Razvod na hrošy ci realnaja karyść u vyvučeńni svajho pachodžańnia? Pratestavali papularnuju pasłuhu, kab adkazać na hetaje pytańnie.
Da rašeńnia zrabić test svajoj DNK ludzi prychodziać z roznych pryčyn: niechta choča pahladzieć, ci niama ekzatyčnaj kryvi, inšyja žadajuć dapoŭnić svoj radavod novymi źviestkami, a chtości prosta šukaje daŭno stračanych blizkich.
Majoj pryčynaj staŭ tupik u hienieałahičnym daśledavańni, kali adšukanyja archiŭnyja źviestki akazałasia niemahčyma dakładna pryviazać da ŭłasnych prodkaŭ, bo isnuje šerah razychodžańniaŭ pa datach i miescy pražyvańnia.
Adzinaje łahičnaje vyjście, jakoje adrazu pryjšło da hałavy, — vyśvietlić svajactva z naščadkami tych asob, jakija, vierahodna, źjaŭlajucca i maimi prodkami. Papiarednie takija ludzi i ichnija radavody byli vyjaŭlenyja na hienieałahičnym sajcie MyHeritage.
Siońnia hienietyčnyja testy robić kala dziasiatka łabaratoryj pa ŭsim śviecie, u pieršuju čarhu heta MyHeritage, FamilyTreeDNA, 23andMe, Ancestry i Genotek. Śpiektr dakładnaści danych, dadatkovych pasłuh i cen dosyć raznastajny. Za apošniaje dziesiacihodździe košt hetaj pasłuhi źniziŭsia ź dziasiatkaŭ tysiač dalaraŭ da pary socień i navat pary dziasiatkaŭ, staŭšy całkam dastupnymi dla šyrokich kołaŭ.
Pierad tym, jak vybrać łabaratoryju, varta było b vyvučyć usie prapanovy na rynku i vybrać toje, što najbolš adpaviadaje, ale nasamreč niešta zrazumieć va ŭsich hetych prapanovach možna tolki, zrabiŭšy svoj pieršy test.
Aŭtasomny test ad MyHeritage
Mnoj byŭ vybrany MyHeritage — adzin z samych papularnych i tannych testaŭ, jaki pakaža vašych svajakoŭ u vielizarnaj hienieałahičnaj bazie ludziej z usiaho śvietu. Kaštuje adzin nabor usiaho 36 jeŭra, praŭda, z dastaŭkaj abydziecca trochi daražej, tamu jość sens brać adrazu 2 testy (jany vam spatrebiacca) — tady dastaviać biaspłatna. Afarmlajecca ŭ paru klikaŭ.
Pieršaja prablema, ź jakoj sutyknucca biełarusy, — paśla rasijskaha ŭvarvańnia va Ukrainu mnohija łabaratoryi nie dasyłajuć svaje testy ŭ Biełaruś. Ale jaho možna zaŭsiody zakazać praź siabroŭ za miažoj, a praź ich pierasłać u Biełaruś, abo skarystacca, kali budziecie siabroŭ naviedvać. Nabor nie sapsujecca i dačakajecca vas.
Nabor prychodzić u pryhožaj skryncy, unutry — fłajer, instrukcyja, sterylnyja vatnyja pałački, dźvie prabirki, płastykavy pakiet sa znakam Biohazard i kanviert, na jakim užo napisany zvarotny adras kampanii ŭ Hiermanii.
Instrukcyja dosyć prostaja i padrabiaznaja. Jana jość na ruskaj movie, a taksama dublujecca na sajcie. Pieršaje, što treba zrabić, — uvieści na sajcie kod kamplekta, kab paśla adsočvać jahony los. Paśla hetaha ŭ vas spytajuć, ci chočacie vy, kab vašy vyniki byli bačnyja inšym ci vykarystanyja ŭ navukovych metach. Zhadziŭsia na ŭsio — biez dostupu inšym karystalnikam budzie ciažej adšukać u vas rodnasnyja hieny, a padtrymać navuku prosta zaŭsiody pryjemna.
