Pahladzieli, jakija vyniki dajuć roznyja kampanii pa adnym i tym ža DNK-teście.
Raniej «Naša Niva» raspaviadała, jak robicca aŭtasomny DNK-test ad izrailskaj kampanii MyHeritage, jakija vyniki jon daje i kamu ź biełarusaŭ moža być karysnym, a dla kaho — marnavańnie hrošaj.
Ale nie adzinym MyHeritage žyvuć hienieałahičnyja daśledavańni. Niekatoryja sajty dazvalajuć ekspartavać DNK-testy inšych łabaratoryj.
Siarod takich — FamilyTreeDNA, jaki ličycca lidaram u halinie kamiercyjnych DNK-testaŭ, i rasijski Genotek. A voś taksama papularnyja sajty 23andMe i Ancestry nie dajuć takoj mahčymaści, možna tolki zakazać novy test u ich.
Spampavać i zahruzić na sajty inšych kampanij danyja svajho testa ad MyHeritage možna va ŭkładcy kiravańnia kamplektami. Paćviardžeńnie sa spasyłkaj pryjdzie na vašuju elektronnuju poštu. Na sajcie paŭtorna treba budzie ŭvieści svoj parol — kampanija starajecca źbierahčy vašyja asabistyja danyja.
Sami danyja DNK, u adroźnieńni ad hienieałahičnaha dreva, dla jakoha prydumany asobny farmat GEDCOM, impartujucca ŭ vyhladzie zvyčajnaj ekseleŭskaj tablicy.
Jak tłumačycca na sajcie, u tablicy kožny radok źjaŭlajecca asobnym ANP (adnanukleatydny palimarfizm) z 600-700 tysiač, jakija praanalizavali ŭ łabaratoryi MyHeritage. Hetyja ANP słužać markierami dla raźlikaŭ vašych vynikaŭ i supastaŭleńnia ź inšymi ludźmi ŭ bazie.
FamilyTreeDNA
Za analiz testa ad MyHeritage na amierykanskim FamilyTreeDNA daviadziecca znoŭ zapłacić kala 20 jeŭra. Analiz zaniaŭ cełyja sutki. Vyniki svajakoŭ, praŭda, nie apraŭdali siabie, najbližejšyja mierkavanyja rodzičy — 3-5-juradnyja braty i siostry, ź jakimi ja maju ŭsiaho 34-39 cM ahulnaj DNK. Da prykładu, pieršyja 25 vynikaŭ anałahičnaj vydačy ŭ MyHeritage majuć bolšuju ahulnuju DNK, a z Natallaj u nas uvohule supadaje 84,9 cM.
U vydačy taksama paznačana, da jakich hapłahrup naležyć čałaviek, kali jon zdavaŭ DNK-testy pa Y-chramasomie i mtDNK. Hapłahrupy abjadnoŭvajuć naščadkaŭ adnaho čałavieka, u hienomie jakoha adbyłasia mutacyja. Ale mnie niama z čym paraŭnać, bo moj DNK-test zrobleny pa aŭtasomach, a nie pa pałavych chramasomach.
Dreva hapłahrup možna pahladzieć na sajcie ŭ raździele Public Haplotrees, tam ža ŭ słupku pryviedzieny krainy, ź jakich pachodziŭ samy daŭni viadomy prodak tych, chto adnosicca da toj ci inšaj hapłahrupy.
U FamilyTreeDNA taksama možna impartavać svajo hienieałahičnaje dreva z MyHeritage, čym ja i skarystaŭsia ŭ nadziei na supadzieńnie z kimści proźviščaŭ prodkaŭ. Ale biezvynikova. Niahledziačy na mahčymaść impartu, ułasnyja drevy na sajcie maje mienšaść tych, chto zrabiŭ testy.
Na sajcie jość anałah etničnych kartaŭ myOrigins, jaki daje vielmi padobnyja, ale miž tym inšyja vyniki. Tut užo nie saromiejucca davać bolš kankretnuju etničnuju pryviazku.
