«Можна прымусіць цярпець, але немагчыма прымусіць любіць». Гутарка з Андрэем Хадановічам пра ролю беларусаў у вайне з імперыяй
Паэт, экс-выкладчык БДУ, перакладчык і бард Андрэй Хадановіч год таму з’ехаў з Беларусі на некалькі тыдняў, а атрымалася, што ў эміграцыю: у ліпені сілавікі прыйшлі з ператрусам ў ПЭН-цэнтр, у дачыненні да якога фігураваў цэлы букет крымінальных артыкулаў — «ад змовы з мэтай захопу ўлады да стварэння экстрэмісцкага фармавання». У жніўні ПЭН-цэнтр ужо ліквідавалі, а літаральна пару месяцаў таму на мінскі адрас Андрэя прыйшло «запрашэнне» ў Следчы камітэт у якасці сведкі. «Не хочацца прыязджаць і пытацца, па якой гэта справе, як вы разумееце», — каментуе Андрэй, які сёння з’яўляецца сябрам рады арганізацыі (Беларускі ПЭН афіцыйна аднавіў сваю дзейнасць у Польшчы).
Пагутарылі з Андрэем пра яго ютуб-канал, жыццё ўдалечыні ад дома, невяртанне да пар у БДУ, самагубства «чырвона-зялёнай магіі», стан, калі не пішацца, і ролю беларусаў у вайне з імперыяй.
«Не вярнуўшыся да пар, вызваліў сваіх універсітэцкіх калег ад неабходнасці прымаць рашэнні, за якія ім было б сорамна»
«Наша Ніва»: З канца чэрвеня 2021 года вы не ў Беларусі. Раскажыце, з чаго складаецца ваша сённяшняе жыццё?
Андрэй Хадановіч: У чэрвені 2021-га я выязджаў на месяц на кароткую стыпендыю ў шортах-басаножках і з маленькай валізкай. Але ў ліпені пачаўся разгром літаратурных і калялітаратурных арганізацый, ПЭНу таксама істотна прыляцела і я не скарыстаўся зваротным квітком дадому на 1-га жніўня. Застаўся ў Варшаве, польскі калега дазволіў пажыць у ягонай кватэры месяц, пакуль ён быў за горадам. Потым знайшлася сякая-такая падтрымка — тры месяцы па запрашэнні аўстрыйскага ПЭНу жыў у прадмесці Вены, за пару прыпынкаў ад месца, дзе ў туберкулёзным санаторыі памёр Кафка.
Ад пачатку і да канца гэтага года жыву ў Кракаве па стыпендыі ICORN, якая прызначаецца пісьменнікам, якія не могуць нармальна працаваць у сваіх краінах. У мяне тут мансарда ў грунтоўнай забудове насупраць рэнесансавай вілы ХVІ стагоддзя, проста пасярод парку, у вокны пяюць птушкі. Ëсць тая адлегласць ад горада, якая дапамагае творчай працы.
І каб не было трагічных навін, каб ты сам вырашаў, калі сюды прыехаць і калі вярнуцца, то ўсё было б цудоўна. Але, зразумела, што навіны не адключыш і адарванасці ад таго, што робіцца ў нас усіх, я не адчуваю.
«НН»: Так і жывяце з тых часоў з адной валізкай, з якой з’ехалі?
АХ: Замест адной валізкі з’явіліся дзве вялікія. А яшчэ побач са мной дзве ўжо запоўненыя папяровымі кніжкамі паліцы — не ведаю, які будзе іх лёс, калі мне праз колькі месяцаў трэба будзе думаць пра новае месца жыхарства. Як казаў Караткевіч: «кнігі — гэта сябры, іх кідаюць перш за ўсё». Але як іх кінеш?
Па праўдзе, калі казаць пра рэчы, мой побыт дастаткова аскетычны — хіба кававарку цягаю з сабой ды яшчэ штатыў, на які мацуецца мабільны тэлефон для сеансаў відэасувязі, трансляцый — без гэтага ніяк.
«Я і мой «вандроўны ўніверсітэт» з’яўляемся па панядзелках на ютубе»
«НН»: Вы, атрымліваецца, сваім невяртаннем у Беларусь самі сышлі са шляху выкладання ў БДУ?
