«Ź biełaruskim pašpartam adčuvała siabie tak, niby na mnie cišotka ź bin Ładenam». Biełaruskaja piśmieńnica źmianiła Paleśsie na Novuju Ziełandyju
Piśmieńnica Volha Kaściuk užo niekalki hadoŭ žyvie ŭ Novaj Ziełandyi, kudy pierabrałasia ŭśled za mužam. U hutarcy z «Našaj Nivaj» jana raskazała pra astraŭnuju krainu la Antarktydy, dzie vioska chobitaŭ, radyjacyja z azonavych dzirak, vułkany, hornyja łyžy i stamatałohija koštam u sotni dalaraŭ.
«Da Aŭstralii nam lacieć try z pałovaj hadziny»
Volha naradziłasia ŭ paleskaj viosačcy Radčyck, skončyła fiłfak BDU. U pačatku 2010-ch, padčas pracy ŭ indyjskim Hoa, žančyna sustreła navaziełandca Brajana. Mužčyna, naščadak jeŭrapiejskich pierasialencaŭ u Novuju Ziełandyju, pryjechaŭ u Indyju vałancioryć u Animal Rescue — słužbie pa vyratavańni žyvioł.
U vyniku jon staŭ mužam biełaruski, i ŭśled za im taja pierajechała ŭ Novuju Ziełandyju — zdaryłasia heta ŭ 2012-m. Paźniej para vandravała i žyła ŭ Biełarusi, ale ŭ 2016-m znoŭ pierabrałasia ŭ Novuju Ziełandyju, dzie i žyvie dahetul, ciapier užo razam z dvuma dziećmi.
Dla žyćcia siamja abrała haradok Kierykiery, što znachodzicca na Paŭnočnym vostravie krainy. Volha tłumačyć, što ŭ Novaj Ziełandyi čym dalej na poŭnač, tym mienš raźvityja ziemli, ale ŭ vypadku z Volhaj i Brajanam heta toje, što treba: «Kali žyvieš u stalicy, vialikim horadzie, tam składany styl žyćcia, uvieś čas niekudy biažyš. Heta bolš pasuje maładym ludziam, jakija budujuć karjeru. A my chacieli mieć svoj kavałačak ziamli, žyć u maleńkim haradku, ale kab u im była dobraja infrastruktura. Tut jość supiermarkiety, aeraport, pracujuć miascovyja avijalinii, za hadzinu možna dalacieć da vialikaha horada — Oklenda».
Kali havorka idzie pra zamiežža, tut z transpartnym złučeńniem horš. Pryčyna — va ŭnikalnym hieahrafičnym pałažeńni Novaj Ziełandyi, što znachodzicca amal na samym poŭdni płaniety:
«Da Aŭstralii nam lacieć try z pałovaj hadziny, i heta, napeŭna, najbližejšaja vialikaja kraina la nas. Kab dabracca da inšych miescaŭ — Japonii, Kitaja, Sinhapura, — treba lacieć nie mienš za dziesiać hadzin. Jašče ŭsie padarožžy tut vielmi darahija, i niama vialikaha vybaru, kudy možna palacieć. Jość niešta nakštałt łaŭkosta, jaki vozić u Aŭstraliju, ale ŭ vypadku ź Jeŭropaj ci Azijaj takoha niama».
Prykład — padarožža z Novaj Ziełandyi ŭ Biełaruś. Volha raskazvaje, što z ulikam transpartnych sankcyj u našaj krainie atrymlivajecca suma niedzie ŭ 2700 navaziełandskich dalaraŭ za bilety ŭ abodva baki (kala 1660 dalaraŭ ZŠA). Kali laciš z Novaj Ziełandyi ŭ Varšavu ci Vilniu, ceny padobnyja. A voś maršrut u Indyju, jaki ździejśniła Volha ź siamjoj: try z pałovaj hadziny lacieli da Aŭstralii, potym trynaccać hadzin — da Abu-Dabi, a potym jašče lacieli adtul u Indyju niedzie try hadziny.
«Kali ŭ nas naradziŭsia syn ź sindromam Dauna, ja zrazumieła, što nikoli nie budu žyć u Biełarusi»
Jašče da taho, jak u žyćci Volhi źjaviłasia Novaja Ziełandyja, joj dasłali videa — pramoŭšn ad navaziełandskaj słužby mihracyi. Tam byli kadry pryhožaj pryrody, siorfinh i hornyja łyžy, pryčym u adnoj i toj ža krainie. Novaja Ziełandyja padałasia žančynie cudoŭnym miescam, ale, kaža jana, tady prosta nie čuła pra tempieraturu vady ŭ akijanie — maksimum 21 hradus. U niekalkich tysiač kiłamietraŭ ad Novaj Ziełandyi znachodzicca Antarktyda, heta nie zusim blizka, ale ž adčuvalna.
