«За 100 000 даляраў можна ўсе машыны прадаць, але я не прадаю». Гродзенец сабраў унікальную калекцыю рэтрааўтамабіляў
Калекцыянера рэтрааўтамабіляў з Гродна Сяргея Мукасея ведаюць многія знаўцы савецкага аўтапрама. Незвычайным хобі мужчына пачаў займацца ў 1990-я, а цяпер у ягонай асабістай калекцыі 18 аўтамабіляў і матацыклаў з ХХ стагоддзя — гэта і легендарны ЗІМ, і вядомая ўсім «Победа», вайсковыя машыны і нават «інвалідка» з савецкай кінакамедыі Леаніда Гайдая. Журналісты av.by напрасіліся ў госці да гродзенскага рэстаўратара, каб самім дакрануцца да гісторыі і паказаць яе іншым.
Прыпаркаваўшы машыну каля прыватных дамоў у адным з раёнаў Гродна і разгледзеўшыся, за плотам аднаго з будынкаў журналісты заўважылі дахі заснежаных аўто, якія ў шэраг выстраіліся ў двары. Побач вісіць стары якар і шыльда «Музей гісторыі». Сумневаў няма — менавіта тут жыве знакаміты рэстаўратар, які збірае рэдкую тэхніку мінулага стагоддзя.
З першай секунды знаходжання на двары ўзнікае адчуванне, быццам час адкруціўся на некалькі дзясяткаў гадоў таму. Нібыта тут нейкая здымачная пляцоўка — і вось-вось нехта скажа: «Камера! Матор!»
— Ну і што вам тут паказаць? — словы Сяргея Мукасея вяртаюць у рэальнасць. — Вы б вясной прыехалі — вось тады і ўбачылі б усю прыгажосць … Ну добра, зараз крыху ачысцім ад снегу і прадэманструем вам маю калекцыю. Але не ўсю — некаторыя экзэмпляры ўжо адправіліся на «зімоўку».
«Ён памятае яшчэ Сталіна»
Гаспадар дома адразу вядзе гасцей да чорнага шасціметровага ЗІМ-12. Пасляваенны лімузін — галоўны ягоны гонар. Бо з яго ўсё і пачалося.
«Гэта былі 1990-я гады. Памятаю, выпадкова ўбачыў у газеце аб'яву аб тым, што прадаюць ЗІМ, і ў мяне аж дыханне перахапіла, — успамінае Сяргей Вітольдавіч. — Я сеў за руль сваёй «шасцёркі» і паехаў да ўладальніка машыны. Не раздумваючы асабліва, памяняў свае амаль новыя «Жыгулі» на 39-гадовага прадстаўніка сталінскай эпохі. Многія здзівіліся — як так? Ну а потым, калі пачалі з'яўляцца іншамаркі і ўсе гэтыя «масквічы»-«жыгулі» адправілі на металалом, надышла зорная гадзіна майго ЗІМа!»
Тады ў Гродне былі толькі чатыры такія аўтамабілі, успамінае суразмоўца. А інтарэс да іх быў велізарны. Іх усе перапрадалі за мяжу за велізарныя грошы, а Сяргей Вітольдавіч свой збярог:
— Я пашкадаваў яго аддаваць — гэта ж маё, роднае! Шмат на ім, вядома, не паездзіш: ён выпівае 20 літраў на 100 кіламетраў. Але, бывала, адпраўляешся на ім у горад — людзі глядзяць на цябе з вялікай цікавасцю, падымаюць руку, паказваюць «клас», фатаграфуюць цябе, — не без гонару распавядае калекцыянер. — Ну а што? Вакол адны іншамаркі новыя, а тут дзядок такі 70-гадовы едзе!
Дакладнай сумы, якую атрымаў бы ўласнік за ўнікальны рэтрааўтамабіль, Сяргей Мукасей не памятае, але кватэру за гэтыя грошы можна было купіць лёгка, а то і не адну.
— А вы ведаеце гісторыю аўтамабіля?
— Ягоны ранейшы гаспадар распавядаў, што асабіста прыганяў машыну з Масквы. Па яго словах, нейкі генерал арміі СССР карыстаўся. Зазірніце ўсярэдзіну — адразу відаць, што гэта ўрадавая машына, так бы мовіць, лімузін сталінскіх часоў. На ёй ездзілі члены партыі і кіраўніцтва. Міністры сядзелі на заднім сядзенні, а наперадзе — кіроўца і ахова.
