Kab stvaryć biełaruskuju carkvu ŭ Łondanie, kitajec vyvučyŭ našu historyju

Jakoje dačynieńnie, zapytajeciesia vy, jon maje da Biełarusi? Bolšaje, čym asnoŭnaja masa našych suajčyńnikaŭ, što adnojčy prajšoŭšy emihracyjny kantrol, biasśledna źnikła ŭ tumanie Albijona. Parafijanin biełaruskaj hreka-katalickaj carkvy Sv. Piatra i Paŭła ŭ Łondanie, Czyŭaj Rafael zachaplajecca historyjaj Biełarusi, vyvučaje tradycyjnuju biełaruskuju architekturu dy raspracoŭvaje prajekt novaj biełaruskaj carkvy, jakaja maje paŭstać na poŭnačy Łondana ŭ bližejšaj budučyni.

"Dla kitajcaŭ Biełaruś — "Biełaja Rasija"

— Ja naradziŭsia ŭ Kitai. Adnak kali mnie było try hady, siamja pierajechała ŭ Hankonh, jaki tady jašče padparadkoŭvaŭsia Vialikabrytanii, — raspaviadaje Czyŭaj Rafael. — Tam ja skončyŭ anhielskuju škołu i ŭniviersitet u śpiecyjalnaści "architektar". Paśla atrymaŭ paŭnavartasny dypłom architektara ŭ Łondanskim univiersitecie Mietrapoliten. Ciapier kiruju nievialikaj architekturnaj kampanijaj dy vykładaju ŭ Midłsekskim univiersitecie ŭ Łondanie.

— Kali ty ŭpieršyniu pačuŭ pra Biełaruś ci biełarusaŭ?

— Pra Biełaruś čuŭ daŭno i niamała. Jak i mnohija kitajcy, vychavanyja ŭ duchoŭnaj simpatyi da bratoŭ pa kamunistyčnym łahiery, ja zaŭždy byŭ natchniony SSSR. Praŭda, u kitajskaj movie słova "Biełaruś" pamyłkova zamacavałasia jak "Biełaja Rasija". Z hetaj pryčyny mnohija błytajuć biełarusaŭ ź biełymi ruskimi — praciŭnikami balšavizmu ŭ hramadzianskaj vajnie ŭ Rasii.

Paźniej ja čuŭ pra pieršuju łedzi Tajvania, jakaja pachodziła z-pad Oršy (Faina Vachrava ­— K.Ł.). Praŭda, nie viedaju, ci mnohija asacyjavali jaje ź Biełaruśsiu.

Vaša kraina dnia mianie była niby achutana zasłonaj tajamničaści. Rasija i Biełaja Rasija ŭ majoj śviadomaści asacyjavalisia z Paŭnočnaj i Paŭdniovaj Karejaj. Ja dumaŭ, što heta adny i tyja ž ludzi, padzielenyja palityčna.

— Jak ža los źvioŭ ciabie ź biełarusami ŭ Vialikabrytanii?

— U 2007 hodzie Biełaruskaja katalickaja (ŭnijackaja) misija ŭ Anhlii pradavała adzin z budynkaŭ u Łondanie, a ja pracavaŭ na firmu, što hety budynak nabyvała. Tady ja paznajomiŭsia z ajcom Siarhiejem Stasievičam. Jon z achvotaj zładziŭ dla mnie ekskursiju pa biełaruskim centry, raspavioŭ historyju misii. Pakolki žyŭ pablizu, staŭ rehularna jaho sustrakać, naviedvać mierapryjemstvy, paznajomiŭsia ź biełaruskaj supołkaj.

U Hankonhu ja vučyŭsia ŭ katalickaj škole, ale nie byŭ chryścijaninam. U Łondanie pačaŭ naviedvać anhlikanskuju carkvu niedaloka ad doma. Ajciec Siarhiej Stasievič šmat raspaviadaŭ pra katalictva i pravasłaŭje, pazyčaŭ knihi pra ŭschodniaje chryścijanstva. Ja zacikaviŭsia, staŭ rehularna naviedvać niadzielnyja bohasłužby ŭ biełaruskaj hreka-katalickaj carkvie Śviatych Piatra i Paŭła, i ŭrešcie pryniaŭ tam chrost.

