«Мы можам змагацца, можам выйсці і крыкнуць: «Будзьце вы праклятыя!» А беларусы — не»
Сёння Харкаў — адна з болевых кропак ваеннай Украіны. Горад знаходзіцца пад пастаяннымі абстрэламі, за прарыў да яго ідуць разлютаваныя баі. Жыхарка Харкава распавяла «Салідарнасці», як выжывае горад-мільённік пад пастаяннымі бамбёжкамі, чаму насуперак усяму харкаўчане вяртаюцца ў свае дамы і ўпэўненыя ў тым, што ён не дастанецца расіянам.
— З майго акна добра відаць агні Белгарада. У час начных абстрэлаў мы нават бачым з балкона, як адтуль вылятаюць на нас ракеты.
І ім, вядома ж, відаць, у якім паўзмроку знаходзіцца наш горад. А часам і цалкам у цемры падчас блэкаўтаў. І зараз гэтыя людзі здзіўляюцца: «А нас за што?» — кажа харкаўчанка Наталля Чарняўская.
«У маім пад'ездзе на 4 паверсе ёсць цалкам згарэлая кватэра, праз якую праляцела ракета»
— У красавіку 2022 года вельмі моцна пацярпеў ад бамбёжак раён Паўночная Салтаўка, у якім вы жылі і з якога вымушаны былі з'ехаць.
— Цяпер ужо большая частка Харкава як Паўночная Салтаўка, — цяжка ўздыхае суразмоўніца. — На жаль, такіх раёнаў становіцца ўсё больш. Кожны раз еду па горадзе і заўважаю новыя месцы прылётаў.
І ўсё гэта жылыя кварталы. Гледзячы па ўсім, яны ваююць па старых савецкіх картах. Калісьці, больш за 30 гадоў таму, у нас размяшчаўся полк СПА. Але яго даўно расфарміравалі, і на яго месцы зараз проста жылы раён.
Менавіта з гэтага раёна яны пачалі абстрэл горада яшчэ ў 2022 годзе. Пры гэтым нельга сказаць, што яны не ведалі аб тым, што ў нас больш няма ніякіх ваенных цэляў.
У Харкаве жыло вельмі шмат змешаных руска-ўкраінскіх сем'яў, яны ў нас і здымалі жыллё, і куплялі нерухомасць, белгарадцы ўвесь час прыязджалі адпачыць і закупіцца. Да гэтага часу ў горадзе ловяць наводчыкаў. Іх мала, але яны ёсць, сядзяць пад абстрэламі і чакаюць «рускі свет».
Пасля пачатку ўварвання я з'ехала са свайго дома, але як толькі ў Паўночную Салтоўку зноў пусцілі камунікацыі, вярнулася.
Маю кватэру, на шчасце, не спалілі, у ёй былі толькі выбітыя вокны. Але яны выбіты амаль ва ўсіх у нашым доме. У адным пад'ездзе ракета патрапіла ў ліфтавую шахту, дзесьці разбіла дах і прабіла верхні паверх, дзесьці нават пліты склаліся.
Некалькі кватэр згарэлі поўнасцю. У маім пад'ездзе на 4 паверсе таксама ёсць цалкам згарэлая кватэра, праз якую праляцела ракета. Вось такая латарэя — у кагосьці засталося жыллё, у кагосьці не засталося нічога. Але сам дом не спалены і не абрушаны.
— Гэта значыць, вы так жывяце: заходзіце ў пад'езд — там кватэра цалкам згарэла, там дах склаўся, але ваша кватэра больш-менш ацалела, значыць, можна жыць?
— Цяпер такіх дамоў у нашым горадзе вельмі шмат. Жывуць нават у напаўразбураных, дзе няма ні вады, ні святла. Наш дом выратавалі суседзі, якія не змаглі ў пачатку вайны нікуды пераехаць. У асноўным гэта пенсіянеры.