A jašče blizkaść da Antarktydy aznačaje pavyšanuju niebiaśpieku ad azonavych dzirak, što znachodziacca nad joj. I Volha raskazvaje, što heta sapraŭdy ŭpłyvaje na žyćcio navaziełandcaŭ:
«Naprykład, u pieršaj i čaćviortaj školnaj čverci dzieci zaŭsiody pavinny nasić šapki. U nas mała chto zaharaje, ale kali ŭsio-taki zaharaje ci jedzie na plaž, treba abaviazkova mazacca soncaachoŭnym kremam. Tut heta prapahandujuć, hetaja niebiaśpieka — častka našaha žyćcia».
Šlach emihranta ŭ Novuju Ziełandyju zaležyć ad taho, ź jakoj krainy tudy pierajazdžać, i ad śpiecyjalnaści čałavieka. Naprykład, kaža Volha, u Novaj Ziełandyi nie chapaje budaŭnikoŭ. Kali za rabočych paručycca navaziełandskaja kampanija, jany mohuć atrymać pracoŭnuju vizu. Jość i varyjanty rezidenctva za vialikija inviestycyi ŭ miascovuju ekanomiku.
Biełarusam pierabracca ŭ Novuju Ziełandyju ciažkavata. Volha dadaje, što i padarožničać ź biełaruskim pašpartam byvaje niaprosta.
«U muža navaziełandski pašpart, i ŭ jakuju krainu my nie pajedziem, jamu viza nie treba, a mnie abaviazkova treba ci viza, ci prajści praz sumoŭje, ci niešta jašče. Nie kažu pra krainy nakštałt ZŠA, dzie surjozna staviacca da biaśpieki, navat u Indanezii ci Niepale ja siabie adčuvała tak, nibyta na mnie cišotka z Usamaj bin Ładenam, a ŭ rukach — pakistanski pašpart».
Volha pracuje tjutaram u škole, dzie vučycca jaje syn. Dapamahaje jamu na zaniatkach, bo chłopčyk maje sindrom Dauna, a taksama inšym, zdarovym dzieciam, ź jakimi mały vučycca razam. Biełaruska tłumačyć, što ŭ luboj krainie baćkam dziaciej sa śpiecyjalnymi patrebami značna ciažej, čym baćkam zdarovych dziaciej, heta datyčyć i Novaj Ziełandyi. Jość roznyja niuansy pa dapamozie ad krainy, i ŭ vialikim horadzie takija dzieci majuć značna bolš mahčymaściej. Bolšaść dziaciej ź sindromam Dauna ŭ Novaj Ziełandyi naviedvajuć zvyčajnyja škoły. U śpiecškoły ich adpraŭlajuć u adzinkavych vypadkach, i heta nie internaty — tut ich ci dziciačych damoŭ amal niama.
Volha daŭno zrabiła vysnovy nakont taho, dzie lepš žyć čałavieku sa śpiecyjalnymi patrebami: «U zaležnaści ad taho, nakolki dzicionku treba dapamoha ad darosłych, jon atrymlivaje dziaržaŭnuju padtrymku, ale nie ŭsio idealna. Majmu synu dziesiać hadoŭ, i ja zrazumieła, što ŭsio zaležyć ad baćkoŭ. Kali ty budzieš ruchacca i šukać roznyja mahčymaści, ty ich znojdzieš.
Kali ŭ nas naradziŭsia syn ź sindromam Dauna, ja zrazumieła, što nikoli nie budu žyć u Biełarusi. Bo i ŭ navučańni, i ŭ dalejšaj pracy heta dla jaho nie varyjant. Tut taksama nie ŭsio idealna, ale, z majho dośviedu, mahčymaściej značna bolš. My pierajazdžali ŭ Biełaruś dva razy i žyli tam pa dzieviać miesiacaŭ, i ja zrazumieła, što tam u majho syna było b nie zusim dobraje žyćcio».
«Blizka akijan — u samaj dalokaj ad bieraha kropcy Novaj Ziełandyi da jaho nie bolš za 120 kiłamietraŭ»
Poŭnač Novaj Ziełandyi, dzie žyvie Volha ź siamjoj, naležyć da subtrapičnaha klimatu. Nadvorje bolš pryjemnaje, čym u Biełarusi.