— Ty nie razumieješ ni biełaruskaj, ni ruskaj movy. Ci kamfortna pačuvaješsia siarod tutejšych biełarusaŭ?

— Z hledzišča mientalnaści i mnohich zvyčak, što farmujucca ŭ dziacinstvie, u nas ź biełarusami šmat padobnaha. Ja naradziŭsia ŭ krainie, dzie kiroŭnaj była kampartyja, žyŭ u šmatkvaternym panielnym domie... Tradycyi hreka-katalickaj carkvy, kaniečnie, byli dla mianie adkryćciom. Moŭny barjer istotny, ale spadziajusia znajści śpiecyjalista, jaki dapamoža mnie vyvučyć biełaruskuju.

"Ciažkaści pierakładu" (nie zabyvajciesia, što tut usie vałodajuć anhielskaj) kampiensujucca biełaruskaj dobrazyčlivaściu, haścinnaściu. U niekatorych kulturach pryniata vitać adno adnaho pry pieršaj sustrečy ledź nie abdymkami. Ale heta tolki žest, jaki nie aznačaje, što čałaviek stavicca da ciabie niejak asabliva. Biełarusy pry sustrečy vielmi strymanyja. Ale i ceniać siabroŭstva jany našmat bolej. Kali biełarus nazyvaje niekaha siabram, heta sapraŭdy blizki čałaviek, a nie prosta adzin ź dziasiatkaŭ znajomych.

Moj dośvied u znosinach z brytanskimi biełarusami byŭ padmacavany sioletniaj pajezdkaj u Biełaruś. Ludzi rabili ŭsio mahčymaje, kab dapamahčy mnie, udzialić ŭvahu. Navat kali heta aznačała dla ich dadatkovyja ciažkaści i prablemy. Ja, sapraŭdy, mahu nazvać biełaruskich znajomych siabrami, bo pierakanany, kali budu ŭ biadzie, jany mnie dapamohuć. Nie mahu skazać padobnaje pra bolšaść svaich znajomych ź inšych krainaŭ. Kaniečnie, ja rablu vysnovy tolki na padstavie tych ludziej, z kim paznajomiŭsia. Napeŭna, nie ŭsie takija. Hetak, padčas znachodžańnia ŭ Biełarusi mnie ledź nie nadavali kuchtaloŭ u aŭtobusie, kali ja pasprabavaŭ patłumačyć dvum chłapcam napadpitku, što jany zaniali majo miesca.

"Na biełaruskaj carkvie ŭ Łondanie nie budzie "cybuliny"

— Ale ty nie prosta naviedvaješ biełaruskuju carkvu i kulturnyja imprezy. Ciapier ty pracuješ nad prajektam novaj biełaruskaj hreka-katalickaj carkvy ŭ Łondanie...

— Pra płany pabudovy novaj carkvy (ciapier jana mieścicca ŭ pamiaškańni byłoj hramadskaj zały) ŭpieršyniu pačuŭ hady čatyry tamu. Z roznych pryčyn sprava nie vielmi ruchałasia ź miesca, i adnojčy ajciec Siarhiej prapanavaŭ mnie pasprabavać raspracavać prajekt. Na toj momant ja ničoha nie viedaŭ pra biełaruskuju architekturu. Pačaŭ čytać, vyvučać litaraturu. Pierahledzieŭ kala dvuch dziasiatkaŭ patencyjnych dyzajnaŭ dla budučaj carkvy. Nivodzin ź ich nie pasavaŭ, tamu sioleta ja vypraviŭsia na Biełaruś, kab na ŭłasnyja vočy pahladzieć na staradaŭnija biełaruskija bažnicy. Pryčym hałoŭnym abjektam majho intaresu było draŭlanaje dojlidstva. Ja pabyvaŭ ŭ Minsku, Lidzie, Ivacevičach, a taksama u vioskach i miastečkach na Haradzienščynie i Bieraściejščynie (Hančary, Muravanka, Abrova, Białavičy, Busiaž, Kosava).

— Što značyć nivodzin z papiarednich dyzajnaŭ "nie pasavaŭ"?