Іх засталося чалавек 35, яны жылі ў падвале. У іх былі вогнетушыцелі, якія мы купілі разам. І вось пасля кожнай бамбёжкі гэтыя людзі тушылі месцы ўзгаранняў. Так яны выратавалі наш дом.
І мы сапраўды тут жывем. Як толькі аднавілі камунікацыі, сабралі і вывезлі ўсё смецце, забілі ўсе дзіркі, што змаглі, адрамантавалі саматугам.
Ёсць, вядома, у нашым раёне дамы, якія спалены або абрынуты цалкам. Іх немагчыма аднавіць. Адзін з іх — той самы шаснаццаціпавярховік, які фатаграфуюць усе, хто да нас прыязджае. Пасля прылётаў ён прызнаны аварыйным і яго разбіраюць.
Ёсць увогуле частка раёна з цалкам разбітымі дамамі. Там зараз, як у Прыпяці, пустынна і страшна.
Тым, хто страціў жыллё, даюць інтэрнаты і іншыя памяшканні, дзе можна жыць. Але, як ужо казала, ёсць тыя, хто застаецца ў напаўразбураных дамах, таму што яны ўсё ж свае.
— Такая з'ява як марадзёрства знаёма харкаўчанам?
— У першыя дні, калі была страшная паніка, усюды стаялі жудасныя чэргі, сапраўды некаторыя крамы, частка з якіх таксама падвергнулася бамбёжцы, людзі разбіралі. Але тады марадзёраў лавілі жыхары горада.
Дарэчы, уладальнікі многіх пацярпелых магазінаў і самі раздавалі людзям тое, што засталося. З тых часоў я не чула аб тым, каб дзесьці, напрыклад, абрабавалі пустую кватэру ці краму.
Ведаю, што моцна марадзёрылі расіяне на тэрыторыях на мяжы з Расіяй, якія змаглі заняць у першыя дні. Там размяшчаюцца нашы дачныя пасёлкі.
У адных маіх знаёмых цудоўную трохпавярховую хату не проста цалкам раскралі, але яшчэ і спалілі. У хаце яшчэ адных знаёмых акупанты жылі нейкі час. Дом застаўся цэлым, але той стан, у якім мы яго ўбачылі, страшнейшы за бамбёжку.
У туалет яны чамусьці хадзілі толькі ў душавую, прытым, што ў хаце было два туалеты. Зразумела, скралі ўсё — рэчы, халадзільнік, мікрахвалёўку і электрачайнікі.
«Сірэна — гэта зараз такі гук горада»
— Да вайны ў вас быў свой бізнэс па гандлі металапракатам, пасля пачатку вайны вы стварылі дабрачынны фонд і забівалі вокны ў кватэрах, якія пацярпелі пасля бамбёжак. Што зараз з вашым прадпрыемствам і фондам?
— У пачатку вайны з горада з'ехала вельмі шмат жыхароў. Засталіся ў асноўным старыя. У кватэрах у сакавіку 2022 года было вельмі холадна, да мінус 20. Гэтая вясна цёплая, а тая была дзіка халодная.
Людзі сядзелі без святла, без вады, без ацяплення і яшчэ без акон. А ў той час камунальныя службы амаль не працавалі, проста не засталося работнікаў, нехта выехаў, нехта пайшоў на фронт.
Таму мы сабралі добраахвотнікаў-валанцёраў і сталі дапамагаць, у першую чаргу, людзям, якія заставаліся. Таксама мы забівалі вокны ў пустых кватэрах па просьбе гаспадароў, каб іх захаваць.
На закуп матэрыялаў аб'яўлялі збор, і людзі пералічвалі данаты. З цягам часу мы змаглі прыцягнуць для гэтага еўрапейскія гранты і стварылі фонд. Ён перастаў працаваць мінулым летам.
У нас адпала неабходнасць, бо гарадскія камунальныя службы не проста поўнасцю аднавілі сваю работу, але і перабудаваліся на ваенны фармат. Нейкі час мы яшчэ супрацоўнічалі з імі, а зараз яны цалкам спраўляюцца самі.