Na 31% ja akazaŭsia bałtam, na 40% zachodnim słavianinam i tolki na 22% uschodnim słavianinam, taksama adšukałasia 7% supadzieńnia ź vienhrami-madźjarami. Možna paraŭnać svajo pachodžańnie z tymi ludźmi, ź jakimi ŭ vas supali frahmienty DNK.
Darečy jašče ŭ raździele Chromosome Painter možna bolš dakładna pahladzieć jakija z frahmientaŭ vašaha DNK byli asacyjavanyja z tym ci inšym etnasam. Infarmacyja navat niejkaja zvyšdetalnaja, ale jak jaje prymianiać — niezrazumieła.
Va ŭkładcy Chromosome Browser jość mahčymaść paraŭnać i ahulnyja frahmienty DNK pamiž niekalkimi ludźmi ź liku vašych mierkavanych svajakoŭ.
FamilyTreeDNA taksama ŭmieje pakazvać kłastary va ŭkładcy Family Finder Matrix, ale, na žal, nie aŭtamatyčna i tolki dla 10 asob, jakich vam treba vybrać sa śpisu svaich mierkavanych svajakoŭ.
Samaja zabaŭnaja prymočka, na moj hust, heta Ancient European Origins, jakaja pakazvaje da jakich staražytnych hrup ludziej, što zasialili Jeŭropu, naležać vašyja prodki. Pry tym hetyja danyja pryviazanyja da archieałahičnych pomnikaŭ, strełkami pakazanyja šlachi mihracyi i dajecca daviedka pra ład žyćcia i los kožnaj z hrup. Niejeŭrapiejskich prodkaŭ u mianie nie znajšłosia ŭvohule.
Najbolš, až 48%, vyjaviłasia hienaŭ palaŭničych-źbiralnikaŭ, jaki praz Małuju Aziju pierasialilisia ŭ Jeŭropu kala 45 000 hadoŭ tamu, kali adstupili ledaviki. Dalej idzie 33% hienaŭ ad ziemlarobaŭ, jakija pryjšli tym ža šlacham prykładna 8000—7000 hadoŭ tamu, paśla apošniaha pieryjadu źledzianieńnia, i prynieśli ŭ Jeŭropu novy kamienny viek, ziemlarobstva, žyviołahadoŭlu dy ramieśnictva. Narešcie 19% hienaŭ dastalisia mnie ad zavajoŭnikaŭ mietaličnaha vieku, jaki pryjšli 4000 hadoŭ tamu z Uschodniaha Pryčarnamorja, pryniosšy ŭ Jeŭropu pryručanych koniej, koła i mietaličnyja pryłady pracy. Ad ich ža nam dastałasia talerantnaść da łaktozy.
U raździele FamilyTreeDNA Discover možna pahladzieć bolš infy pra kožnuju z hapłahrup. Ja ŭvioŭ hapłahrupu R-Z92, pra jakuju raspaviadu troški nižej.
Vielmi cikavaja karta, jakaja pakazvaje, jak z časam i mihracyjaj adbyvalisia mutacyi i źjaŭlalisia novyja hapłahrupy až da tvajoj. Tut ža jość infarmacyja pra toje, jakija archieałahičnyja pomniki źviazanyja z vašaj hapłahrupaj.
Kali R-Z92 — heta maja sapraŭdnaja hapłahrupa, to naš ahulny prodak z Tołkinym i Puškinym žyŭ 2200 h. da n.e., śćviardžaje FamilyTreeDNA.