На гэтым моманце Сяргей Вітольдавіч не саромеецца даць нам урок савецкай гісторыі. У 1948 годзе аўтазавод імя Молатава атрымаў урадавае заданне — распрацаваць шасцімесны легкавы аўтамабіль. На стварэнне лімузіна даваліся кароткія тэрміны. І ўжо ў 1949-м ён быў прадстаўлены кіраўніцтву партыі. Сталін даў высокую ацэнку новаму аўто, і адразу пачаўся яго прамысловы выпуск.
У першую чаргу ЗІМ адпраўляўся ў наменклатурныя структуры. Для гэтай мадэлі былі прадугледжаныя велюравае аздабленне і багатае абсталяванне салона: трохдыяпазонны радыёпрымнік, гадзіннік з тыднёвым заводам, электрапрыкурвальнік з попельніцай. У 1950 годзе машыну запусцілі ў серыю. Але кошт яе быў параўнальны з коштам дзвюх «Побед» і «Масквіча-400» у прыдачу! Так што адзіныя людзі, здольныя дазволіць сабе такі аўтамабіль, — гэта вышэйшае партыйнае кіраўніцтва.
— З гэтага ўзору я і захварэў на рэтрааўтамабілі. А як яшчэ гэта назваць? — смяецца мужчына. — Пачаў праглядаць усе аб'явы ў пошуках чагосьці новага, але старога, мець зносіны з калекцыянерамі. У маім асяроддзі сталі з'яўляцца людзі з такімі ж інтарэсамі. Мы пачалі «гуртавацца», дзяліцца інфармацыяй, разам нешта шукаць.
— Цяпер усё проста: зайшоў у інтэрнэт, загугліў — і ўся інфармацыя ў адкрытым доступе. А як вы шукалі такія машыны ў 1990-х гадах?
— Людзі расказвалі! Вось, напрыклад, кіроўцы-дальнабойшчыкі. Яны ж ездзяць дзесьці ўвесь час, заўважаюць, вяртаюцца і мне кажуць, маўляў, там і там у агародзе бачыў такую машыну. Усё! Я адразу адпраўляюся туды. Тады гэтая тэхніка не так карысталася попытам — многія яе лічылі проста металаломам. Машыны стаялі на ўчастках, у гаражах і проста гнілі. Гэта ўжо пасля перабудовы да некаторых мадэляў прыйшла слава. Ну а цяпер-то асабліва нічога і не знойдзеш — усё ўжо раскуплена, выцягнута і прададзена.
З трох «Побед» сабраў адну!
— А вось і мая «Победа» — галоўны брэнд пасляваеннай эпохі. Машына была выпушчаная ў 1948 годзе. Каб яе сабраць, адрэстаўраваць і прывесці ў працоўны стан, мне спатрэбіліся тры такія аўтамабілі. Яна створаная з донараў. У адной узялі руль, у другой — крыло. І гэтак далей.
Машына скампанаваная з розных дэталяў, але толькі заводскіх! Тут і гума свая — «пабедаўская», і матор таксама свой.
— Савецкі Саюз хітрыў як мог, ствараючы цуды тэхнікі. Па сутнасці, рухавік «Победы» — гэта ўстаноўка ад ГАЗ-51, толькі з двума адрэзанымі цыліндрамі. У гэтай мадэлі стаяў магутны агрэгат на шэсць цыліндраў, а ў «Победу» такі не змяшчаўся — вось і пакарацілі матор на два, — распавядае Сяргей Мукасей.
Некаторых донараў адноўленай машыны прыйшлося цягнуць буксірам — яны парогамі і дном ужо ўраслі ў зямлю, успамінае Сяргей Вітольдавіч. Але мэта была дасягнутая. Перад намі — самая што ні на ёсць сапраўдная «Победа» з пасляваенных часоў.
— Вы калі-небудзь падлічвалі, колькі каштуе ваш рэтрааўтапарк? — пытаем мы ў калекцыянера.
— Не, — з ходу адказвае мужчына. — Яшчэ калі ездзіў на выставы ў Маскву, бачыў там некаторыя падобныя мадэлі. ЗІМ, напрыклад, за 100—120 тысяч даляраў аддавалі, «Волгу» — тысяч за 30 даляраў. Ну там стан, вядома, амаль ідэальны быў, як на продаж. А я свае аўтамабілі да яго не рыхтую. Гэта ўсё для душы, каб выехаць у горад на іх, на святы, людзям паказаць.