«Uzimku dniami ŭ nas, u subtropikach, tempieratura niedzie 12-16 hradusaŭ, nočču jana moža apuskacca da 5-6 hradusaŭ. Na poŭdni krainy byvaje śnieh i maroz, ale da -20 tam nie daciahnie. Ciapier, u pieršy miesiac leta, u nas tempieratura 22-24 hradusy, nočču niedzie 16 hradusaŭ (leta ŭ paŭdniovym paŭšarji ciahniecca sa śniežnia pa sakavik. — «NN»). Byvaje i śpioka ŭ 30 hradusaŭ, ale blizka akijan — u samaj dalokaj ad akijanu kropcy Novaj Ziełandyi da jaho nie bolš za 120 kiłamietraŭ. Tamu śpioka adčuvajecca lahčej, čym u maim rodnym Paleśsi».
Pa kolkaści nasielnictva Novaja Ziełandyja mienšaja za Biełaruś (5 miljonaŭ čałaviek), ale pa płoščy — bolšaja. Harady i vioski ŭ krainie vielmi raśsiejanyja, plus u najvialikšym horadzie — Oklendzie — žyvie paŭtara miljona čałaviek. Što da Kierykiery, haradka Volhi, u im i vakolicach žyvie niedzie 16 tysiač nasielnictva. Zbolšaha navaziełandcy vybirajuć pryvatnyja damy, a kvatery — prerahatyva emihrantaŭ ci studentaŭ.
Staroje videa, jakoje paznajomiła Volhu z krajavidami Novaj Ziełandyi, nie chłusiła — pryroda ŭ krainie nasamreč pryhožaja: «My vandravali amal pa ŭsioj Novaj Ziełandyi, byli i na Paŭnočnym, i na Paŭdniovym vostravie. Tut pryroda cikavaja tym, što ŭ adnoj krainie jość šmat usiaho: pahorki, pakrytyja zialonaj travoj, hory, akijan, aziory, hiejziery, haračyja krynicy, harnałyžnyja kurorty, vułkany, fjordy. Častka krainy znachodzicca na styku tektaničnych plit, i pa hetaj linii zdarajucca ziemlatrusy, ale my žyviem tam, dzie ich niama. Apošni viadomy ziemlatrus adbyŭsia ŭ 2011-m u horadzie Krajstčorč na paŭdniovym vostravie, tady zahinuła 185 čałaviek».
Adna sa słavutaściaŭ Novaj Ziełandyi — Chabiton, vioska, pabudavanaja śpiecyjalna dla zdymak tut filmaŭ Pitera Džeksana pra chobitaŭ. Volha raskazvaje, što Džeksan šukaŭ miesca dla zdymak i na lohieńkim samalocie pralataŭ nad Paŭnočnym vostravam. Amal što ŭ centry vostrava jon zaŭvažyŭ cikavuju fiermu i vyrašyŭ tam zdymać svajo kino, tam pabudavali damki chobitaŭ. Ale, rasčaroŭvaje biełaruska, domiki nasamreč butaforskija. Kali Volha naviedvała Chabiton, unutry ich ničoha nie było — tolki źniešnija ścieny, niemahčyma zajści ŭ dom.
Novaja Ziełandyja viadomaja svaimi vysokimi cenami, i Volha raskazvaje, što heta nie stereatyp: «Kaniešnie, tut i zarobki vyšejšyja, ale ŭsio roŭna atrymlivajecca doraha, ad praduktaŭ da cenaŭ na paliva, bienzin ci abutak.
Naprykład, u restaranie asnoŭnaja strava moža kaštavać 30-40 navaziełandskich dalaraŭ (18-25 dalaraŭ ZŠA), litr bienzina kaštuje kala troch navaziełandskich dalaraŭ (1,8 dalara ZŠA). Za elektryčnaść my płacim 400 navaziełandskich dalaraŭ (245 dalaraŭ ZŠA), krasoŭki kaštujuć ad 100 navaziełandskich dalaraŭ (61 dalar ZŠA). Internet tut darahi — płacim bolš za 100 navaziełandskich dalaraŭ u miesiac (61 dalar ZŠA).