U servisie Advanced Matches možna ŭdakładnić pošuk siarod vašych supadzieńniaŭ. DNK-testaŭ pa Y-chramasomie i mtDNK u mianie niama, ale cikavaj akazałasia funkcyja pošuku X-Match. Heta supadzieńni pa X-chramasomie. U adroźnieńni ad mitachandryjalnaj DNK, jakaja pieradajecca tolki ad maci, X-chramasoma pieradajecca bolš składana. Žančyna atrymlivaje adzinuju X-chramasomu baćki, a taksama jašče adnu X-chramasomu ad maci, jakaja źjaŭlajecca jak by spałučeńniem dźviuch Ch-chramasom. Mužčyna ž atrymlivaje tolki adnu X-chramasomu ad maci.
Heta z adnaho boku vielmi pašyraje kolkaść svajakoŭ, jakich možna vyjavić pa X-chramasomie, a ź inšaha, pakolki ja mužčyna — usie jany buduć svajakami z boku maci, što značna zvužaje pošuk ahulnych prodkaŭ.
Pa X-Match udałosia atrymać adno supadzieńnie. Prodki Anatola jašče ŭ 18 stahodździ žyli ŭ rajonie, adkul pachodzić maja babka pa maci, ale proźvišča jaho mnie nieznajomaje. Hienieałahičnaha dreva na sajcie niama, ale ja napisaŭ jamu na jemejł.
Heta ŭsie mahčymaści, jakija daje analiz aŭtasomnaha DNK-testa na sajcie FamilyTreeDNA. Dalej kampanija prapanuje zakazać u jaje bolš hłybokija testy. Praŭda, ceny kusajucca: za standartny DNK-test pa Y-chramasomie na FamilyTreeDNA prosiać 119 dalaraŭ, a z dastaŭkaj budzie jašče na paru dziasiatkaŭ daražej. A za samy hłyboki test uvohule prosiać 449 dalaraŭ. Praŭda, jon pakaža vam nastolki dalokich svajakoŭ, što sam sens ich pošuku hublajecca.
Pa mitachandryjalnaj DNK (heta značyć pa žanočaj linii va ŭsich pakaleńniach) isnuje tolki adzin test za 159 dalaraŭ. Mahčyma, takaja roźnica ŭ vybary źviazanaja z tym, što mtDNK značna karaciejšaj i chutčej muciruje za DNK jadra kletki — u joj prosta niama kudy razahnacca «ŭhłyb».
Genotek
Jašče adnoj nadziejaj byŭ rasijski Genotek, jaki siońnia na fonie sankcyj suprać rasijan i biełarusaŭ, jakija nie mohuć zakazać inšyja testy z-za miažy, staŭ ledź nie adzinaj mahčymaściu zrabić DNK-daśledavańnie. Łahična było ličyć, što tyja mierkavanyja svajaki, jaki znojducca praz Genotek, amal nie buduć pierasiakacca z vynikami, jakija dali MyHeritage i FamilyTreeDNA. Byli čakańni novych niezvyčajnych znachodak.
Pieršaja prablema, ź jakoj daviałosia sutyknucca — na sajcie z byccam pryhožym dyzajnam nie tak prosta adšukać, dzie impartavać svoj test DNK. Paśla jaho zahruzki taksama kala sutak doŭžyŭsia analiz danych.
Narešcie atrymany vynik vielmi ździviŭ. Sajt zajaviŭ, što ja na 100% ukrainiec, choć ni pra jakich prodkaŭ z Ukrainy mnie nie viadoma.
Na pavierku akazałasia nie ŭsio tak adnaznačna. Akazałasia, što majo DNK na 95% supadaje z DNK ludziej z Kryma i Varoniežskaj vobłaści Rasii, na 85% ź ludźmi z Centralnaj Ukrainy, i na 75% ź Biełarusi i Zachodniaj Ukrainy. Zrazumieła, nijakich bałckich ci zachodniesłavianskich karanioŭ nie pakazała, jak na inšych sajtach, bo tyja prosta nie karystajucca rasijskim sajtam.