АХ: Не вярнуўшыся да пар 1-га верасня, я вызваліў сваіх універсітэцкіх калег у Мінску ад неабходнасці прымаць рашэнні, за якія ім было б сорамна. І думаю, што ў правільны час не вярнуўся, бо столькі выкладчыкаў было звольнена праз падтрымку пратэстаў, відэазвароты, праз антываенную пазіцыю… Не думаю, што змог бы з верасня 2021-га працягваць працаваць у такім універсітэце. Таму з радасцю ўзяўся выкладаць на ютубе.
Прапанова стварыць свой ютуб-канал, дарэчы, прыйшла мне ад калегі, якога я некалі вучыў літаратуры ў БДУ на філфаку: ён згадаў, што на маіх лекцыях было цікава і гэта магло б перанесціся ў ютуб. Я, праўда, быў не ўпэўнены ў гэтым: для мяне няпроста гаварыць у камеру і не мець рэакцыі аўдыторыі, не падсілкоўвацца яе энергіяй. Спачатку было цяжкавата, але вучуся паступова. Тым больш, ёсць аператар, людзі, якія мантуюць выпускі, дапамагаюць весці сам канал — карацей, даводзяць усё да розуму. Я вельмі ўдзячны ім за такую дапамогу.
Наша культура цяпер настолькі рэпрэсаваная, яе знішчаюць мэтанакіравана, таму кожны творчы ці адукацыйны прадукт — гэта наш унёсак у справу захавання не толькі культуры, але і наогул Беларусі. Мы самі робімся часткай таго, што рэжым імкнецца разбурыць, ператвараемся ў бібліятэкі, установы культуры, універсітэты. Я і мой «вандроўны ўніверсітэт» з’яўляемся па панядзелках на ютубе.
«НН»: Вы запусцілі канал ў красавіку, з таго моманту выйшлі выпускі пра Быкава, Караткевіча, Купалу, Алексіевіч і шмат іншых. Лекцыю пра каго было складаней за ўсё ўмясціць у аглядны кароткі фармат?
АХ: Канал задумляўся яшчэ раней, за пару месяцаў да вайны, але з яе пачаткам, калі мы апынуліся ў яшчэ трагічнейшым свеце, проста месяц ці болей рукі не браліся і язык не паварочваўся штосьці рабіць. Потым усё ж вырашылі запускаць канал, але, вядома ж, не ігнаруючы тое, што адбываецца навокал. Таму мы і пачалі з ваеннай прозы Быкава, а працягнулі жэстам салідарнасці з украінскай культурай — другі выпуск атрымаўся пра сучасную ўкраінскую паэзію, тую, што зараз пішацца пад бомбамі. Гэтыя выпускі пісаліся замест даўно запланаваных, бо свет чарговы раз змяніўся ў нас на вачах.
Мне цяжэй, калі я раблю нейкі агляд, кажу не пра адзін твор і не пра аднаго пісьменніка. Напрыклад, як было з выпускам пра цэлае пакаленне беларускіх паэтаў, знішчаных у ноч з 29 на 30 кастрычніка у 1937-м. Тады я фізічна адчуваў, што палова матэрыялу проста не змяшчаецца — і нешта выкідваў па ходзе.
«У якім бы коле пекла мы ні апынуліся самі, нельга губляць эмпатыі і спачування»
«НН»: Вы, сярод іншага, зараз актыўна перакладаеце ўкраінскія вершы на беларускую мову…
АХ: У мяне вельмі шмат прыяцеляў з Украіны на фэйсбуку. Не з усімі зараз складваюцца добрыя стасункі па зразумелых прычынах, але яны нікуды з поля майго зроку не выпалі: я (разам з іншымі калегамі-літаратарамі) стараюся знаходзіць ваенную ўкраінскую лірыку, мы перакладаем яе і збіраем у інтэрнэт-часопісе сучаснай паэзіі Taubin.
Паэзія, з аднаго боку, гэта свайго роду тэрапія і для аўтара, і для чытачоў, а з другога — яна, з яе ўвагай да чалавека і чалавечнасці, супрацьстаіць мове варожасці і агрэсіі. Як на мяне, намі зараз моцна маніпулююць агульныя ворагі: робіцца ўсё, каб мы перасварыліся, узаемапакрыўдзіліся. Беларусы, атрымліваючы вядома якія абвінавачванні, у адказ пачынаюць агрызацца: «а дзе вы былі раней і чаму ваш рэжым з нашым гандляваў» і гэтак далей.
