75 гадоў Святлане Алексіевіч. Нобелеўскі лаўрэат, якая раздзяліла долю свайго народа
Яна не атрымала ад дзяржавы ні медалёў, ні званняў, у той час як ордэны раздаюцца прапагандыстам і расійскім кампазітарам. У дзень 75-годдзя Святланы Алексіевіч расказваем, як народная любоў і трагічны лёс беларускага грамадства змянялі першую нобелеўскую лаўрэатку з Беларусі.
Уладную непрыязнасць Святлана Алексіевіч быццам успадкавала ад беларускіх пісьменнікаў Алеся Адамовіча і Васіля Быкава, вучаніцай якіх яна сябе называе. Абодва былі ў апазіцыі да познесавецкай, а пасля і лукашэнкаўскай улады, стаялі ля вытокаў Беларускага Народнага Фронту. Алексіевіч доўгі час жыла ўдалечыні ад рэжыму Лукашэнкі і яго пільнай увагі, вярнуўшыся на радзіму толькі ў 2013 годзе.
«Імя Святланы Алексіевіч зачапіла Аляксандра Лукашэнку за жывое. Адчувалася нейкая крыўда на спадарыню Святлану. Хаця гэта, хутчэй, тычылася выказванняў Алексіевіч у прэсе, а не яе твораў».
Нобеля па літаратуры яна атрымае толькі ў 2015 годзе, а да гэтага цяжка перажыве падзеі расійскай агрэсіі супраць Украіны, бо сама, як прызнаецца, напалову ўкраінка. Тады, у 2014 годзе, Алексіевіч выказала сваё трывожнае і прарочае прадчуванне:
2015 год стаў трыумфам для Алексіевіч. Імя пісьменніцы ў сувязі з атрыманнем Нобелеўскай прэміі прагучала на ўвесь свет, беларусы былі поўныя гонару за сваю суайчынніцу. Гэтая падзея зацямніла сабой малапрыкметныя прэзідэнцкія выбары, на якіх Лукашэнка «перамог» чарговы раз.
Гэты ж час стаў часам спрэчак пра тое, да чыёй жа культуры варта адносіць рускамоўную пісьменніцу беларуска-ўкраінскага паходжання. Кожны з бакоў лічыў яе перамогу сваёй. Не магла вызначыцца і сама Алексіевіч. Вось як тады яна скончыла сваю нобелеўскую лекцыю:
Але ўжо на цырымоніі ўзнагароджання з яе вуснаў упершыню ў гісторыі Нобеля прагучала беларуская мова, «мова майго народа», як адзначыла лаўрэатка.
«Скажу зноў жа пра нашых асобных «творцаў», творчых асобаў, нават лаўрэатаў Нобелеўскай прэміі, якія не паспелі яшчэ яе атрымаць, выехалі за межы краіны і пастараліся цэбар бруду выліць на сваю краіну. Гэта няправільна, гэта не апазіцыйнасць. Гэта абсалютна няправільна, таму што Радзіму, сваю зямлю, як і сваіх бацькоў, сваю маці не выбіраюць. Яна такая, якая яна ёсць. Калі ты дрэнна кажаш пра Радзіму, саромеешся яе, значыць, ты перш за ўсё дрэнны сын».
Пісьменніца не выступала на 100-годдзі БНР, але ад яе імя быў прачытаны пранікнёны зварот, напоўнены нацыянальна-патрыятычным пафасам. Публічна заступалася за палітычных зняволеных, у тым ліку па гучнай справе БелТА супраць Tut.by. Абуралася вяртаннем сілавікоў да спадчыны НКВД і ўзгодненым вандалізмам у Курапатах. Урэшце яна канчаткова ўсвядоміла сябе нацыянальна:
Яе імя стаяла першым пад лістом беларускай інтэлігенцыі, якая звярнулася да кіраўніцтва Літвы з просьбай пахаваць знойдзеныя парэшткі нацыянальнага героя Кастуся Каліноўскага ў Беларусі.
«Народ прагне толькі аднаго — сумленных выбараў. Ніхто не хоча крыві», а «час Лукашэнкі сышоў», — канстатавала яна.
З таго часу лукашэнкаўская прапаганда пра славутую ўраджэнку Беларусі піша выключна ў эпітэтах «хворая жанчына» і «старая дура».
Алексіевіч гэтага перыяду ўжо не тая пісьменніца, поўная сумненняў і спадзяванняў, што была дзесяць гадоў таму:
Сёння творца працуе адразу над чатырма рукапісамі: пра каханне, пра стараць, пра беларускую рэвалюцыю і, вядома, пра вайну ва Украіне.
Мінчанка пакінула станоўчы водгук на сумку — і раптам выкрыла здраду чужога мужа20
Каментары