Dla testu biarecca bukalny epitelij unutranaha boku ščok, kab nabrać pabolš materyjału, rekamiendujecca peŭny čas nie jeści i nie pić pierad zboram.
Adna vatnaja pałačka dla adnoj ščaki, druhaja dla inšaj. Končyk kožnaj abłomvajecca ŭ prabircy z rastvoram i zapiačatvajecca. Abodva ŭzory kładucca ŭ pakiet, a pakiet u prykładzieny kanviert. Praz poštu dasyłajecca jak zvyčajny list. Usio, zastajecca tolki čakać.
Čakać daviałosia doŭha, za miesiac ja paśpieŭ padumać, što słavutaja jeŭrapiejskaja pošta paśpieła zhubić moj test. Ale ŭrešcie jon usio ž taki dajechaŭ da łabaratoryi. Jašče trochi mienš za miesiac pajšło na ŭsie pracedury, źviazanyja z vyniaćciem DNK, jaho vyvučeńniem i padrychtoŭkaj vynikaŭ.
Vyniki byli hatovyja na tydzień raniej za datu, pra jakuju paviedamlałasia na sajcie. Pra hatovyja vyniki prychodzić paviedamleńnie na poštu i na sajt, tak što vy dakładna nie prapuścicie.
Hety test robicca pa aŭtasomnych chramasomach. U čałavieka 46 chramasom, sabranych u 23 pary, ź jakich tolki adna pałavaja (XX u žančyn i XY u mužčyn). Mienavita praz toje, što aŭtasomnyja chramasomy my atrymlivajem u spadčynu niezaležna ad poła, ichniaje teściravańnie dazvalaje praanalizavać bolš vašych svajakoŭ, čym luboje inšaje.
Mitachandryjalnuju DNK my atrymlivajem u spadčynu tolki ad maci, a jana ad svajoj maci i hetak dalej. Test pa joj pakaža vam tolki svajakoŭ, ź jakimi vy mieli ahulnuju pramaci. Jašče adzin test pa Y-chramasomie pakaža vam tolki svajakoŭ-mužčyn, ź jakim u vas byŭ ahulny prabaćka — jaho mohuć zdać tolki mužčyny, bo žančynam u spadčynu heta chramasoma nie pierachodzić.
Dziakujučy takoj asablivaści spadkajemnaści hienoma navukoŭcam udałosia vyjavić najaŭnaść mitachandryjalnaj Jevy i Y-chramasomnaha Adama — najbližejšych ahulnych prodkaŭ usich sučasnych ludziej. Hetyja testy taksama vielmi važnyja, ale pra ich lepš raskazać asobna.
Dva hałoŭnyja vyniki pa aŭtasomnym teście — etničnaja prynaležnaść i supadzieńnie pa DNK aformlenyja jak asobnyja raździeły.
Etničnaja prynaležnaść
Pačniem z etničnaj prynaležnaści, dziela jakoj bolšaść i robić testy DNK. MyHeritage pakazvaje, jaki pracent vašaj DNK adnosicca da toj ci inšaj etničnaj hrupy, adznačajučy rehijony ich pražyvańnia kalarovymi plamami na karcie śvietu.
Maja DNK pavodle testa adnosicca da 3 etničnych hrup: 47% — da ŭschodniejeŭrapiejcaŭ, 45,3% — prybałt, 7,7% — bałkaniec. Plamy vielmi vialikija i nakładajucca adna na adnu.
Źviarnicie ŭvahu, što hetyja abaznačeńni adsyłajuć mienavita da rehijona, a nie da kankretnych hrup narodaŭ. Prybałt — heta nie toje ž samaje, što bałt, uschodniejeŭrapiejec nie ŭschodni słavianin, a bałkaniec nie paŭdniovy słavianin i nie rumyn.
Tut varta razumieć, adkul uvohule biarucca źviestki pra adniasieńnie da rehijonaŭ. Chaču vas rasčaravać — nie z archieałahičnych znachodak, pryviazanych da peŭnych kultur, jakija siońnia asacyjujucca z tym ci inšym narodam, a značna praściej.