Пасля прылёту імгненна прыязджаюць газавікі і адключаюць газ, каб не было выбуху. Тут жа прыязджаюць камунальнікі, вывозяць разбітае шкло, расчышчаюць завалы, потым дарожнікі аднаўляюць палатно дарог. Усе службы працуюць зладжана, як мурашкі, за дзень-два поўнасцю прыбіраючы ўсе наступствы.
Мы, як і іншыя добраахвотнікі, зараз выязджаем дапамагчы, калі адбываецца нейкае буйное траплянне. 30 снежня мінулага года моцна ўдарылі па цэнтры горада, разбурыўшы адразу некалькі дамоў, у многіх выбіла шкло, пацярпела і абласная бальніца.
Я нават нікому са сваіх не паспела патэлефанаваць, але раніцай 31 снежня яны ўсе паехалі дапамагаць забіваць вокны і працавалі цэлы дзень.
2 студзеня прыляцела ў дом, які знаходзіцца побач з домам майго брата. Я адразу ж паехала туды і там таксама сустрэла нашых валанцёраў, хаця мы і не стэлефаноўваліся. У людзей тут гэта ўжо на аўтамаце — аказаць дапамогу.
Год таму я паспрабавала сабраць супрацоўнікаў свайго прадпрыемства і аднавіць працу, бо ў горадзе шмат будоўляў і наш тавар запатрабаваны. Супрацоўнікаў засталося прыкладна 10% ад той колькасці, якая была да вайны.
Мы спрабуем працаваць, але гэта вельмі складана, бо ў горадзе практычна няма электраэнергіі. Электрычнасць эканомяць, у першую чаргу яе даюць у бальніцы, метро і іншыя службы жыццезабеспячэння.
— Вас бамбяць увесь час, нават падчас гэтай нашай гутаркі. Але вы не ідзяце ў бамбасховішчы. Чаму?
— Менавіта таму, што нас сапраўды бамбуюць увесь час. Адна сірэна заканчваецца і праз пяць хвілін пачынаецца наступная. Цяпер гэта такі гук горада. Спаць немагчыма, ніякія берушы не дапамагаюць.
Спусціцца ў прытулак можна, калі ў цябе адна ці дзве сірэны за суткі. Вось я нядаўна была ў Кіеве, там была сірэна, потым яна скончылася. А ў нас адчуванне, быццам яны не заканчваюцца, іх можа быць 20-30 за суткі. Атрымліваецца, што трэба жыць у падвале.
— Але калі не хавацца, то трэба жыць у пастаянным страху.
— Штодня ляцяць шахеды, узлятаюць МіГі з ракетамі. Асабліва страшна, калі ён ляціць нізка, а ты сядзіш і не разумееш, куды зараз упадзе. Гук знішчальнікаў для мяне — самы страшны. Калі чую яго, спрацоўвае ПТСР, пачынаецца паніка.
Але нават калі б я і хацела збегчы са свайго верхняга паверха, час падлёту да Харкава занадта маленькі. Часам нават сірэна спазняецца і ўключаецца пасля таго, як яны далятаюць. Звычайна я стараюся паспець схавацца за дзве сцяны.
«Горад увесь разбіты, увесь паранены, пры гэтым кветкі квітнеюць, дрэвы распускаюцца, дзіркі латаюць — ён такі ж прыгожы»
— Раскажыце, як у такіх умовах жыве горад?
— Практычна ў цемры, нават калі няма блэкаўтаў, электраэнергію эканомяць для жыццезабеспячэння горада.
Напрыклад, учора ў маёй кватэры святло было з 12 ночы да 6 раніцы. Гэта значыць засынаеш без святла і прачынаешся таксама. Добра хоць, паўэрбанкі зараджаюцца за ноч і лядоўня неяк падтрымліваецца.