Va ŭkładcy «Navukovyja danyja» tłumačycca, jak atrymlivajucca takija vyniki. Jak atrymaŭsia 100-pracentny ŭkrainiec — zahadka, bo na prykładzienym hrafiku z «etałonnymi» pradstaŭnikami narodnaściej maja kropka na ŭskrainie ad biełarusaŭ, ruskich i ŭkraincaŭ, z kožnym ź jakich mahu atajasamlacca.
Ale takija hučnyja zajavy pra etničnuju prynaležnaść pakinuli niepryjemnaje ŭražańnie ab jakaści analizu na sajcie. Voś čamu zachodnija sajty dajuć etničnaje pachodžańnie ŭ vyhladzie maksimalna šyrokich hrup.
Svajakoŭ čakana adšukałasia mienš, usiaho kala 1200 čałaviek. Najbližej akazałasia čaćvierajuradnaja ciotka Iryna, ź jakoj u nas 32 sM ahulnaj DNK, to-bok jašče mienš, čym u vierchnich vynikach ad FamilyTreeDNA.
Što zručna — adrazu možna pahladzieć schiemu, chto moh być našym ahulnym prodkam — praprapraprodak, jaki žyŭ dzieści pamiž 1836 i 1916 hadami.
Častkova dastupna dreva čałavieka, a taksama pakazvajecca, jakija proźviščy sustrakajucca ŭ drevie čałavieka. Kali jość supadzieńni pa proźviščy, to možna ŭ adzin klik pierajści na paraŭnańnie vašych drevaŭ u miescy, dzie hetyja proźviščy sustrakajucca. U mianie adšukałasia tolki adno supadzieńnie, ale z haliny, pra jakuju ja maju mała źviestak, kab niešta paćvierdzić.
Genotek daje mahčymaść pahladzieć ahulnyja z kimści supadzieńni. Kali vy zdoleli paćvierdzić z kimści svajactva, to vašy ahulnyja supadzieńni amal dakładna buduć z vami ŭ svajactvie.
Ale samaje cikavaje, što pa aŭtasomnym tekście DNK u Genotek niejak zmahli vyličyć maju hapłahrupu pa mužčynskaj linii — R1a-Z92 (R1a1a1b1a2a).
Pryčyna ździŭleńnia ŭ tym, što hapłahrupa vyznačajecca nie pa aŭtasomach, a pa pałavych chramasomach, u hetym vypadku pa Y-chramasomie. Na MyHeritage mahčymaść vyznačeńnia hapłahrupy adsutničaje jak vid, a FamilyTreeDNA papiaredžvaje pry zahruzcy danych, što taksama nie zmoža vyznačyć jaje pa testu ad MyHeritage. A Genotek byccam by moža, ale jak — nie tłumačycca.
Hetyja źviestki vyhladajuć vielmi nienadziejnymi. A ź inšaha boku FamilyTreeDNA niejak zdoleła adšukać supadzieńnie pa X-Match, pa pałavoj X-chramasomie…
Daviałosia zahlanuć u fajł z zychodnymi danymi testa, kab adšukać, što pałavyja X i Y-chramasomy ŭ im sapraŭdy jość. U svaich sacsietkach Genotek tłumačyć, što danych MyHeritage čaściakom niedastatkova dla vyznačeńnia hapłahrup.
A voś pa mtDNK hapłahrupu vyznačyć nie zmoh Genotek — heta i zrazumieła, jana zachoŭvajecca nie ŭ jadry, jak inšaja DNK, a ŭ mitachondryjach, u fajle z zychodnymi danymi testa pra jaje zusim ničoha niama.
Kali ŭsio ž davierycca Genotek i trochi pahuhlić, to halinu Z92 źviazvajuć (choć hienietyki vielmi nie lubiać praviadzieńnie takich paralelaŭ) z uschodnimi bałtami, jana źjaŭlajecca adnoj z hałoŭnych linij biełarusaŭ, ruskich i litoŭcaŭ, ale redka sustrakajecca ŭ zachodnich i paŭdniovych słavian. Kali pahladzieć histaryčny areał uschodnich bałtaŭ, to jany jak raz žyli na poŭdzień ad Maskvy i až da samaha ŭźbiarežža Bałtyki.