Калі так прыкінуць, тысяч сто даляраў можна было б і выручыць за маю калекцыю.
Чарговы «жалезны таварыш» горда займае сваё месца ў лінейцы самых ганаровых і любімых аўтамабіляў на прысядзібным участку гродзенца.
— Гэта ГАЗ-21. Але па пашпарце — М-21. Першая мадэль «Волгі-21». Дарэчы, адзіная машына Савецкага Саюза, якая ўзяла першае месца на выставе аўтамабіляў у Бруселі. Пасля гэтага яна пачала прадавацца ў многіх краінах. Я яе купіў у старога прыяцеля за паўтары тысячы даляраў. Той таксама яе доўга аднаўляў — гадоў з пяць, напэўна. Хто на ёй ездзіў, мы ўжо наўрад ці даведаемся.
Цяпер у калекцыі гродзенскага рэстаўратара налічваецца 18 адзінак рэтратэхнікі. Гэта і аўтамабілі, і мапеды, і нават вось такі «прадзед ровара», як называе яго сам мужчына.
Сяргей Мукасей, падышоўшы да яго, ліха перакідае адну нагу праз драўляную раму і ўсаджваецца на крэсла:
— Гэта я рабіў для выставы — «машына для ходу» называецца. Такі вось велаход, калі яшчэ не было педаляў, выкарыстоўвалі пры Напалеоне. Людзі садзіліся, разганялі прыладу нагамі, а потым каціліся, колькі гэта было магчыма. Паглядзеў схему ў інтэрнэце, купіў калясніцы, а астатняе зрабіў сам.
Каля незвычайнага самахода прыпаркаваны вайсковы ГАЗ-69.
— Гэты аўтамабіль служыў калісьці ў палку сувязі, дзе перавозіў радыёстанцыю. У 1980-х яго спісалі і прадалі на «грамадзянку». Да мяне ён трапіў толькі гадоў з дзесяць таму. Я яго перакупіў і пачаў рэканструяваць. Мы з іншымі рэстаўратарамі разабралі цалкам кузаў, знялі масты, рухавік. У выніку засталася адна рама. Кузаўныя часткі былі цалкам зачышчаныя і апрацаваныя. Прыйшлося зрабіць капітальны рамонт рухавіка, — успамінае мужчына.
— А дорага каштуе наогул аднавіць рэтрааўтамабіль?
— Дорага. На працэс ідзе звычайна разоў у дзесяць больш грошай, чым на саму машыну. Гэта раней тая ж «Волга» каштавала як дзве кватэры, а цяпер у дрэнным стане яна пойдзе за 600—700 даляраў. Але ў яе трэба будзе ўкласці яшчэ тысяч з пяць, каб яна была падобная да машыны, каб змагла сама ездзіць і радаваць людзей, — кажа Сяргей Вітольдавіч. — Вось глядзіце: у мяне тут пяць «Волгаў» стаіць, а з іх атрымаецца толькі адна, але цалкам у роднай камплектацыі.
У іншай частцы двара знаходзяцца разабраныя «Волгі», якія чакаюць свайго часу. Цяпер іх рэстаўрацыя часова пастаўленая на паўзу, але ўжо да вясны ў асабістым аўтапарку чакаецца папаўненне.
— Ведаеце, чым яшчэ характэрныя гэтыя машыны? Яны падымаюцца за бампер дамкратам. Вы ўяўляеце, які гэта ўнікальны метал? Пры дапамозе простай бляшанкі можа адолець дзве тоны!
— Сяргей Вітольдавіч, раз ужо мы загаварылі пра абслугоўванне. Рэстаўруеце вы іх самі, нейкія дэталі паліруеце таксама самі. Няўжо ніколі не звяртаецеся з імі на СТА гарадскія?
— Хадземце, сёе-тое яшчэ вам пакажу, — кажа аўтааматар і адчыняе дзверы гаража. — Я нават шыны сам здымаю. А што застаецца рабіць? На гарадскую СТА прыязджаеш — не бяруць! Станкі слабыя! Вязу на грузавую станцыю — яны занадта маленькія. Вось прыйшлося купіць сваю прыладу — савецкую. Цяпер усё цалкам раблю сам.