Трэба адзначыць, што вельмі шмат харкаўчан вярнуліся. У сакавіку 2022-га горад можна было назваць «мужчынскім», таму што з'ехала шмат жанчын з дзецьмі, а іх мужы засталіся.
Цяпер у нас 1,3 млн жыхароў. Гэта практычна даваенная колькасць. Ва ўсякім разе трафік на дарогах і заторы такія ж, як і да вайны.
Нехта свядома вярнуўся дапамагаць свайму гораду, нехта не змог уладкавацца на эміграцыі. Сем'і не вытрымлівалі такой працяглай разлукі, таму вярнулася і шмат дзяцей.
Горад змушаны функцыянаваць. Бальніцы і шпіталі імкнуцца не адключаць ад энергасілкавання, усюды ёсць магутныя генератары.
Складана звычайным жыхарам. Мая сяброўка жыве на 17 паверсе. І ёй тры разы на дзень трэба вывесці сабаку.
Уначы не кожны можа заснуць, таму што ўсю ноч нешта ляціць, яго падсвятляюць, збіваюць, чутны пастаянныя кулямётныя чэргі — такія «зорныя войны» мы назіраем амаль кожную ноч.
З працуючага засталася ў асноўным сфера паслуг, нейкія швейкі, выдавецтвы. Абаронных прадпрыемстваў у нас няма ўвогуле.
Частка жыцця пайшла пад зямлю. Навучальныя класы працуюць анлайн або абсталяваны пад зямлёй. У сутарэнных ці паўпадвальных памяшканнях адчыняюцца кафэ, туды пераносяць канцэртныя пляцоўкі і кінатэатры.
У горадзе актыўна будуюць абарончыя збудаванні, працуе вельмі шмат валанцёраў. Усіх жыхароў перыядычна клічуць здаваць кроў для параненых – і адразу выстройваюцца чэргі. Таксама пасля працы харкаўчане ідуць вязаць сеткі для фронту.
Усіх нас вельмі палохае зіма. 22 сакавіка разбілі нашу ЦЭЦ. Аднавіць яе немагчыма. Далей нам давядзецца выжываць без ацяплення.
Мясцовыя ўлады кажуць пра тое, што плануецца ставіць міні-кацельні на газе. Такія ўжо рабілі ў 2022 годзе ў раёнах, дзе былі моцныя пашкоджанні. Яны мабільныя, не такія ўразлівыя, як ЦЭЦ, іх можна хутка сабраць.
Любога, хто зараз прыязджае ў Харкаў, здзіўляе тое, што нягледзячы на пастаянныя абстрэлы і прылёты, горад не перастаюць прыбіраць і акультурваць.
Усе вуліцы вымецены, клумбы высаджаны. Харкаў увогуле вельмі прыгожы горад. Яго пачалі сур'ёзна ўладкоўваць да Чэмпіянату па футболе UEFA Euro 2012. Тады было шмат чаго рэканструявана, адрамантавана, пабудавана.
Наш былы мэр Генадзь Кернэс прывучыў усіх да парадку, у горадзе з'явілася вялізная колькасць зон адпачынку. Але галоўнай адметнай рысай Харкава стала чысціня. Убачыць, што нехта кінуў недакурак ці паперку на вуліцы, было немагчыма.
І нават зараз горад працягвае быць вельмі чыстым. Ён увесь разбіты, увесь паранены, пры гэтым кветкі квітнеюць, дрэвы распускаюцца, дзіркі латаюць, усё вылізваюць — ён такі ж прыгожы.
А які цудоўны ў нас зрабілі парк! Нядаўна туды даляцелі аскепкі, імі пабіла адну з любімых гараджанамі скульптур хлопчыка з дзяўчынкай. І зараз дзеці прыходзяць да гэтай скульптуры і пластырам заклейваюць «ранкі». Гэта вельмі кранальна.