А добрая, эмацыйная ўкраінская паэзія адразу задае патрэбную перспектыву: галоўнае, што людзям побач з намі вельмі балюча, пад абстрэламі, часам без дому, у разлуцы з роднымі і блізкімі. У якім бы коле пекла мы ні апынуліся самі, нельга губляць эмпатыі і спачування — гэта важней за тое, што нехта не зусім справядліва кагосьці абразіў. У мірныя часы, пасля перамогі, якая куецца ва Украіне, мы разбяромся.
Зараз важней усім выстаяць. Найлепшая ўкраінская паэзія яшчэ і пра гэта: перамога непазбежная — і чалавек застанецца чалавекам, будуючы свет далей. Вельмі люблю ваенныя вершы Паўла Карабчука, адзін з якіх прывяду тут:
калі вайна скончыцца я малявацьму карціны
на абстраляным беразе ў прыморскім гарадку
а я ў палескім лесе буду збіраць маліны
уважна, каб не было расцяжак, кранаць лісток па лістку
я дзетак буду выхоўваць — светлымі і цікаўнымі
а я — трамвайныя лініі аднаўляць пацярпелыя
а я па-ранейшаму буду барыстам і гатавацьму каву
калі аўтамат вярну й застанецца кавярня цэлаю
а я і далей — у лагістыцы, а я працягну дабрачыннасць
а я захварэлых буду выцягваць з псіхічнай ямы
я ж буду маліцца за ўсіх, покуль ёсць магчымасць
пасля вайны кожны будзе іншы — і гэткі самы
а я на краіну родную буду глядзець з вышыні
а я — з пасяджэння на божым судзе ў час прысуду
а я — з пракаветных заклёнаў і жару ў купальскім агні
а я калісь нараджуся вырасту і таксама — буду
а я паўтарацьму прозвішчы ды імёны
дзякуючы героям, хто выжыў і тым хто не
пра тое, што будзе пасля вайны, так натхнёна
і так адчайна мроіцца на вайне.
«Хаўрусніцтва рэжыму Лукашэнкі ў вайне — галоўная траўма ўсіх прытомных беларусаў»
«НН»: У адным з інтэрв’ю вы казалі, што нават па літаратуры бачна, наколькі ў рускіх і беларусаў адрозніваецца панятак вайны: у першых фіксацыя выключна на перамозе, для якой любы кошт апраўданы. Беларускія ж аўтары паказваюць вайну як нешта максімальна нялюдскае, і гераізм для нас у тым, каб не зрабіць зла. Але ў выніку ракеты ва Украіну ўсё ж ляцяць з беларускай тэрыторыі — у так званы дзень хрышчэння Русі запусцілі чарговыя 25…
АХ: Я ў нейкім сэнсе адказаў на гэтае пытанне, выбраўшы апавяданне «Рускі» Максіма Гарэцкага тэмай адной са сваіх лекцый. Бо мы і цяпер фактычна знаходзімся ў сітуацыі, апісанай Гарэцкім, дзе беларус, ваюючы за чужыя яму імперскія інтарэсы, забівае ўкраінца. І ўкраінец, паміраючы, прамаўляе: «Што ж цій москаль наробыв», «нібыта кажучы пра кагосьці трэцяга». Але забіўшы — герой вар’яцее, штосьці ў ім ламаецца.
Беларусы, якія не могуць супрацьстаяць таму, што адбываецца з нашай тэрыторыі, мы ўсе ў нейкім сэнсе такія «рускія» Гарэцкага.
Слабы бок беларусаў — мы звычайна павольней упрагаемся ў актыўнае супрацьдзеянне злу, даўжэй застаемся ў пасіўным бяздзеянні. Таму больш магутныя і цынічныя суседзі робяць злачынствы і як бы ад нашага імя. Як напісаў Дзмітрый Строцаў у сваёй кнізе «Беларусь перакуленая»: «Цяжка абудзіць беларускага партызана».