U hienietyčnych servisaŭ nazapasiłasia za hady pracy vialikaja baza vynikaŭ testaŭ ludziej z usiaho śvietu, jakija paznačajuć, dzie žyli apošnija viadomyja im prodki. Vašu DNK paraŭnoŭvajuć ź ichnimi i robiać vysnovy pra rehijon, dzie žyli vašyja prodki ŭ apošnija stahodździ. Na vialikich danych atrymlivajecca dosyć pierakanaŭča.
Ale hetki padychod robić test DNK tolki dziela vyznačeńnia etničnaj prynaležnaści pustym marnavańniem hrošaj. Kali vašyja pradziedy ź Biełarusi, to test i pakaža, što vy ŭ bolšaj stupieni ŭschodniejeŭrapiejec, u mienšaj prybałt, zusim troški bałkaniec, a kali jość babula-jaŭrejka, to jašče pakaža aškienazskich jaŭrejaŭ.
Ja tolki što aščadziŭ na teście DNK vam paru dziasiatkaŭ jeŭra, jakija vy moža achviaravać «Našaj Nivie».
Heta nie ŭsia infarmacyja z układki etničnaj prynaležnaści, jakuju možna atrymać. Akramia etničnych hrup, jość jašče hienietyčnyja hrupy, jakija dajuć u niekatorych vypadkach bolš padrabiaznuju infarmacyju, u inšych — takuju ž abstraktnuju. Jany taksama paznačanyja plamami na karcie, ale majuć abvodku, kab adroźnivać ad plam etničnych hrup.
Adna z maich hrup nazyvajecca «Rasija, Ukraina, Biełaruś, Polšča, Łatvija i Litva». Kali pierajści ŭ jaje, to na karcie ŭ miežach vialikaj plamy buduć nasyčanyja astravy — miescy, dzie žyli prodki ludziej z toj ža hrupy, što i vy. Nazvanaja hienietyčnaja hrupa prykładna adnolkava raspaŭsiudžanaja i siarod uschodniejeŭrapiejcaŭ, i siarod prybałtaŭ, a tamu ni da adnoj z hetych hrup nie pryviazanaja.
A voś inšaja maja hienietyčnaja hrupa, «Litva i Polšča», dakładna pryviazanaja da prybałtaŭ. Praŭda, kali plama hrupy achoplivaje ŭsiu Litvu i ciahniecca až da Tatraŭ, to astravy ŭ joj kampaktna zhrupavanyja ŭ Litvie. Dy i ŭ apisańni hrupy ŭdakładniajecca, što heta «litoŭcy ŭ Litvie i niekatoryja ŭ Polščy».
Samaj zahadkavaj akazałasia hrupa «Zachodniaja Virdžynija, Piensilvanija i Ahaja», pradstaŭniki jakoj najčaściej adnosiacca da etničnych hrup anhličan, irłandcaŭ, šatłandcaŭ, valijcaŭ dy ŭradžencaŭ Paŭnočnaj ci Zachodniaj Jeŭropy — ale nivodnuju ź ich mnie nie vyśvieciła. Mahčyma, što hetaja infarmacyja pralivaje śviatło na davoli ekzatyčnaje dla rehijona proźvišča maich prodkaŭ, ale niejkaj jasnaści nie ŭnosić.
Pad kartaj jašče možna paciahać paŭzunok, kab pahladzieć kali i adkul ź Jeŭropy hetyja ludzi pierabiralisia ŭ ZŠA. Dla rehijonaŭ z aŭtachtonnym nasielnictvam hetaja prymočka bieskarysnaja.
Pošuk svajakoŭ
Piarojdziem da bolš praktyčnaj častki — pošuku svajakoŭ. MyHeritage padaje bolš za 5 700 supadzieńniaŭ DNK ź liku tych ludziej, jakija majuć profil abo ŭniesienyja ŭ čyjeści hienieałahičnyja drevy na sajcie. Ale nie ŭsie jany maje svajaki.