— Historyja Biełaruskaj katalickaj misii ŭ Anhlii biare pačatak u kancy 1940-ch. I ŭvieś hety čas jana źviazanaja z aśviačanym miescam u łondanskim rajonie Paŭnočny Finčli. Tut mieścicca Biełaruski relihijny i kulturny centr imia śviatoha Kiryły Turaŭskaha ŭklučna ź lehiendarnaj Skarynaŭskaj biblijatekaj i Maryjan Chaŭz ("Maryjnym domam"), dzie žyła cełaja hrupa biełaruskich śviataroŭ uschodniaha abradu. Heta adzin z centraŭ biełaruskaha žyćcia za miažoj, jakoje dziesiacihodździami pryciahvała intelektuałaŭ z usiaho śvietu.

Tamu pierš, čym uziacca za raspracoŭku prajekta biełaruskaj carkvy, ja musiŭ zrazumieć, što značyć słova "biełaruskaja". Vyjaviłasia, što heta nie takaja prostaja zadača, bo Biełaruś — heta svajho kštałtu Atłantyda. U ciapierašnim razumieńni jana nie isnavała na palityčnaj mapie da 1918 hoda. Ale ludzi žyli na hetaj ziamli tysiačy hod. Čym bolej ja čytaŭ, tym bolej ja daviedaŭsia, što mienavita prodki ciapierašnich biełarusaŭ składali asnovu žycharoŭ Vialikaha kniastva Litoŭskaha. Jany byli nośbitami raźvitaj jeŭrapiejskaj kultury, čym siońnia mohuć hanarycca. I Hreka-katalickaja ci Ŭnijackaja carkva była nie prosta samaj raspaŭsiudžanaj relihijaj na hetych ziemlach, ale i nieadjemnym składnikam hetaj kultury. Adnak z taho času, jak Rasijskaja impieryja padnačaliła biełaruskija ziemli dy źlikvidavała ŭniju (1839), unijactva vypała ź biełaruskaha relihijnaha kantekstu bolš čym na paŭtara stahodździa.

Tamu budučaja biełaruskaja carkva ŭ Łondanie musić stać nie prosta funkcyjanalnym pamiaškańniem, ale i svojeasablivym pomnikam biełaruščynie, uvasableńniem biełaruskaha duchu i adlustravańniem biełaruskaj kultury.

Ja nazaŭždy zapomniŭ słovy kiraŭnika misii ajca Alaksandra Nadsana: "Biełarusy nie lepšyja i nie horšyja za inšyja narody. U nas jość svaja ŭnikalnaja mova i kultura, dadzienyja nam Boham. My pavinny ich zachoŭvać, bo biez hetaha nie budzie nas".

Razam z tym vidavočna, što isnuje bahata nieparazumieńniaŭ što da Biełarusi ŭ śviecie, niastača ŭvahi. Tamu pabudova biełaruskaj carkvy ŭ brytanskim asiarodku — nibyta skazać: "My tut! My isnujem!" My mahli zrabić zvyčajny budynak dy prymacavać na jaho kryž, jak robiać mnohija. Ale my chočam pakazać, što heta biełaruskaje miesca, jano ŭnikalnaje i adroznaje ad inšych.

Ja taksama chaču prademanstravać, što aproč tysiačahadovaj historyi, pryhožaj movy i bahataj litaratury ŭ biełarusaŭ jość i talenavityja architektary. Kali zapytacca ŭ siaredniestatystyčnaha brytanskaha školnika, što jość biełaruskaja architektura, u lepšym razie jon skaza niešta pra ruskija cerkvy z charakternymi cybulinami. Mienavita tamu ja pryśviaciŭ asablivuju ŭvahu vyvučeńniu kupałoŭ-viežaŭ u biełaruskaj tradycyjnaj architektury. I adrazu admoviŭsia ad "cybuliny", bo heta pieradusim rasijski elemient.

— Ty z takim impetam raspaviadaješ pra hety prajekt. Čamu jon taki važny dla ciabie?