Але ўсім нам баліць. І хаўрусніцтва рэжыму Лукашэнкі ў вайне — галоўная траўма ўсіх прытомных беларусаў. Лекаваць гэта можна толькі актыўнай дзейнасцю: калі тыя беларусы, што апынуліся ва Украіне, дапамагаюць украінцам у актыўным змаганні, а тыя, хто ў заходніх краінах, дапамагаюць уцекачам, валанцёраць. Ды і ў Беларусі застаецца паўзучы партызанскі рух, і гэта пры жахлівых рэпрэсіях, пры стралянні ў ногі, як было з рэйкавымі партызанамі, пры жахлівых прысудах у шэсць з паловай год за рэпост антываеннага паведамлення, як здарылася з Данутай Перадня. Пакуль існуюць імперыі, будуць траўмаваныя імі пакаленні людзей.
«НН»: Вяртаючыся да вашага ютуб-канала, у вас ёсць нейкія звышмэты з ім? Пачаць зарабляць на ім грошы?
АХ: Я чалавек не самы практычны, і каб аб прагматыцы часам не думалі блізкія людзі, было б зусім кепска. Пакуль я бачу галоўны выклік у наступным: разам з культурай маргіналізуецца і знішчаецца сама беларуская мова. Для мяне задача — трымаць пэўную планку і, па магчымасці, падымаць яе з беларускамоўным кантэнтам у моры расейшчыны. І ў плане колькасці слухачоў-гледачоў, і ў плане якасці прамоўленага. Заадно проста вяртаць месца слову, якое таксама маргіналізуецца ў нашым кліпавым і клікавым свеце.
Дарэчы, практыка трох месяцаў паказвае, што з найбольшай радасцю людзям зайшоў выпуск пра Караткевіча і «Ладдзю роспачы» — там пра тое, што рана на нас ставіць крыж, што позна бывае толькі ў труне, што чалавек носіць сваё неба з сабой, калі гэта сапраўдны чалавек. У пэўным сэнсе, такія лекцыі таксама працуюць як псіхатэрапія, гэта праменьчыкі святла, якія хацелася б дасылаць нябачным мне людзям.
У іх не так шмат добрых навінаў сёння.
«У «чырвона-зялёнай магіі» ўсё менш прасторы: з аднаго боку — наша нацыянальная сімволіка, БЧБ, а з другога — імперскі трыкалор»
«НН»: У адным са сваіх выпусках вы расказваеце пра актуальнасць «Гары Потэра» для беларускіх рэалій і цытуеце там верш амаль 20-гадовай даўніны «Гары Потэр, ліцэіст»: «чырвона-зялёная магія перамагае». Ëсць зараз такое ж адчуванне?
АХ: Гэты тэкст быў напісаны, калі ўлады зачынілі Гуманітарны ліцэй імя Якуба Коласа — адзіную ў краіне ўстанову, дзе навучанне цалкам вялося на беларускай мове. Бацькі, настаўнікі і вучні выйшлі тады на вулічныя пікеты, каб змагацца за свае правы, я быў сярод іх.
Калі казаць пра сімволіку, то для мяне канец чырвона-зялёнай прыйшоў, як толькі яна з’явілася на аўтазаках. Калі раней можна было казаць пра нейкі кампраміс, то цяпер гэтая сімволіка проста здзейсніла самагубства. Можна зброяй прымусіць маўкліва цярпець яе, але немагчыма прымусіць любіць і лічыць сваёй.
Можна змусіць таптаць бел-чырвона-белы сцяг, але гэта будзе дзеянне, зробленае з унутраным супрацівам і нянавісцю.
Тут як агулам з сённяшнім рэжымам: яго ніхто не любіць, і ён сам разумее гэта. Людзей можна часова прымусіць замаўчаць, схаваць галаву перад страхам смяротнай небяспекі, але большага рэжым не даб’ецца.
Ну, і ў гэтай «чырвона-зялёнай магіі» ўсё менш прасторы: з аднаго боку — наша нацыянальная сімволіка, БЧБ, а з другога — імперскі трыкалор. І рэжым усё на карацейшым павадку ад апошняга, амаль пуцінская марыянетка. Таму яшчэ больш важныя вынікі вайны ва Украіне: чым бліжэй Пуцін да свайго палітычнага краху, тым меней шанцаў застаецца і ў нашага «Мусаліні».