Па-чалавечы, зразумела, трывожна. Расіяне ўвесь час нагнятаюць, што зробяць з Харкава ці то Алепа, ці то Аўдзееўку. Але нават Аўдзееўку на 30 тысяч жыхароў яны бралі паўгода.
А ў нас паўтарамільённы горад вялізнага памеру, другі пасля Кіева. Як яны збіраюцца яго ўзяць?
24 лютага ў 2022 годзе ў мяне за паўкіламетра ад дома стаяў падбіты расійскі танк, і мы не верылі сваім вачам. Яны былі проста пад горадам, вельмі блізка. І тады таксама шмат казалі аб тым, што Харкаў не вытрымае. Але нас не ўзялі, не хапіла сілы. І не возьмуць.
Наколькі я разумею, з таго часу сіл у іх не дадалося. Але кашмарыць яны нас, вядома, могуць. У нас няма ні сувязі, ні вады, ні святла — нічога, але пры гэтым мы неяк жывем, увесь горад тарахціць генератарамі, усё нешта прыдумляюць, мы ўвесь час падладжваемся пад новыя ўмовы.
«Ведаю жанчыну, бацька якой працуе на абаронным прадпрыемстве ў РФ, дзе робіць снарады, якімі бамбуюць Харкаў»
— Адна з вашых адукацый — псіхатэрапеўт. Ці даводзіцца вам аказваць дапамогу людзям?
— Цяпер мне шмат даводзіцца працаваць па гэтай спецыяльнасці. Звяртаюцца маці, якія не могуць знайсці сваіх зніклых сыноў. Гэта заўсёды гісторыі, у якіх змяшаліся надзея з поўнай роспаччу, і іх вельмі шмат.
Страшна цяжка дзецям пад пастаяннымі абстрэламі, таму я ўсё ж бацькам раю іх вывезці. Маці сямігадовага хлопчыка расказвала, як у яе сына, які ўжо паўгода знаходзіўся ў іншай краіне, пачалася дзікая істэрыка з-за феерверка на Новы год. Ён крычаў: «Мама, нас забіваюць!»
У дзяцей жудасны ПТСР, вельмі моцны ўзровень траўматызму, аднаўляць псіхіку вельмі складана.
Наогул усе людзі стаміліся, знясіленыя фізічна і маральна. Усё ж у 2022 годзе ў нас была надзея, мы думалі, трэба крыху пацярпець і ўсё скончыцца, нашы перамогуць. А цяпер, калі ўсё так загразла, вельмі цяжка.
Вайна стала нейкай бясконцай, мінулае даваеннае жыццё ўсё больш падаляецца. Усё больш людзей бачу ў субдэпрэсіўным стане, калі няма сілы, нічога не хочацца.
Гэта блізка да клінічнай дэпрэсіі. Але і дэпрэсія ў многіх. Я працую ў пары з псіхіятрам, частку кліентаў адразу адпраўляю да яго.
Абсалютна ва ўсіх парушаны сон. З-за таго, што нас два гады таму працяглы час абстрэльвалі ў 4 раніцы, асабіста ў мяне псіхіка спрацавала так, што я стала прачынацца кожны дзень без пяці чатыры. Доўгі час не магла адрэгуляваць сон. Таксама звярталася да псіхіятра, піла прэпараты.
У многіх парушаны харчовыя працэсы: нехта на нервовай глебе не можа есці, нехта, наадварот, пераядае ў паніцы.
А з людзьмі, якія перажылі акупацыю, доўга я працаваць не змагла. Тэарэтыкі працы з траўмай лічаць, што абавязковай умовай эфектыўнай працы з'яўляецца тое, што тэрапеўт не павінен быць траўміраваны сам. Ён павінен быць па-за кантэкстам для таго, каб заставацца ўстойлівым.
Але як, калі мы ўсе тут жывем? І я не змагла слухаць жахлівыя гісторыі аб тым, што там рабілася, аб колькасці забітых і закатаваных. Вельмі хутка надыходзіць прафесійнае выгаранне.