— Dahetul ja rabiŭ bolš maštabnyja prajekty, ale ništo nie było takim admysłovym. Hetuju carkvu ja rablu ad svajho serca, a nie dziela hrošaj. Majoj kampanii pryjšłosia navat adchilić niekalki kankretnych prapanovaŭ, bo ja nakiravaŭ siudy asnoŭnyja resursy. Ale jano taho vartaje. Pabudavać chram — mara luboha architektara. Dla mianie heta padvojny pryvilej, bo ja ž jašče i chryścijanin.

"Šmat dziesiacihodździaŭ nazad Biełaruś była takoj pryhožaj, jak Vilnia"

— Viartajučysia da letašniaj vandroŭki ŭ Biełaruś, što ciabie tam najbolš uraziła?

— Ja ŭbačyŭ u biełarusach niešta takoje, na što jany sami nie zvažajuć uvahi — čałaviečnaść. U kapitalistyčnym hramadstvie, asnovami jakoha jość rynak i kankurencyja, ludzi zasiarodžanyja na sabie i ŭłasnych prablemach.

Ź inšaha boku zaŭvažyŭ, što ludzi ŭ Biełarusi vyhladajuć stomlenymi. Pryčym nie stolki źniešnie, kolki mientalna. U mianie skłałasia ŭražańnie (i ja časta čuju heta ad biełarusaŭ u Biełarusi i ŭ Brytanii), što ludzi stracili nadzieju niešta tam źmianić. Tamu imknucca naładzić ułasnaje žyćcio i dabrabyt, albo abstrahavaŭšysia ad nacyjanalnych prablem, albo źjechaŭšy za miažu.

Ale bieź viery ničoha nie budzie. Vaźmicie, naprykład, prajekt našaj carkvy. U nas jašče niama peŭnaści ŭ finansavańni, nie atrymany dazvoł ad miascovych uład. Adnak ja vieru, što heta mahčyma i rablu toje, što ad mianie zaležyć. Heta adziny sposab dasiahnuć mety, jakoj by nievierahodnaj jana nie padavałasia. Mnohija biełarusy ni ŭ što nie vierać, i heta sumna.

— Jakoj ty pabačyŭ biełaruskuju architekturu?

— Najbolš mianie ŭrazili aŭtentyčnyja draŭlanyja pabudovy ŭ muziei architektury i pobytu "Stročycy": nastolki charaktarnyja, paŭstałyja ź biełaruskaj kultury i tradycyjaŭ! U toj dzień išoŭ doždž, ale mnie padavałasia, što trapiŭ u kazku.

Minsk, adbudavany ŭ stalinskim styli, — hrandyjozny, impierski, manumientalny. Nie mahu skazać, što mnie heta vielmi spadabałasia. Ale heta taksama častka historyi.

U miastečkach, dzie ja ahladaŭ tradycyjnyja chramy, mianie rasčaravała toje, što ludzi nie ceniać bahaćcie, jakoje ŭ ich jość. Uziać chacia b paŭsiudnuju błakitnuju mietaličnuju dachoŭku, jakoj zamianili tradycyjnuju čarapičnuju. Zamiž histaryčnych viežačak-sihnaturak — załatyja ruskija "cybuliny"... Vidavočna, što ludziam, jakija niasuć adkaznaść i biarucca za histaryčnyja abjekty, niestaje viedaŭ, adukacyi i razumieńnia. Ja mieŭ doŭhuju hutarku z restaŭrataram z Šatłandyi, jaki ŭdzielničaŭ u kanfierencyi ŭ Biełarusi, pryśviečanaj rekanstrukcyi pałaca Radziviłaŭ u Niaśvižy. Jon źviarnuŭ uvahu, što biełarusy, naprykład, absalutna nie viedajuć, jak zachoŭvać tonkaje mastackaje azdableńnie interjeraŭ. Vykarystoŭvajucca zvyčajnyja budaŭničyja padychody da taho, što było zroblena niekalki stahodździaŭ nazad. Heta absurd.

Pa darozie damoŭ ja naviedaŭ Vilniu. U Minsku ty bačyš adnu baročnuju katedru, niešta ŭ adnym miescy, niešta ŭ druhim — cełasnaha adčuvańnia histaryčnaści niama. Adsutničaje suviaź ź minułym. U Vilni ŭsio heta pierad tvaimi vačyma, i ja zrazumieŭ, jakoj pryhožaj šmat dziesiacihodździaŭ nazad była Biełaruś.