«За дзень да таго, як падаюць муры, нічога гэтага, здавалася б, не прадказвае»
«НН»: Вы ў змагарстве, так бы мовіць, не з 2020 года, былі на Плошчы і ў 2010-м. Як не згубіць веру ў перамогу пры чарговай паразе?
АХ: Я адразу праанансую наступнае відэа — пра «Чуму» Альбера Камю. Раман быў страшэнна папулярны ў часы пандэміі, але зразумела, што Камю меў на ўвазе канкрэтную карычневую чуму, нямецкі нацызм і акупацыю Францыі. Апісваючы горад, які бездапаможна з ёй змагаецца, ён меў на ўвазе і французскі супраціў, у якім удзельнічаў і сам. А яшчэ нешта па-філасофску глыбейшае. Для экзістэнцыяліста Камю чалавек — гэта Сізіф, які коціць свой камень, а той вечна зрываецца. Але Камю паспрабаваў уявіць свайго героя шчаслівым: камень, які ён коціць — гэта не знешняе пакаранне, а сэнс яго жыцця, місія. Па вялікім рахунку, так і з намі. Адбяры ў нас нашу Беларусь і беларускія справы, умоўна кажучы, і ад нас на сёння мала што застанецца.
Канечне, ляснуліся нашы надзеі на святочны карнавал, калі было не страшна і імгненна бачыліся вынікі. Я памятаю, як 16 жніўня 2020-га быў у Пружанах на плошчы, а потым пад будынкам міліцыі. І мы там крычалі «Выпускай!», і вязняў пасля пратэстаў тады выпусцілі. Але на тым хуткія перамогі і скончыліся. У сотню разоў цяжэй разумець, што нас можа чакаць яшчэ вельмі працяглы марафон. Але паўтару не мной агучаную думку: за дзень да таго, як бурацца рэжымы і падаюць муры, нічога гэта, здавалася б, не прадказвае. Проста чума адступае. Знікае, як у рамане Камю. Але мікробы застаюцца. Нямецкі нацызм ляснуў, а ў наш час абудзілася новая версія не менш страшнай чумы. Але ж людзі перамаглі тых — перамогуць і гэтых.
Дарэчы, я ж яшчэ тузін год таму пераклаў «Муры» Яцка Качмарскага на беларускую, а яны ў 2020-м раптам стрэлілі і зрабіліся песняй супраціву.
Але пакуль усе спявалі «Муры», я перад выбарамі пераклаў каталонскую песню, з якой «Муры» некалі і выраслі — «Слуп». Там пра доўгае і безнадзейнае змаганне: і рукі ўжо сцёрліся ў кроў, і слуп, здаецца, прагнілы наскрозь, але так глыбока яго карані, што ўсё ніяк не атрымліваецца паваліць. Тым важней кожны дзень працягваць, здаецца, безнадзейныя спробы яго зрынуць. Калі штодня не будзеш хоць нешта рабіць, нічога і не будзе.
«НН»: У творчым плане такія гістарычна насычаныя часы і існаванне ў іх — гэта падарунак для паэта?
АХ: Каб жа… У мяне ўжо другі ступар: першы здарыўся пасля рэпрэсій 2020 года, доўгія месяцы не пісалася. Але тады ў мяне была аддушына: кожны дзень хадзіў на дваровыя канцэрты, перакладаў для іх пратэставыя песні, выступаў. З цягам часу нешта ўнутранае прыняло гэты свет і пачало адгукацца на яго выклікі. І сталі пісацца вершы. Год таму ў Польшчы ў мяне выйшла беларуская-польская кніга выбранага «Фантомныя радасці». Туды ў тым ліку ўвайшла ладная частка напісанага са жніўня 2020-га да лета 2021-га — такія балючыя тэксты, з большага. Потым яшчэ паўгода актыўна пісаліся новыя вершы, але ўсё зноў стала на паўзу ў лютым.
Пасля 24 лютага зноў не пішацца нічога. Я пакуль не валодаю мовай, якая адпавядала б нашай сённяшняй рэальнасці, адлюстроўвала б новае пекла, у якім мы апынуліся. А сімуляваць творчасць не выпадае: звязваць словы так, нібыта нічога не адбылося, — яно будзе гучаць фальшыва.