U Genotek taksama jość pryhožaja karta, na jakoj pakazana, jak prodki vychodzili z Afryki ŭ Jeŭropy z markierami času na važnych padziejach. Naprykład, śćviardžajecca, što 88 000 hadoŭ tamu moj prodak pa mužčynskaj linii pierajšoŭ Bab-el-Mandebski praliŭ, jaki viadzie ŭ Aziju. Tady ž naradziŭsia naš ahulny prodak z Barakam Abamam i Karavadža. Šlach paśla doŭhich badziańniaŭ pa Azii abryvajecca 4 600 hadoŭ tamu niedzie ŭ rajonie Vałyni.
U asobnym raździele možna pahladzieć, jak šmat mutacyj dastałasia vam ad nieandertalcaŭ i što jany vam dajuć. Asabista ja ničym pavodle testa nie adroźnivajusia ad absalutnaj bolšaści ludziej u hetym płanie.
U niekatorych ludziej nieandertalskaja DNK adkazanaja za mienšy rost i pavyšanuju zhusalnaść kryvi, a ŭ niekatorych mužčyn nieandertalskaja DNK źnižaje vierahodnaść raku prastaty. U čas pandemii taksama vyjavili, što nieandertalskija hieny źnižajuć ciažkaść COVID-19.
Taksama nieandertalskaja spadčyna ŭ vašym DNK tearetyčna moža ŭpłyvać na formu čerapa, koler vačej i vołas, a taksama adčuvalnaść da sonca. Ale, naprykład, mierkavańnie, što rudy koler vałasoŭ i rabacińnie dastalisia nam ad nieandertalcaŭ, było abvierhnuta navukaj.
Na hetym ułasna ŭsie bazavyja fiški Genotek kančajucca. Kampanija prapanuje jašče ceły šerah dadatkovych płatnych pasłuh, jakija dazvolać vyjavić pa DNK ryzyki zachvorvańniaŭ i atrymać rekamiendacyi pa charčavańni, sporcie, daviedacca pra efiektyŭnaść lekaŭ i navat pra ŭłasnyja zdolnaści i charaktar — kožny za prykładna 35 dalaraŭ.
U ich, viadoma, bolš kaštoŭnaj i navukova abhruntavanaj infarmacyi, čym u raskładach kartaŭ Taro ci haraskopach na miesiac, ale nie varta čakać ad hetych pasłuh niejkich zvyškaštoŭnych adkryćciaŭ.
U lubym vypadku vy možacie zakazać hetyja pasłuhi ŭ luby momant: kampjutaru ŭsio roŭna, kali analizavać vašy danyja DNK-testa — siońnia ci praz 10 hadoŭ.
Kaho vybrać?
U płanie hienieałahičnaj karysnaści palmu pieršynstva ja b adnaznačna addaŭ nie amierykanskaj FamilyTreeDNA i rasijskaj Genotek, a izrailskaj MyHeritage, pra jakuju my pisali raniej.
Tut prosta na paradak bolš ludziej z raspracavanymi hienieałahičnymi drevami, jakija zdali DNK-test. A heta aznačaje, što i šaniec znajści blizki svajakoŭ i svajakoŭ z kankretnaj haliny značna vyšejšy.
Da taho ž adčuvajecca, što MyHeritage bolš internacyjanalny resurs, tut jość ludzi z usiaho śvietu i niamała z našaha rehijona. U FamilyTreeDNA adčuvajecca pierakos u bok hramadzian ZŠA.
A Genotek, jaki byccam by pracuje ŭ našym rehijonie, zusim nie apraŭdaŭ čakańniaŭ u hetym płanie — tut adčuvajecca mocny pierakos u bok rasijan. Navat pa typova ruskich proźviščach ja baču, što biełarusaŭ tam pracentna mała.
