Культура44

«Хараство, створанае і пакінутае нам гэтай пісьменніцай, — найлепшы лек»

Міхась Скобла піша ў «Народнай волі» пра пісьменніцу Алену Васілевіч.

Той далёкі ўжо снежаньскі вечар помніцца мне вельмі добра і пры згадцы сагравае душу нягаснучым цяпельцам. З паэтам Васілём Жуковічам мы сустрэліся на люднай Нямізе і зайшлі ў кветкавую краму, што паблізу Петрапаўлаўскай царквы. З-за снапоў чырвоных руж, што цярпліва чакалі пакупнікоў, засланяючы прылавак, прадавачка на нашу просьбу дапамагчы падабраць букет, будзённа пацікавілася, колькі ж гадоў імянінніцы. Мы з Васілём Аляксеевічам трохі сумеліся, неяк не хацелася называць той узрост… Кажу — узрост маладзіцы. Бо і напраўду, слова гэта прызабытае падыходзіць і для маладога, і для больш сталага веку.

І вось мы з прыгожым букетам руж «для маладзіцы» ідзём на дзень нараджэння да пісьменніцы Алены Васілевіч. Мы яе любім і паважаем, але ўсё ж трохі хвалюемся: як нас сустрэне імянінніца, якой споўнілася ні многа ні мала — 96 гадоў! Ці ўдасца пасядзець разам за бяседным сталом, ці хоць бы паразмаўляць?

Нашы хваляванні аказаліся дарэмнымі — дзверы адчыніў сын Уладзімір (выдатны фалькларыст і этнограф), але ў святліцы гасцей прывячала сама Алена Сымонаўна. Так, на вазочку, але — бадзёрая, усмешлівая, абаяльная! Віншаванні ўспрымала з гумарам, для ўсіх знаходзіла дасціпнае прыветлівае слоўка. А калі прагучалі абавязковыя тосты, імянінніца па-маладому прапанавала замест празмерных здравіц на свой адрас… чытаць вершы. З памяці. І — сама павяла рэй у неспадзеўнай паэтычнай эстафеце. 

Злёгку захмялелыя, мы напружвалі памяць, каб не асароміцца перад гаспадыняй, якая ўпэўнена чытала паэтаў Срэбнага веку і ўплятала ў наш застольны паэтычны вянок поруч з вершамі Багдановіча, Стральцова, Пысіна, Караткевіча, Вярцінскага, Мацяш, Янішчыц, Галубовіча то бездакорныя радкі Буніна, то ўрачыстыя, як арганныя фугі, радкі Ахматавай. І дагэтуль мне помніцца — з голасу Алены Сымонаўны — ахматаўскае, нібы адрасаванае ў будучыя стагоддзі, чатырохрадкоўе: «Ржавеет золото и истлевает сталь, / крошится мрамор — к смерти все готово. / Всего прочнее на земле печаль / и долговечней — царственное слово».

Свой дзень нараджэння Алена Васілевіч ператварыла ў паэтычную вечарыну! Слухаючы яе, гледзячы на яе, ніяк не думалася пра тыя 96 — яны здаваліся проста памылкай у пашпарце. І, мне падаецца, маладзіла Алену Сымонаўну менавіта паэзія. Хоць усё жыццё яна пісала толькі прозу. Праўда, проза яе, асабліва найбольш вядомая тэтралогія пра Ганьку, была падсвечаная паэзіяй дзяцінства.

Пасля выхаду ў свет першай аповесці «Расці, Ганька» юныя чытачы адразу завалілі выдавецтва пісьмамі — а што сталася з Ганькай далей? Давялося пісьменніцы сядаць за працяг — аповесць «Доля знойдзе цябе». Потым гісторыя з чытацкімі водгукамі паўтарылася. І Алена Васілевіч напісала трэцюю частку — «Новы свет». Аднак чытачы ізноў запатрабавалі працягу. Хоцькі-няхоцькі пісьменніца мусіла сесці за чацвёртую аповесць — «Пачакай, затрымайся».