Аднак у нас працягвае працаваць шмат розных праектаў па аказанні бясплатнай псіхалагічнай дапамогі, людзям ёсць куды звяртацца.
Хтосьці і зараз прымае цяжкае рашэнне з'ехаць, хаця б у Кіеў. Людзі спрабуюць прадаць свае кватэры тут, каб купіць сабе нешта іншае на новым месцы.
Але нерухомасць у Харкаве, якая ва ўсе гады была дастаткова дарагая, цяпер цяжка прадаць нават за капейкі. Яшчэ ў пачатку вайны ў нас куплялі жыллё ўцекачы з Данецкай і Луганскай абласцей.
Цяпер з пакупнікоў засталіся толькі тыя, каму ўвогуле дзявацца няма куды — жыхары Лісічанска, напрыклад, ці той жа Аўдзееўкі. Але што гэтыя няшчасныя людзі, якія страцілі ўсё, могуць даць?
А ў нас шмат цудоўнага жылля, цэлыя раёны ўзводзілі літаральна напярэдадні вайны. Гэта камфортныя забудовы з відамі на паркі.
Дапусцім, у маім доме спрабавалі прадаць адну кватэру па цане менш за 30% ад даваеннага кошту. І хоць яна з рамонтам і з усёй тэхнікай, але дом часткова разбамбаваны.
З нашых траўмаў яшчэ адна незагойная — сваякі ў Расіі. Такіх сем'яў у нас шмат. І я ведаю, як бацькі з Расіі гавораць сваім дзецям, якія крычаць ім аб бамбёжках, нічога страшнага, мы хутка цябе вызвалім.
Людзі цяжка перажываюць такі разрыў з блізкімі. Трэба проста выразаць родных з сэрца, а гэта вельмі балюча. Я ведаю і жанчыну, бацька якой працуе на абаронным прадпрыемстве, дзе робіць снарады, якімі бамбуюць Харкаў.
Апроч агульнай трагедыі, у нас яшчэ ў кожнага ёсць свая. Але ж і ў вас таксама. У мяне была кліентка з Беларусі. Яе сына, нягледзячы на стан здароўя, усё роўна спрабавалі забраць у войска.
Калі яна за яго заступілася, за яе саму ўзялося КДБ, пачаліся допыты, пагрозы. І вось яна спрабуе выжыць пад такім прыгнётам страху і рэпрэсій.
Разумееце, у нас абстрэлы, кошты вар'ятскія і ўсё астатняе, але мы можам ваяваць, а калі наогул надыходзіць бяссілле, можам выйсці і крыкнуць: «Будзьце вы праклятыя!» А беларусы — не.
— Ваш муж вярнуўся з вайны. Як ён?
— Ён адваяваў год і быў камісаваны. Муж – інжынер электрык-энергетык. З першых дзён сышоў у тэраабарону, куды бралі тых, у каго не было вайсковай прафесіі і падрыхтоўкі. Спачатку яны баранілі свой горад, а потым пайшлі на фронт.
Цяпер з яго набору ў жывых засталося менш за палову. Хтосьці ваюе, хтосьці гіне, кожны раз гэта вялізная трагедыя для ўсіх.
На вайну можна патрапіць ці не патрапіць, але выйсці з яе немагчыма. Успомніце афганскі сіндром. Колькі было гэтых хлопцаў з траўміраванай псіхікай. Памятаю, як адзін знаёмы ўпаў на зямлю, калі ўзарвалася покрыўка на коле. Хаця тады ўжо прайшло шмат гадоў, а ў яго заставалася рэакцыя на любы гучны гук.
У нас зараз з такімі траўмамі ўся краіна – і цывільныя, і тым больш вайскоўцы.
У мужа таксама стан пасля вяртання быў складаны. Я знайшла яму псіхатэрапеўта, які працуе менавіта з вайскоўцамі. Аднак да гэтага часу ў яго віна выжыўшага, яго хлопцы там ваююць, і ён увесь час рвецца назад. І максімальна займаецца дапамогай для фронту.
