I ci jość svaja nazva dla treciaha boku cehły, zvyčajna schavanaha ad vačej?
Takimi terminałahičnymi pytańniami zadalisia ŭ telehram-kanale «Spadčyna».
Budaŭničaja terminałohija zvyčajna vielmi raspracavanaja, bo navat u viaskovym dojlidstvie patrabujecca dakładna razumieć, pra što idzie havorka. Try roznaha pamieru hrani cehły tradycyjna majuć svaje nazvy va ŭsich movach, bo ad ich raźmiaščeńnia ŭ mury zaležyć jaho tryvałaść i źniešni vyhlad.
Samyja viadomyja nazvy majuć vuziejšyja hrani — bakavaja i tarcovaja. Pa ich čarhavańni vyznačajecca typ muroŭki, a kali na ich pastavić cehłu, to jaje raźmiaščeńnie budzie apisvacca adroznym čynam.
Budučych budaŭnikoŭ siońnia na vučobie znajomiać z hetymi terminami vyklučna pa-rusku. Najmienšaja tarcovaja hrań heta «tyčok», vuzkaja vyciahnutaja bakavaja hrań — «łožok», a samaja šyrokaja, na jakuju zvyčajnaj kładziecca cehła, — «postjel».
Ź pieršymi dźviuma hraniami asablivych prablem niama, šmat chto jašče pamiataje ichnija biełaruskija nazvy, bo tradycyjnaja pierajemnaść ad majstra da vučnia ŭ viaskovym dojlidstvie spyniłasia nie tak daŭno, a taksama jany zafiksavanyja ŭ słoŭnikach.
Pa-biełarusku tarcovaja hrań heta starčák. Tak nazyvajecca luby pradmiet, jaki staić starčma, to-bok viertykalna. Mienavita tak i budzie stajać cahlina, kali pastavić jaje na hety bok. U muroŭcy trochi inšaja łohika, tamu «kłaści cehłu starčakom» budzie aznačać vykładać jaje tarcom da płoskaści ściany.
Vyciahnutaja bakavaja hrań cehły pa-biełarusku heta rub. Heta taksama ŭniviersalny termin dla vuzkaha kraju abo vuzkaha boku luboha pradmieta. Z toj ža asnovaj słovy rubiec (śled na ciele, švo) i rubacha (ad staražytnaruskaha «rub'» — kavałak, abryvak tkaniny).
Čarhavańnie ruba i starčaka cehły vyznačaje typ muroŭki: dva-try ruby i adzin starčak — bałtyjskaja muroŭka jak u Kreŭskim zamku, adzin rub i adzin starčak — hatyčnaja muroŭka jak Synkavickaj carkvie-krepaści, kali adzin rad byŭ vykładzieny rubam, a inšy starčakom — reniesansnaja muroŭka i h.d.
Samym zahadkavym akazaŭsia treci bok cehły, na jaki jana ŭ bolšaści vypadkaŭ kładziecca. Hety bok zvyčajna schavany ŭnutry mura, a tamu pra jaho zhadvajuć značna radziej, čym pra starčak i rub.
Pa-polsku heta «podstawa», pa-rusku «postjel», pa-anhlijsku «bed», ale dvuchmoŭnyja słoŭniki nie dajuć adzinaha i pierakanaŭčaha pierakładu, jaki b možna było adnaznačna źviazać z cehłaj. Ničoha kankretnaha nie adšukałasia i ŭ inšych słoŭnikach.
Ale aktyvisty, pierabirajučy roznyja varyjanty, natyknulisia na niekalki krynic, u jakich najbolšaja hrań cehły nazyvajecca słovam paściel.
Pa-pieršaje, heta Encykłapiedyja sielskaha haspadara, jakaja vyjšła ŭ 1993 hodzie pad redakcyjaj historyka Michasia Tkačova i źmiaščaje šmat karysnaj infarmacyi pa pryvatnym budaŭnictvie na biełaruskaj movie.
Cikava, što na schiemie z cahlinaj najmienšaja hrań paznačana jak papiaročka, ale dalej sustrakajucca tolki starčak i starčakovy.
Encykłapiedyja taksama pryvodzić nazvy niepaŭnamiernaj cehły: trochčvertka (3/4 zvyčajnaj cahliny), pałavinka (1/2) dy čvertka (1/4).
Słova paściel Tkačoŭ vykarystoŭvaŭ i ŭ svajoj knizie «Abarončyja zbudavańni zachodnich ziamiel Biełarusi XIII-XVIII stst.» 1978 hoda, kali raspaviadaŭ pra padoŭžanyja barozny na cehle, ź jakoj składziena Kamianieckaja vieža.
Archieołah Aleh Trusaŭ piša ŭ knizie «Manumientalnaje dojlidstva Biełarusi CHI—ChVIII stahodździaŭ: historyja budaŭničaj techniki», vydadzienaj u 2001 hodzie, što šyrokija baki cahlin navukoŭcy nazyvajuć paściel i jaje ahlad časta dapamahaje atrymać źviestki pra technałohiju ich vytvorčaści.
Pačynajučy z XIII stahodździa na paścieli biełaruskaj cehły źjaŭlajucca doŭhija barozny praviedzienyja palcami abo (radziej) śpiecyjalnaj pryładaj nakštałt hrabieńčyka.
Trusaŭ taksama pryvodzić histaryčnyja nazvy niepaŭnamiernaj cehły: dziaviatka, abo trochčvertka (3/4 zvyčajnaj cahliny), pałavinka, abo šaściorka (1/2), kvartka, ci čaćviarcinka (1/4), a taksama belečka (1/2), atrymanaja pry razłomvańni cahliny ŭdoŭž.
U pieršym tomie vydańnia «Architektura Biełarusi: narysy evalucyi va ŭschodniesłavianskim i jeŭrapiejskim kantekście», vydadzienym u 2005 hodzie, biełaruskaja mastactvaznaŭca Tamara Habruś taksama zhadvaje pra niahładkuju paściel cehły-plinfy, jakuju rabili dziela lepšaha złučeńnia z roščynaj.
Zvyčajna pad paściellu razumiejecca miesca dla spańnia z pasłanymi na im spalnymi rečami, ale słoŭniki sapraŭdy dajuć i druhoje jaho značeńnie — častka vyrabu ci jakoj-niebudź pryłady, na jakoj raźmiaščajecca što-niebudź. Paściel, naprykład, jość u padšypnika, hetaje ž słova całkam pasuje i dla cehły.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
Kamientary