Мужчына шырока ўсміхаецца і дадае:
— Ну, раз ужо мы тут — прадэманструю вам яшчэ адну «зорачку»! Наўрад ці зможаце добра сфатаграфаваць, але хоць адным вокам убачыце…
«Інвалідка Маргунова» з кінафільма «Аперацыя «Ы»
Сяргей Вітольдавіч адчыняе іншыя дзверы ў сваім гаражы, якія не адразу і заўважыш. І мы аказваемся ў невялікім памяшканні.
— Вось — мая «Маргуноўка»! — кажа калекцыянер, прыўздымаючы над капотам маленькай машыны шчыльную цырату. — Памятаеце яе з фільма «Аперацыя «Ы»? Там быў такі фрагмент. Нейкі мужчына не можа выехаць з рынку з-за аўтамабіля, які перагарадзіў дарогу, і крычыць: «Дзе гэты інвалід?» Тады выходзіць велізарны Маргуноў, рукамі разварочвае машыну на 180 градусаў, затым яго кампанія садзіцца ў яе і ад'язджае.
Назваць паўнавартасным аўтамабілем такую прыладу складана — пад капотам у яго матацыклетны іжэўскі матор. У народзе аўто называлі «інвалідкамі», а калі выйшла «Аперацыя «Ы» — «інвалідкамі Маргунова».
— Пасля вайны ў краіне было шмат інвалідаў. Таму і выпускалі мотакаляскі для людзей без ног. Выдаваліся яны бясплатна на пяць гадоў, потым мяняліся на новыя, — распавядае Сяргей. — Першыя экзэмпляры былі трохколавымі і на паваротах часта перакульваліся. Таму новыя мадэлі сталі чатырохколавымі з адкідным брызентавым дахам — нібы ў кабрыялета. Вось гэты ўзор выпушчаны ў 1958 годзе. Знайшлі яго пад Гроднам, быў напаўгнілы, а колы ўраслі ў зямлю.
— Сяргей Вітольдавіч, а самі вы на нечым ездзіце?
— О! Я перасоўваюся на рэдкім, але найлепшым аўтамабілі —Volkswagen Passat 1982 года. У яго не працуе ніводзін прыбор, але ён ездзіць. Можаце сабе такое ўявіць? Вось глядзіце, зараз адкрыю капот — і вы ўсё ўбачыце. Мужчына адной рукой адкатвае аўто і падымае крышку.
— Генератар, стартар, карбюратар — усё побач і наверсе. Нікуды не трэба лезці. Я паставіў тут газавую ўстаноўку, і яна «з'ядае» ўсяго 3 літры. А зірніце, усярэдзіне які прасторны, шырокі салон. Ды і ў гаспадарцы ён добры памочнік — тону грузу толькі так бярэ!
На прысядзібным участку Сяргея Мукасея дзе толькі не стаяць аўтамабілі і мапеды! Нават у цяпліцы. Многія з іх беражліва захутаныя трывалай плёнкай і падрыхтаваныя да зімы. Мужчына прызнаецца, што цяпер не найлепшы час для іх агляду:
— Вось летам раней мы часта выязджалі на выставы, на святы. Там можна было і пасядзець у іх, і пракаціцца, і сфатаграфавацца з імі! Цяпер такі складаны перыяд — усё гэта пастаўлена на паўзу. А аўтамабіль як? Ён павінен жыць кожны дзень, каб не згніць.
— А вы яшчэ, мы ведаем, здавалі свае аўто ў пракат для вясельных картэжаў…
— Так, было такое. Нават як ІП афармляўся.
— І ўдавалася зарабіць нешта?
— Ну, які тут заробак? Усё, што атрымліваў, сыходзіла на рэстаўрацыю. Калі пакрываў выдаткі, то ўжо добра. Я ж кажу, гэта хвароба, — усміхаючыся, заўважае мужчына і ў які ўжо раз паўтарае:
— Прыязджайце да нас вясной — усё выцягнем з гаражоў, убачыце нашу прыгажосць у поўным фармаце!
Хто тая жанчына, якую Марзалюк у эфіры БТ абазваў «шваллю з Гродна», і што яна піша ў чатах? Расказваем пра доктарку Стэфановіч10
Каментары