Фальшыўка рускага авангарду трапіла ў оскараносны «Апенгеймер». У гісторыі ёсць і беларускі след
Па Еўропе з сярэдзіны 2000-х ходзіць вялікая прыватная калекцыя рускага і ўкраінскага авангарду, якая складаецца з сотняў шэдэўраў, — карцін Лісіцкага, Родчанкі, Экстэр, Ганчаровай і іншых майстроў.
Вядомая як калекцыя Закса, па імені ўладальніка, яна прадавалася ў Еўропе за сотні тысяч швейцарскіх франкаў. Цяпер працы з калекцыі Закса вісяць у двух важных амерыканскіх музеях і адным еўрапейскім. Адна з іх трапіла ў нядаўнія галівудскія фільмы, у тым ліку і «Апенгеймер» Крыстафера Нолана, што заваяваў сем статуэтак «Оскара», у тым ліку як найлепшы фільм і за найлепшага акцёра.
Але эксперты кажуць, што карціны могуць быць падробкамі, а гісторыя паходжання калекцыі — наборам міфаў і фантазій, піша Бі-бі-сі, правёўшы вялікае даследаванне з гэтай нагоды.
У пачатку 2000-х у Мінску аб'явіўся нікому невядомы прыватны калекцыянер, які спяшаўся паведаміць добрую навіну: знайшлася велізарная калекцыя карцін рускага авангарду, і ён хоча выстаўляць іх у Беларусі.
У калекцыі было больш за дзве сотні карцін, уключаючы палотны Лісіцкага, Родчанкі, Татліна, Чашніка, Ганчаровай, Паповай, Экстэр, Клюна, Фалька і іншых майстроў.
Звалі калекцыянера Леанід Закс, цяпер ён грамадзянін Ізраіля. Па яго словах, заснавальнікам калекцыі быў яго дзед Залман, гандляр і гарбар з Екацярынаслава (цяпер Днепр ва Украіне). Залман нібыта захапіўся радыкальным мастацтвам, убачыўшы яго ў бельгійскім банку ў Екацярынаславе, і пачаў скупляць карціны.
Справу бацькі працягнула Ганна (Нехама) Закс, ваенны медык. У 1944—1945 гадах яна лячыла беларускіх сялян у трохкутніку паміж гарадамі Лепель, Чашнікі і Ушачы. Толькі што вызваленыя з-пад нацысцкай акупацыі сяляне ў падзяку за яе працу неслі ёй карціны Лісіцкага і Экстэр.
А канчатковы ўклад у будучую калекцыю ўнёс брат Ганны Майсей, які знік у 1941 годзе на фронце, а ў 1950-х як быццам аб'явіўся ў Маскве ўжо як амерыканскі бізнэсмэн. У той час Цэнтральны клуб культуры МУС праводзіў семінары, якія асуджалі «фармалісцкае мастацтва», пасля якіх працы авангардыстаў здаваліся ў камісійныя крамы.
Майсей Закс, сцвярджае сямейнае паданне, скупіў некалькі дзясяткаў гэтых шэдэўраў у 1955-1956 гадах — і вывез іх усё ў Еўропу.
Там яны ляжалі да 1990-х, калі калекцыю атрымаў у спадчыну яго пляменнік, нафтавік з Масквы па імені Леанід Закс, які і распавядаў гэтыя займальныя гісторыі пра сваіх сваякоў.
Беларускія чыноўнікі ад культуры ўспрынялі гісторыю з энтузіязмам і арганізавалі некалькі выстаў. «Гэта ўнікальныя работы, ад іх зыходзіць цяпло, дабрыня, непасрэднасць. Мы вельмі ўдзячныя вам за тое, што збераглі іх для нас і для будучых пакаленняў», — дзякаваў Заксу намеснік міністра культуры.
Але мастацтвазнаўцаў насцярожыла і тое, што Закс старанна пазбягаў Нацыянальнага мастацкага музея Беларусі, і гістарычныя памылкі ў яго інтэрв'ю, і нарэшце сама якасць карцін.
«Гэтая гісторыя разлічаная на людзей, якія зусім ужо адарваныя ад нашай рэчаіснасці», — казаў тады віцебскі гісторык Аляксандр Лісаў.
Лісаў звярнуў увагу на містыфікацыю: у каталогу адной з беларускіх выстаў паказвалася, што сапраўднасць працы пацвердзіла «Н. Селязнёва», супрацоўніца Рускага музея ў Пецярбургу. Але такой супрацоўніцы ў музеі ніколі не было.
Пасля гэтага інтэрв'ю ў Беларусі выставы больш не праводзіліся. Артыкул пра калекцыю Закса быў выдалены з «Вікіпедыі».
Зрэшты, гэта не спыніла калекцыянера, а толькі змяніла поле яго дзейнасці. Выставы працягнуліся, але ўжо ў прыватнай швейцарскай галерэі Арланда ў Цюрыху. У 2007-2014 гадах прайшлі прынамсі пяць вялікіх выстаў калекцыі Закса. Гэта камерцыйная галерэя, і ўсе карціны былі даступныя для продажу.
Большасць з іх былі набытыя прыватнымі калекцыянерамі — часам за сотні тысяч швейцарскіх франкаў. У адной сям'і гэтыя пакупкі прывялі да сямейнай драмы.
Дзве працы з калекцыі Закса знаходзяцца ў Інстытуце мастацтваў Мінеапаліса. Аўтарам першай заяўлялася ўкраінская мастачка Аляксандра Экстэр, аўтарам другой — «Гадзіншчык» — Іван Клюн.
Менавіта «Гадзіншчык» трапіў у два фільмы 2023 года — «Апенгеймер» Крыстафера Нолана і «Цудоўную гісторыю Генры Шугара» Уэса Андэрсана.
Бі-бі-сі звязалася з Інстытутам мастацтваў Мінэапаліса і паведаміла аб праверцы правенансу калекцыі Закса. У музеі паабяцалі правесці ўласнае расследаванне.
Неўзабаве пасля ліста карціна была знятая з экспазіцыі, і подпіс да яе на сайце Інстытута памяняўся. Цяпер яна пазначана як «прыпісваецца Івану Клюну».
«Дамоклаў Меч». Канал «Белорусскій сіловік» настолькі прарасійскі, што многія меркавалі, што гэта расіяне яго вядуць. Не, за ім стаіць суперагент Лукашэнкі25
Каментары