Tut kruhły hod jość sadavina, harodnina i jahady, usio heta miascovaje. Kali kuplać heta ŭ siezon, atrymajecca niadoraha pa našych mierkach. Z pryvaznoj sadaviny ja kuplaju tolki ananasy ci mandaryny, kali našych mandarynaŭ niama. Uvohule, ja vyvučyła miascovyja pradukty i zrazumieła, jak ich vybirać. Na moj hust, pradukty tut jakasnyja, i mnie padabajecca, što ŭ Novaj Ziełandyi bahata jałavičyny, z-za hetaha ja čaściej kuplaju jaje i radziej — śvininu».
Daviałosia Volzie i zvyknucca z novaziełandskim farmatam anhlijskaj movy, nie padobnym da brytanskaha farmatu. Heta było tym bolš składana, što žančyna vučyła va ŭniviersitecie niamieckuju movu, a z anhlijskaj raźbirałasia samastojna.
«Hałoŭnaje adroźnieńnie navaziełandskaj miedycyny ad biełaruskaj — toje, što na pieršym płanie tut staić čałaviečaja hodnaść»
Za hady ŭ Novaj Ziełandyi Volha paśpieła vyvučyć miascovuju miedycynu. Z prablemaŭ — toje, što treba doŭha čakać pryjomu ŭ śpiecyjalista.
Ale hałoŭnym adroźnieńniem navaziełandskaj miedycyny ad biełaruskaj Volha nazyvaje inšaje:
«Na pieršym płanie tut staić čałaviečaja hodnaść. Heta prajaŭlajecca ŭ tym, jak da ciabie staviacca, jak z taboj razmaŭlajuć, pastajanna kłapociacca pra tvaju pryvatnaść. Adčuvaju, što da mianie staviacca jak da čałavieka, niama pyrchańnia — «kartku zhubili», «žančyna, što vam treba». Plus u Novaj Ziełandyi miedycyna biaspłatnaja.
Kali ty zachvareŭ ci adčuvaješ, što niešta z taboj nie tak, što mohuć być prablemy z peŭnym orhanam, pieršy krok — pajści ŭ miascovy miedycynski centr da svajho siamiejnaha doktara i raspavieści jamu pra svaju prablemu. Jon pryznačaje lekavańnie i vyrašaje, ci treba nakiravać ciabie da niejkaha inšaha śpiecyjalista. Dziaciej takija daktary prymajuć biaspłatna, dla piensijanieraŭ jość vialikaja źnižka, a dla mianie pryjom kaštuje kala 30 navaziełandskich dalaraŭ (18 dalaraŭ ZŠA). Ale košt zaležyć ad ustanovy. Dalej, kali ciabie nakiroŭvajuć da inšaha lekara abo, naprykład, na apieracyju, usio heta biaspłatna».
Asobnaja historyja — navaziełandskaja stamatałohija. Tam vielizarnyja ceny: naprykład, za vydaleńnie zuba voźmuć 400 navaziełandskich dalaraŭ (245 dalaraŭ ZŠA).
Biełaruska maje navaziełandskaje hramadzianstva. Spačatku, zhadvaje jana, atrymała časovaje rezidenctva, potym — pastajannaje. Dalej, kali ty pražyŭ u krainie piać hadoŭ i nie mienš za 240 dzion štohod, možaš zapoŭnić ankietu, zapłacić uniosak i čakać rašeńnia čynoŭnikaŭ — Volha pračakała dzieviać miesiacaŭ. Paśla pa pošcie tabie vysyłajuć dakumient, što ciapier ty — hramadzianin Novaj Ziełandyi. Jašče treba prysiahnuć brytanskamu manarchu, bo Novaja Ziełandyja ŭvachodzić u Sadružnaść nacyj (sajuz Vialikabrytanii i jaje byłych kałonij, daminijonaŭ i pratektarataŭ, a taksama i niekatorych inšych krain. — «NN»).
Niahledziačy na hramadzianstva Novaj Ziełandyi, Volha nie admaŭlajecca ad suviazi ź Biełaruśsiu, ale hatovaja zastacca na inšym kancy śvietu nazaŭsiody. Pryčyna zrazumiełaja: «Pakolki ŭ mianie syn ź invalidnaściu, ja nie vielmi volnaja ŭ vybary, bo ŭ niejkaj inšaj krainie jon moža nie atrymać takoj padtrymki, jak tut».
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ«Zdajecca, ź Minska źjazdžajuć usie». Jak zachavać siabroŭstva praź miežy?
«Maje siły skončylisia»: Valaryna Kustava raskazała, čamu źbiraje na dapamohu svajoj siamji22
Kamientary