Хто з сучасных беларускіх пісьменнікаў можа пахваліцца такім «чытацкім заказам»? Тая «Ганька» шмат разоў перавыдавалася, апошняе выданне пабачыла свет сёлета.

Гэткі ж зайздросны лёс меў і пераказаны Аленай Васілевіч па-беларуску «Рабінзон Круза» — адна з улюбёных кніг майго маленства. Яна і сёння стаіць на пачэсным месцы ў маім кнігазборы — з цудоўнымі малюнкамі Мікалая Казлова, у трывалай палатняна-калянкоравай вокладцы, наклад — ажно 115.000 асобнікаў! Разоў сем таго «Рабінзона» перавыдавалі, а ўсё было мала… 

Адпрэчыўшы сціпласць, пахвалюся — з прыгаданага дня нараджэння я панёс пад пахай — як найвялікшую каштоўнасць — якраз таго «Рабінзона» з дарагім для мяне надпісам: «Няхай векапомны Рабінзон Круза ў бібліятэцы Міхася Скоблы гаворыць са сваімі суседзямі-кнігамі на беларускай мове. Алена Васілевіч. 22.12.2018».

«Гаворыць» у добрай сябрыне там не толькі «Круза». Я і мае сямейнікі часта «запрашаем на гутарку» і другія кнігі Алены Сымонаўны — «Мыс Добрай надзеі», «Элегія», «Адно імгненне»… А найчасцей просіцца да рук зборнік апавяданняў і эсэ «Люблю, хвалююся — жыву». У гэтай назве — уся сутнасць Алены Васілевіч. На ўсё вартае ўвагі ў беларускай літаратуры яна адгукалася спагадлівым словам — і на ўгодкі старэйшых, і на дэбютныя зборнікі маладзейшых. Усіх любіла, за ўсіх хвалявалася. Колькі Аленай Сымонаўнай было патрачана душэўнай цеплыні — на другіх, колькі ахвяравана любові — тым, каму яе не хапала, колькі дадзена ўрокаў літаратурнага майстэрства — пачаткоўцам! Шмат, вельмі шмат. Таму і сёння перачытваеш знаёмыя ўжо тэксты і — нібы грэешся каля агменю.

Алена Васілевіч умела адным каларытным мазком даць партрэт цэлай эпохі.

Вось яна апісвае савецкі лагер, дзе сярод «ворагаў народа» — схопленае дзесьці ў асяцінскіх гарах шаснаццацігадовае дзяўчо. Па-руску ледзь гаворыць і на пытанне «а цябе за што сюды?», насупіўшыся, адказвае: «Празнык тансувал бустам Сталін». Аказваецца, у нейкім паднебным ауле на кастрычніцкія святы ў клубе былі танцы, дзяўчаці не хапіла пары, і яно пайшло вальсаваць з невялікім гіпсавым бюстам правадыра… Адзін эпізод — а як шмат у ім сказана пра той жахлівы час!

Апошнія гадоў пятнаццаць кнігі Алены Васілевіч амаль не выходзілі. Рукапісы найстарэйшай пісьменніцы планеты (так!) пыліліся ў выдавецтве, якое яна іранічна называла «бяздоннай літаратурнай брацкай магілай». І тут жа для самасуцяшэння дадавала: «Праўда, ляжу ў ёй не адна я. На дзяржаўных выдавецкіх могілках мёртвым сном спіць уся ненароджаная беларуская літаратура. Са святымі ўпакой!»

Але справядлівасць у наш пастаўлены з ног на галаву свет час ад часу ўсё ж вяртаецца. Пасля смерці Алены Сымонаўны (у 2021-м, на 99-м годзе жыцця) за няпоўных паўтара года выйшлі ажно чатыры яе кнігі. Многая ім лета!

У нататках пісьменніцы пра мастакоў мне запомніўся дапоўнены ёю даўні і вядомы афарызм: «Хараство выратуе свет? Ці выратуе — не ўпэўнена. Што лечыць — прысягаю».