Vyniki možna sartavać pavodle blizkaści mierkavanaha svajactva, kolkaści ahulnych siehmientaŭ i daŭžyni najbolšaha ahulnaha siehmienta DNK.
Jość pošuk pa ahulnych proźviščach u prodkaŭ, ale jon pracuje tolki dla tych, chto maje dreva na sajcie. Kali sajt sam adšukaje adnolkavyja proźviščy, to pra heta vam napišuć adrazu pad infarmacyjaj pra znojdzienaha mierkavanaha svajaka. Ale lepš i samomu pašukać cikavyja vam proźviščy ŭ polskim, litoŭskim ci anhlijskim napisańni — moža adšukacca toje, što nie zdoleli znajści ałharytmy sajta.
Majoj najbližejšaj svajačkaj akazałasia biełaruska Natalla, prykładna adnaho sa mnoj uzrostu, jakaja žyvie siońnia ŭ Polščy. Jana davodzicca mnie čaćvierajuradnaj siastroj, to-bok u nas ahulnyja prapradziadula ci praprababula. Ale ŭ nas ź joj supadaje tolki 1,2% DNK, va ŭsich inšych mierkavanych svajakoŭ — mienš za 1%.
Možna nacisnuć knopku «Pahladzieć supadzieńnie DNK», kab daviedacca padrabiaznaści, naprykład, pahladzieć, z kim u nas ź joj ahulnyja supadzieńni. Ź niekatorymi z hetych ludziej u nas adzin tryanhuliravany siehmient DNK na traich — heta aznačaje, što, chutčej za ŭsio, my sapraŭdy majem ahulnaha prodka.
U vypadku z Natallaj, možna skazać, paščaściła — akramia blizkaści pa DNK, u nas u radavodnych drevach akazalisia prodki z adnym i tym ža proźviščam — vielmi vierahodna, što mienavita pa hetaj halinie my i svajaki.
Na MyHeritage možna pahladzieć dreva luboha mierkavanaha svajaka, kali toj jaho maje i pakinuŭ da jaho publičny dostup. Praktyka pakazvaje, što ŭschodnija słavianie i prybałty bolš adkrytyja ŭ hetym płanie, a voś u palakaŭ amal zaŭsiody rodavaje dreva pad zamkom i treba prasić adkryć dostup.
U Natalli jość dreva, u jakim 124 čałavieki. Jano adkrytaje dla prahladu, i ź jaho možna zrazumieć, chto ź jejnych prodkaŭ nosić toje ž proźvišča, što i maje prodki. Ale, jak časta byvaje ŭ hienieałahičnych daśledavańniach, — brakuje ŭsiaho adnaho pazła, kab skłałasia karcinka.
MyHeritage daje mahčymaść źviazacca z kiraŭnikom dreva, kab zapytacca pra dadatkovuju infarmacyju pra prodkaŭ, što ja i zrabiŭ. Praŭda, praces moža zaciahnucca, MyHeritage usio ž nie sacyjalnaja sietka ŭ zvykłym vyhladzie: kali ŭ ludziej kančajecca infarmacyja pra prodkaŭ, to mnohija zachodziać na sajt dobra kali raz na niekalki miesiacaŭ.
Pa proźviščy ź inšaj haliny ŭdałosia adšukać svajačku Maryju, praŭda, bolš dalokuju — piacijuradnuju ci šaścijuradnuju siastru — tut užo servisu składana vyznačyć, bo ŭ nas ź joj tolki 0,4% ahulnaha DNK. I jak u vypadku z Natallaj — jość dreva, jość znajomyja imiony, ale najbolš dalokija jaje prodki pa hetaj halinie schavanyja naładami pryvatnaści i pryjdziecca čakać, kali jana daść dazvoł na dostup da ichnich imionaŭ, kab ja zmoh paraŭnać sa svaim drevam.