Таму ратуюся чытаннем, выкладаннем і, вядома ж, перакладаннем. Сёлета ўдалося перакласці тузін найславуцейшых вершаў Поля Вэрлена для кнігі выбранага, што з’явілася ў «Паэтах планеты». Таксама паэму нашага геніяльнага яўрэйскага паэта Мойшэ Кульбака «Райсн» («Беларусь»), яна ўжо выйшла ў «Дзеяслове» і ёсць у электроннай версіі.
Часам моцна дапамагае Адам Міцкевіч, які ведаў усё пра паразы ў паўстаннях, вымушаную эміграцыю і рэцэпты таго, як насіць «сваё неба з сабой». Абмяжуюся тут адным сваім нядаўнім перакладам. Хто скажа, што гэта не пра сённяшніх нас?
Песня жаўнера
Не засну ў сябе я, дружа,
Прытулі мяне, суседзе!
Тут дарога блізка дужа,
А дарогай пошта едзе.
Паштавік гукне трубою —
І ўсю ноч бесперастанку
Сэрца б’ецца, прагне бою
Так, што плачу да світанку.
Коні мрояцца, штандары,
Вогнішчы і вартавыя,
Сябрукоў-ваякаў твары
І куплеты баявыя.
Ратны дым шугае ў высі
І капрал натхняе строгі,
Падбадзёрваючы: «Біся
З маскалём да перамогі!»
…Прускі ранак абуджае.
Лепш бы ў слоце на балоце,
У гаркоце і бядоце —
Са сваімі ў родным краі!
Каб аднойчы мроі збыцца,
І загад капрала строгі
Падбадзёрваў сэрцы — біцца
З маскалём да перамогі!
«НН»: Вы неяк агучвалі, што краіны, у якіх кнігі паляць, у выніку абавязкова даходзяць да вайны. А да чаго даходзяць краіны, у якіх кнігі плануюць закапваць у зямлю, дзе іх прызнаюць экстрэмісцкімі, дзе ліквідуюць Саюз беларускіх пісьменнікаў і гэтак далей?
АХ: Калісьці Роберт Бёрнс сфармуляваў у баладзе «Джон Ячмень» вядомае: шатландцаў хацелі пахаваць, але не ведалі, што яны — зерне, і яно прарасце. Максім Знак адаптаваў гэта для Беларусі — нас хавалі, але не ведалі, што мы бульба. Адзін інтэрнаўт гэтаксама пажартаваў на старонцы Альгерда Бахарэвіча пад навіной пра магчымае закопванне яго рамана: «цяпер вашы экстрэмісцкія кнігі прарастуць».
Мне здаецца, рэакцыя рэжыму — праява бездапаможнасці, істэрыка маленькага дзіцяці ў пясочніцы, якога ніхто не любіць. Знак агоніі.
Проста застаецца вечнае пытанне: колькі яшчэ яна будзе доўжыцца і наколькі больш балючай будзе з кожным днём, перад сваім канцом наколькі Расія спрычыніцца да жахлівых рэчаў у Беларусі.
Мы па-ранейшаму жывём у дзіцячай казцы — няхай яна не па-дзіцячаму змрочная, але з адназначна падзеленым дабром і злом, дзе першае павінна перамагчы. Хоць мы разумеем, што найлепшыя людзі, з першых шэрагаў змагання і супраціву, непазбежна пацерпяць.
«У нас, я думаю, свой калектыўны «Жадан» зараз: гэта ўсе палітвязні, што пішуць за кратамі»
«НН»: Кажучы пра дзіцячыя кніжкі, я ведаю, што вы — аматар чытаць сваёй дачцэ. Што параіце выбіраць для дзяцей зараз, каб у тым ліку неяк тлумачыць ім страшныя рэчы вакол — пра вайну, рэпрэсіі.
АХ: Канкрэтна я ў канкрэтным Кракаве са сваёй дачкой у Мінску хацеў бы проста размаўляць часцей, але рэальнасць дае мне не так шмат варыянтаў пакуль (і ў анлайн-фармаце, у асноўным).
Калі пра тэксты, ніхто не адмяняў вялікага Толкіена з яго «Уладаром пярсцёнкаў». І я рады, што паэт Ігар Кулікоў працуе над новым беларускім перакладам. Беларусаў ужо даўно параўналі з хобітамі.