Прысягаю і я, праверыў на сабе — хараство, створанае і пакінутае нам Аленай Васілевіч, — найлепшы лек. Ад злосці, ад дэпрэсіі, ад нацыянальнага бязвер’я — нашых хранічных хвароб. Які ўсё ж гэта рэдкі, дзівосны і неабмежаваны ў часе дар — дар лячыць хараством! Лекаркі з намі ўжо няма, а дар па-ранейшаму працуе…

Каментары4

  • Vir
    28.12.2022
    Gorliwy Litwin, Багдановіча, Стральцова, Пысіна, Караткевіча, Вярцінскага, Мацяш, Янішчыц, Галубовіча 
    https://d3kcf2pe5t7rrb.cloudfront.net/306397#startcomments... Nie pierakručvaj, Gorliwy, dy spyni irvac` kantekst, seļma !
  • Gorliwy Litwin
    28.12.2022
    Vir, ну а каго з польска-літоўскіх пісьменнікаў (бярэм толькі ўраджэнцаў сучаснай тэрыторі РБ) яна чытала? Якіх мастакоў карціны бачыла, якіх кампазітараў творы чула? Як і сярэднестатыстычны бел-пісьменнік, бел-журналіст? Толькі адфільтраваных Крамлём для тутэйшага прыгоннага люду, які думае што мае "незалежную" культуру. А насамрэч яна ўся сфармуляваная ў Рускіх Кадах. 
  • Vir
    29.12.2022
    Gorliwy Litwin, nisto ū dadzienym artukulu nie daje Vam padstavaū mierkavac`, jakich z aūtaraū spadarynie NIE čytala. Taksama niama padstavaū licyc`, sto spadarynia čytala toļki pamianionych u artykulie aūtaraū. Heta vasaja ūlasnaja vydumka, vas ulasny styļ mierkavanniaū pra liudziej. Darečy, Vy ž jasče i robicie (dazvaliajecie sabie) abahuļnieņni, c`vierdziačy: "Як і сярэднестатыстычны
    бел-пісьменнік, бел-журналіст". 
    Dyk chto nasamreč sfarmavany ū Ruskich Kadach, jak nia Vy ? U samych sapraūdnych ruskich baļsavickich Kadach...

    Vysnova: Časam mala prosta čytac` poļska-litoūskich pis`mieņnikaū ci sluchac` tych kampazitaraū. Smat sto zaliežyc` ad toj hlieby (ulasna dusy) u jakuju trapliajuc` ich slovy dy huki... U Vas jany nie "prarasli" i parastkaū nie dali... Vam niama čym fanaberycca, akrom byļlia dy suchadolu...

Анёлы на столі, залаты ёршык і дызайн з вокладкі часопіса. Як выглядаюць кватэры ў элітных дамах Мінска ШМАТ ФОТА

Анёлы на столі, залаты ёршык і дызайн з вокладкі часопіса. Як выглядаюць кватэры ў элітных дамах Мінска ШМАТ ФОТА

Усе навіны →
Усе навіны

Вучоныя знайшлі сляды катаклізмаў на Сонцы. Іх паўтарэнне можа мець катастрафічныя наступствы для цывілізацыі10

Памёр акадэмік Віктар Парфёнаў

Аляксей Дзікавіцкі расказаў, дзе будзе цяпер працаваць8

Даляр апусціўся за адзнаку 3,5 рубля3

У жонкі беларускага тэнісіста ў Пецярбургу сцягнулі залаты ланцужок4

Як у школьныя электронныя дзённікі трапіла рэклама піва? З'явілася тлумачэнне3

Манашак Свята-Елісавецінскага манастыра прагналі яшчэ з аднаго кірмаша ў Польшчы21

У Варшаве пачынаецца суд па справе згвалтавання і забойства беларускі Лізы2

У Брытаніі ідзе суд над балгарамі, якіх падазраюць у шпіянажы на карысць Расіі

больш чытаных навін
больш лайканых навін

Анёлы на столі, залаты ёршык і дызайн з вокладкі часопіса. Як выглядаюць кватэры ў элітных дамах Мінска ШМАТ ФОТА

Анёлы на столі, залаты ёршык і дызайн з вокладкі часопіса. Як выглядаюць кватэры ў элітных дамах Мінска ШМАТ ФОТА

Галоўнае
Усе навіны →