Znajšłosia jašče niekalki litovak, u jakich u drevie jość ahulnaje z maimi prodkami proźvišča, ale heta vielmi dalokija da ich prodki, a taksama ŭ mianie niama ŭpeŭnienaści, što jany ŭ radavodzie źjavilisia ŭ vyniku archiŭnych daśledavańniaŭ, a nie praz amatarskuju rekanstrukcyju dreva. Časta byvaje, što, naprykład, Jan ci Juzaf adnaho z čałaviekam proźvišča, ličycca tym samym prapradziedam Janam ci Juzafam, pra jakoha jamu raspaviadała babula — heta vielmi raspaŭsiudžanaja prablema, jakaja prymušaje stavicca da čužych drevaŭ ź vialikim niedavieram.
Mnohija z 5700 mierkavanych svajakoŭ chutčej za ŭsio ŭvohule takimi nie źjaŭlajucca. Pad stupieńniu svajactva servis taksama paznačaje stupień dakładnaści infarmacyi — u absalutnaj bolšaści vypadkaŭ jana nizkaja, heta aznačaje, što z hetymi ludźmi ahulnyja frahmienty DNK mohuć być prosta vypadkovym supadzieńniem.
Na sajcie MyHeritage jość jašče niekalki hienietyčnych prymočak. cM Explainer dazvalaje na padstavie kolkaści supadzieńnia siehmientaŭ DNK i ŭzrostu acanić, nakolki vierahodna, što vy svajaki ź inšym čałaviekam, ź jakim u vas supała DNK. Ale hetaja infarmacyja i tak dastupnaja adrazu ŭ vydačy pošuku.
Inšyja instrumienty
Instrumient ahladu chramasom dazvalaje vybrać niekalki supadzieńniaŭ i pahladzieć, dzie vy ŭsie pierasiakajeciesia. Etničnyja karty pakazvajuć dla kožnaj krainy top-etnasaŭ, jak ja ŭžo kazaŭ, dla Biełarusi heta buduć — uschodniejeŭrapiejcy, prybałty i bałkancy. Samy cikavy pavodle subjektyŭnaha mierkavańnia instrumient — DNK kłastary, jaki vystrojvaje supadzieńni ŭ kłastary, jakija chutčej za ŭsio pachodziać ad ahulnych prodkaŭ. Cikavych vynikaŭ tut nie atrymaŭ, ale ŭ pierśpiektyvie moža być karysnym.
Što dalej?
Sam DNK-test nielha nazvać razvodam na hrošy, jon daje absalutna kankretnyja navukovyja danyja i dapamahaje pry pošuku svajakoŭ. Ale znoŭ ža, jon maje niejkuju karyść, tolki kali vy ŭžo dastatkova plonna papracavali nad svaim drevam až da praprapradziedaŭ.
U inšym vypadku rabić jaho asablivaha sensu niama. I dakładna nie treba rabić jaho, kali vam zachaciełasia pahladzieć svaju «etničnuju prynaležnaść» — vynik nie apraŭdvaje siabie.
Mnie, adnak, tak i nie atrymałasia paćvierdzić svajactva z tymi ludźmi, ź jakimi ja pieršapačatkova chacieŭ, kali zakazvaŭ test. Na heta jość šerah pryčyn.
Nam ad našych baćkoŭ dastajecca pa 50% ichniaha DNK. Vy možacie prosta nie atrymać u spadčynu tych frahmientaŭ DNK, jakija b nadziejna vas źviazvali ź niejkimi kankretnymi prodkami i ichnimi žyvymi naščadkami. Akramia taho, aŭtasomny test nie zakranaje pałavyja chramasomy i mitachandryjalnuju DNK, dzie moža jak raz zachoŭvacca važnaja infarmacyja.
Heta padvodzić nas da pieršaj vysnovy — adnaho aŭtasomnaha testa DNK niedastatkova. Ja niezdarma raiŭ brać adrazu dva, adzin sabie, druhi blizkamu svajaku: bratu, baćku, maci, babuli ci dziadulu — kožny ź ich dazvolić vyjavić častku stračanaj hienietyčnaj infarmacyi.