Думаю, на нас, як і на хобітаў, менш эфектыўна дзейнічае злая магія, мы збольшага не адлюстроўваем нянавісці ворагаў, бо інакш свет пераўтварыўся б у лавіну гневу. Такі вось варыянт сілы бяссільных. Можа быць, гэта наша задача зараз: захаванне чалавечнасці ў нечалавечых умовах?
Файна, што Алена Пятровіч пераклала для выдавецтва Янушкевіча тры першыя часткі сагі пра згаданага ўжо Гары Потэра. Дарэчы, наступныя чатыры можна пакуль чытаць па-ўкраінску ў добрых перакладах Віктара Марозава. Выдавецтва, у знак салідарнасці з Украінай, адкрыла бясплатны доступ да іх электронных версіяў.
Файна, што з’явіўся «Кніжны воз», дзе агучваецца вялікая колькасць дзіцячых кніжак. Выбар вялікі, можна слухаць — і няма таго падзелу межамі, што перашкаджае папяровым кнігам.
«НН»: На фоне вайны ва Украіне на паэтычным (ды і не толькі) фронце вельмі ярка выступае Сяргей Жадан. Каго ў нас у Беларусі вы можаце назваць нумарам адзін на фоне складанага перыяду ў краіне?
АХ: Жадан — імаверны кандыдат на Нобелеўскую ўзнагароду ў сваім маладым, як на жывога класіка, веку. Не ў кожнай краіне і не кожны год такое шчасце здараецца. А ў нас, я думаю, свой калектыўны «Жадан» зараз.
Не так даўно мне давялося ўдзельнічаць у вечарыне, прысвечанай нашай палітзняволенай літаратуры. Ладная частка таго, што звяртае на сябе ўвагу, напісанае сёння акурат у турмах: дзіцячыя вершы Андрэя Скурко для сына Тамашыка, вершаваныя падарожжы Андрэя Кузнечыка, Максім Знак з яго «Зэкамеронам» і многае іншае.
Такія людзі, фізічна зняволеныя, выяўляюцца ўнутрана свабоднымі, і часам іх свабоды хапае і на тое, каб псіхалагічна дапамагчы нам, фармальна свабодным, але траўмаваным ценем ад кратаў.
«НН»: У вас ёсць страх стаць незапатрабаваным ва ўмовах, калі на радзіме сучасную беларускую літаратуру прыгнятаюць, а ў свеце, з вядомых прычын, першая ўвага будзе зараз надавацца ўкраінскім пісьменнікам?
АХ: Для мяне страшней, калі я нічога не змагу напісаць ці сказаць. Гэта найглыбейшы страх любога аўтара. Што да Украіны, то ёй зараз належыць першачарговая ўвага і падтрымка, і так павінна быць. І беларусы — нармальныя ў гэтым людзі, гатовыя падзяліцца і пацясніцца. Іншая рэч, што нам трэба змагацца з дрэнным іміджам, нагадваць пра Беларусь у свеце, дзе пачынаюць альбо забываць пра нас, альбо казаць у негатыўным кантэксце — і ад кожнага аўтара, што апынуўся за мяжой, тут шмат залежыць. Ад выступаў, інтэрв’ю, размоваў на творчых сустрэчах. У гэтым плане я больш карысны, чым быў бы ў глухім падполлі з самацэнзурай, што непазбежна ўнутры Беларусі.
Зразумела, што мне вельмі хочацца вярнуцца дамоў, але гэта ўжо залежыць ад таго, як мы ўсе вырашым нашую галоўную праблему з пабудовай вольнай незалежнай краіны, дзе скончылася б «чума».
«Наша Нiва» — бастыён беларушчыны
ПАДТРЫМАЦЬЧытайце таксама:
Чэмпіёнка «Лігі Смеху» з Беларусі — пра знаёмства з Зяленскім, вайну і калег-гумарыстаў
«60% маёй кліентуры ўжо тут». Пісьменнік Сяргей Календа — пра працу цырульнікам у Вільні, немагчымасць жыць там, дзе «ўсе сядзяць», і стэрылізаваны белліт
Хочаце на роднай мове? Вось пяць рэсурсаў, дзе можна паглядзець кіно па-беларуску
«Будзе здымаць маштабныя праекты з сабой у галоўнай ролі». Што думаюць пра новага міністра культуры Чарнецкага яго калегі?5
Каментары