Viadoma, što vielizarnyja straty architektury Biełarusi nanieśli vojny. Ale vy ž stolki ŭsiaho stracili ŭ mirnyja časy! Čamu? Bo bolšaść nie razumieje važnaści, vartaści i značeńnia architektury.

Miž tym, architektura vyłučajecca z kultury. Kali kultura bahataja, heta znachodzić adlustravańnie i ŭ architektury. Architekturnaja spadčyna ­— častka mientalnaści, nacyjanalnaj identyčnaści. Kali čałaviek robić płastyčnuju apieracyju na tvary ci pačynaje razmaŭlać na inšaj movie, jon pierastaje być saboj. Minułaje — pakazčyk taho, chto ty jość. Ludzi pavinny hanarycca svajoj architekturaj, a mnie padajecca, što bolšaść biełarusaŭ da hetaha abyjakavyja. Pry takim raskładzie nie vypadkova, što vy stolki ŭsiaho stracili i praciahvajecie stračvać. Vidavočna, što heta adzin z vynikaŭ niedachopu ŭ ludziej nacyjanalnaj śviadomaści i identyčnaści.

Mnie heta dziŭna, bo ŭsie maje znajomyja biełarusy jakraz-tki pierajmajucca pytańniami spadčyny, viedajuć historyju i imknucca niešta rabić, kab adbudavać most pamiž minułym, ciapierašnim i budučyniaj u śviadomaści nacyi. Moža, hetymi paradoksami Biełaruś dla mianie i pryciahalnaja. Čym bolej dla siabie ja adkryvaju, tym bolej mnie chočacca daviedvacca.

Rafael, jak našaha hieroja najčaściej kličuć u Łondanie, moža havaryć pra Biełaruś hadzinami. Zhadvajučy pra biełarusaŭ, jon padśviadoma pramaŭlaje "my", pieraprašaje za ahavorku i praź niejki čas znoŭ paŭtarajecca. I nie darma. Pračytaŭšy intervju, vy možacie nie pavieryć, što čałaviek, jaki bolšuju častku žyćcia pražyŭ u inšym vymiareńni, maje nahetulki jasnaje ŭjaŭleńnie pra biełaruski fienomien. Padobnym mohuć pachvalicca niamnohija biełarusy. Taksama niačasta pabačyš, kab suajčyńniki rabili hramadskuju spravu z takim impetam, natchnieńniem i vieraj u vynik. "Treba ŭleźci ŭ hałavu biełarusaŭ, kab zrazumieć, ci spadabajecca im moj prajekt, ci adpaviadaje jon biełaruskim tradycyjam", — uvieś čas paŭtaraje Rafael. Ci mnohija jahonyja biełaruskija kalehi pierajmajucca padobnym?

BIEŁARUSKAJA BRYTANIJA

Chacia historyja biełaruska-brytanskich kantaktaŭ biare svoj pačatak jašče ŭ 15 stahodździ (u 1480 h. Jan Litvin ź Vialikaha Kniastva Litoŭskaha adkryŭ u Łondanie drukarniu), naša prysutnaść na Brytanskich vyspach stała zaŭvažnaj tolki paśla Druhoj suśvietnaj vajny. Dla tysiač biełarusaŭ — žaŭnieraŭ 2-ha polskaha korpusa brytanskich uzbrojenych sił (Armija Andersa) — Brytanija stała tolki časovym prybiežyščam, adnak kinutaje ziernie prarasło. Z taho času ŭ paŭnočna-zachodniaj častcy Łondanu niesupynna dziejničaje biełaruski relihijna-kulturny centr z hreka-katalickaj carkvoj Śviatych Piatra i Paŭła i ŭnikalnaj Biełaruskaj biblijatekaj-muziejem imia Franciška Skaryny. Siońnia Vialikabrytanija zastajecca adnoj z najbolš ciažkadasiažnych krainaŭ dla imihrantaŭ, ale niešmatlikaja biełaruskaja supolnaść na Albijonie ciaham dziesiacihodździaŭ zachoŭvaje status adnoj z najbolš aktyŭnych biełaruskich dyjaspar u śviecie.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0