Tak, vaš rodny brat ci siastra mohuć zachavać tyja frahmienty DNK, jakija vam nie pieradalisia. Viadoma, jašče bolš efiektyŭna budzie zrabić testy baćkam — tak vy zrazumiejecie, ź jakoha mienavita boku da vašaha dreva mohuć prymykać vyjaŭlenyja hienietyčnyja svajaki. Toje ž samaje tyčycca i testaŭ babul i dziadul — vy zvuzicie pošuk pa peŭnaj halinie, a taksama atrymajecie novyja vyniki.
Vielmi važnymi zastajucca testy pa Y-chramasomie i mitachandryjalnaj DNK, jakija MyHeritage nie robić, ale robiać inšyja kampanii.
Test pa Y-chramasomie dastupny tolki mužčynam, bo ŭ žančyn jaje prosta niama. Pa im vy musicie adšukać usich mužčynskich pradstaŭnikoŭ svajho rodu i jaho adhalinavańniaŭ. Proźvišča, ci ŭ hetym vypadku lepš kazać «familija», tradycyjna pieradajecca tolki pa miačy.
Praz heta karyść testu pa mitachandryjalnaj DNK značna źnižacca — vašyja žanočyja prodki ŭ kožnym pakaleńni źmianiali proźviščy i naŭrad ci vy dobra ich viedajecie ŭsie.
U niekatorych situacyjach daviadziecca tvorča vykručvacca. U mianie, naprykład, niama Y-chramasomy ad rodu, ź jakoha pachodzić maci, a značyć, kab daviedacca bolš pra hetuju halinu i adšukać inšych pradstaŭnikoŭ matčynaha rodu, treba ŭhavaryć dziadźku ci jahonaha syna zrabić test pa hetaj chramasomie.
Praŭda, ceny kusajucca: za standartny DNK-test pa Y-chramasomie na FamilyTreeDNA prosiać 119 dalaraŭ, a z dastaŭkaj budzie jašče pa paru dziasiatkaŭ daražej. A za samy hłyboki test uvohule prosiać 449 dalaraŭ. Testy pa mitachandryjalnaj DNK pačynajucca ad 159 dalaraŭ. Tamu varta zahadzia zrazumieć, pa jakich halinach vy źbirajeciesia šukać i jakija vyniki vam moža dać toj ci inšy test.
Test za 449 dalaraŭ pakaža nastolki dalokich svajakoŭ, što sam sens ich pošuku hublajecca. Dla paraŭnańnia, vykanańnie hienieałahičnaha zapytu pa adnoj z vašych halin prodkaŭ śpiecyjalistami Nacyjanalnaha histaryčnaha archiva Biełarusi budzie kaštavać maksimum 1800 rubloŭ (abo 550 dalaraŭ u pieraliku). Vybar vidavočny.
Varta bolš uvažliva pryhledziecca i da dadatkovych prapanoŭ kampanij, jakija robiać DNK-testy. Naprykład, za vyznačeńnie taho, jakija ŭ vas hienietyčnyja schilnaści da chvarob prosiać dapłacić sumu, jakaja moža ŭ niekalki razoŭ pieravyšać košt samoha testa. Na MyHeritage takaja pasłuha kaštuje «ŭsiaho» 60 jeŭra — hetyja hrošy vy płacicie za pracu kampjutara. Atrymlivajecca čysty prybytak dla kampanii.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆDNK-testy pa pošuku prodkaŭ robiacca ŭsio bolš papularnymi siarod biełarusaŭ — raspytali hienietyka pra ich kaštoŭnaść
Z čaho pačynać šukać prodkaŭ. Karysnyja sajty
Doŭnar, Mažejka, Korbut, Rahojša. Jakija proźviščy majuć bałckaje pachodžańnie?
Majkł Duhłas i Skarlet Jochansan akazalisia dalokimi svajakami. Prodki abaich pachodziać ź Biełarusi
Kamientary