Kali ŭ vas jość ruskaja kroŭ, to Genotek moža być karysnym, ale nie moj vypadak.
Jašče adzin plus MyHeritage — šmatmoŭnaść z dobrym prafiesijnym pierakładam davoli vialikaj kolkaści daviedačnych materyjałaŭ na sajcie. 6 moŭ jość i ŭ Genotek. Na FamilyTreeDNA vyklučna anhlijskaja — navošta inšyja, kali ty pracuješ na amierykanski rynak?
FamilyTreeDNA, vidavočna, sprabuje pakazać svaju vysokuju technałahičnaść i prapanuje vyniki, jakich niama ŭ inšych. Asabliva šmat infarmacyi pa hapłahrupach, ale heta ahulnanavukovaja infarmacyja, jakaja niepasredna pra vas mała što havoryć.
U paraŭnańni z MyHeritage i FamilyTreeDNA rasijski Genotek umieje chiba što niejak vyznačać hapłahrupu, ale pry hetym z etničnymi danymi atrymaŭsia niejki fejł (mahčyma tolki ŭ maim vypadku), choć sama hrafika pryhožaja i čałaviečnaja.
U płanie čałaviečnaści interfejsu prykładna na tym ža ŭzroŭni budzie i MyHeritage. I ŭ MyHeritage, i ŭ Genotek časam davodzicca pašukać tuju ci inšuju mahčymaść. Samym niadobrazyčlivym ja nazvaŭ by FamilyTreeDNA — jon prosta vyhladaje jak sajt z 2000-ch i daje mała tłumačeńniaŭ.
Tak što z troch varyjantaŭ MyHeritage u maim subjektyŭnym rejtynhu akazvajecca lidaram i pa abjomie karysnaj hienieałahičnaj infarmacyi, i pa vyznačeńni etničnaj prynaležnaści, a taksama maje čałaviečny interfejs, jakim pryjemna i lohka karystacca.
Adziny vidavočny minus — abmiežavanaść vybaru: paśla aŭtasomnaha DNK-testa dalej treba źviartacca da inšych kampanij, kab atrymać testy pa Y-chramasomie i mtDNK.
U cełym varta skarystacca mahčymaściu i zahruzić svoj DNK-test na jak maha bolšuju kolkaść resursaŭ, jakija zdolnyja jaho praanalizavać — infarmacyi nikoli nie byvaje zanadta šmat i nikoli nie viedaješ, što «strelić» u supadzieńni pa DNK sa svajakami.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆŠto daść test DNK zvyčajnamu biełarusu?
DNK-testy pa pošuku prodkaŭ robiacca ŭsio bolš papularnymi siarod biełarusaŭ — raspytali hienietyka pra ich kaštoŭnaść
Z čaho pačynać šukać prodkaŭ. Karysnyja sajty
Majkł Duhłas i Skarlet Jochansan akazalisia dalokimi svajakami. Prodki abaich pachodziać ź Biełarusi
Pratasieviču admianili hihancki štraf, i jon palacieŭ na adpačynak u Dubaj8
Pratasieviču admianili hihancki štraf, i jon palacieŭ na adpačynak u Dubaj
«Samaje hałoŭnaje ciapier — zabiaśpiečvać subjektnaść Biełarusi». Franak Viačorka raskazaŭ, ci jość stratehija ŭ demsiłaŭ i na što ŭpłyvaje Cichanoŭskaja2121
Kamientary
A jašče - jak vy ŭjaŭlajecie mahčymaść padkinuć DNK na miesca złačynstva? Fłešku z fajłam padkłaści? Ci razdrukoŭku eksieleŭskaj tablicy? Drukavać DNK jašče nichto nie navučyŭsia. Lačycie hałavu, Biezhałovy.