— Можаце назваць самы цяжкі і самы радасны моманты, якія вы перажылі за мінулыя два гады?
— Самымі радаснымі, безумоўна, былі моманты, калі вызвалялі Харкаўскую вобласць. Кожны горад, кожны пасёлак сустракалі з весялосцю. На вуліцы, памятаю, ішлі дажджы, а мы хадзілі па горадзе і абдымаліся. Гэта было проста вялізнае шчасце.
А самым страшным усё ж было 24 лютага 2022 года. Вакол усё стала выбухаць і мозг адмаўляўся прымаць, што такое магчыма ў XXI стагоддзі.
Гэта была калектыўная шокавая траўма. Увесь народ быў разгублены і не разумеў, што рабіць. Наступіў хаос, людзі ў страху кінуліся ўцякаць. Мільённы горад пачаў выязджаць і ў тых вялізных корках біліся машыны, іх абстрэльвалі, гэта было сапраўднае пекла.
Яшчэ з самых страшных старонак — гэта двое маіх загінулых валанцёраў, з якімі мы пазнаёміліся ў пачатку вайны, калі яны прыйшлі дапамагаць устаўляць вокны. Пасля яны пайшлі ваяваць.
Моцна ўражвае, калі апынешся блізка да абстрэлу. Быццам бы да таго, што бамбуюць, псіхіка неяк адаптавалася. Але калі прылятае вельмі блізка, падтрасае моцна.
У студзені снарад упаў у двор суседняга дома, гэта метраў за 300 ад нас. Ад ударнай хвалі і наша хата затрэслася. Мы ў паніцы выскачылі і сталі кідацца па дварах, разумеючы, што толькі што цудам выжылі.
І тут прылятае з другога боку — вакол ва ўсіх дамах высыпаюцца вокны, вырываюцца дзверы, падаюць балконы. Ледзь ачунялі, пайшлі забіваць людзям вокны.
Але пасля такога думка аб тым, што можаш памерці ў любую хвіліну, становіцца дакучлівай.
— Але гэта ж факт: у Харкаве ў любым месцы цяпер можна загінуць. Як з гэтым разуменнем увогуле можна жыць?
— Так і ёсць, тут і дома, і на вуліцы кожную хвіліну можа забіць. Як пры гэтым не звар'яцець? Працягваць жыць насуперак усяму. Мой тата рыхтуе расаду, прыбірае сад, садзіць кветкі.
Кафэ і рэстараны нашы працягваюць працаваць, артысты працягваюць выступаць. Оперны тэатр не адчыняюць, але невялікія пляцоўкі адкрылі ў паўпадвальных памяшканнях.
Нядаўна ў Харкаве ўвогуле пачаўся міжнародны музычны фэст! Ён будзе ісці да канца траўня. Усе канцэрты, зразумела, на спецыяльных пляцоўках з усімі мерамі засцярогі.
Трэба неяк жыць – і горад, і самі гараджане вельмі стараюцца.
Дапамагае нам і ўпэўненасць у тым, што мы свой горад не здамо. Перыядычна абмяркоўваецца, што будзем рабіць, калі раптам. Усе пойдуць партызаніць.
Тады, у першыя дні вайны, калі расейцы ўжо былі на подступах, у нас у кожнай кватэры рабілі кактэйлі Молатава. Людзі ўсіх узростаў, а тады ў горадзе заставалася вельмі шмат пажылых бабуль і дзядуляў, не змаўляючыся, хутка знаходзілі газу, дызпаліва, тару і круцілі, круцілі.
Цяпер нас нашмат больш, і злосць значна мацнейшая. Таму Харкаў сапраўды не здасца!
«Вялікі абсалютна чалавек». Коля Лукашэнка расказаў, што для яго бацька і ў чым ягоная апазіцыйнасць32
Каментары