«Да яе ставіліся так, быццам яна ўсё яшчэ мае права на імперскія пачуцці». Эплбаум — пра катастрафічныя памылкі Захаду ў дачыненні да Расіі
Гісторык, журналістка, лаўрэат Пулітцэраўскай прэміі Эн Эплбаум больш за 30 гадоў вывучае развіццё грамадства у Цэнтральнай і Усходняй Еўропе. Яна распавяла расійскаму журналісту Міхаілу Зыгару, якія памылкі дапусціў свет у 90-я ў дачыненні да Расіі. У 2022-м годзе гэтыя памылкі, магчыма, прывялі да вайны ва Украіне.
Чаму Расія так і не стала Захадам, з яго каштоўнасцямі і павагай да правоў чалавека? Адна з распаўсюджаных думак складаецца ў тым, што Расія пасля распаду СССР не сустрэла разумення і падтрымкі на Захадзе, былая імперыя дагэтуль балюча адчувае прыніжэнне пасля паразы ў халоднай вайне і распаду СССР.
Эн Эплбаум упэўненая, што прыніжэнне Расіі — гэта міф. Яна мяркуе, што Захад не толькі не прыніжаў Расію, але, наадварот, даў ёй такі неадэкватна асаблівы статус, які і дазволіў Расіі думаць пра рэванш.
«Гэта праўда, і гэта не вельмі добра памятаюць у Расіі, але і ЗША са скуры лезлі, каб працягваць ставіцца да Расіі як да свайго самага важнага партнёра і суперніка ў свеце», — кажа Эплбаум.
І да апошняга часу гэта не змянялася.
«Што зрабіў Байдэн адной з першых рэчаў пасля абрання? Ён правёў сустрэчу з Уладзімірам Пуціным. Гаворка ішла аб тым, каб паказаць Пуціну вечную значнасць Расіі. З прэзідэнтам Польшчы ў яго не было такой сустрэчы. У яго не было такой сустрэчы з прэзідэнтам Бразіліі», — кажа журналістка.
У амерыканскай палітыцы, па яе словах, існуе традыцыя, што амерыканскія і расійскія лідары сустракаюцца асаблівым чынам — у іх прагулкі ў лесе, шмат увагі надаецца іх асабістым адносінам.
«Я не ведаю нічога пра асабістыя адносіны амерыканскага прэзідэнта і канцлера Германіі — ніколі нікога не цікавіла, падабаюцца яны адно аднаму ці не. Амерыкана-расійскія адносіны былі адзначаныя як асабліва важныя», ‒ кажа яна.
Эплбаум не мае на ўвазе, што Расію трэба было зневажаць. Яна мае на ўвазе, што трэба было зніжаць значнасць гэтых стасункаў, а дакладней «ператвараць іх у нармальныя», такія, як у ЗША з астатнімі краінамі.
«Гэта магло мець больш сэнсу з геапалітычнай пункту гледжання. І гэта магло дапамагчы Расіі прыстасавацца да сваёй ролі».
«Расіі дазволілі ўспадкаваць усе важныя геапалітычныя ролі Савецкага Саюза, яго статус, у першую чаргу, у ААН, усе амбасады ва ўсім свеце, усе ролі, якія Савецкі Саюз граў у розных міжнародных арганізацыях, — усё гэта дасталася Расіі. І таму да яе ставіліся так, быццам яна ўсё яшчэ з'яўляецца імперыяй і быццам яна ўсё яшчэ мае права на гэтыя імперскія пачуцці».
Эн Эпплбаум кажа, што многія заходнія аналітыкі, і гэта можна ўбачыць у заходніх СМІ, «ставяцца да Расіі так, быццам яна мае права выношваць імперскія планы ў дачыненні да сваіх суседзяў. Як быццам гэта натуральна, так было заўсёды ў гісторыі і так павінна быць сёння ў Расіі».
Але мы ж не лічым, што брытанцы маюць права кіраваць Ірландыяй, нягледзячы на тое, што яны кіравалі Ірландыяй стагоддзямі. Мы не кажам, што ў ангельцаў у Ірландыі ёсць асаблівыя прывілеі, якія дазваляюць ім там здзяйсняць акты гвалту. «Так што ў тым, як мы ставімся да Расіі, ёсць дзіўная нестыкоўка», — кажа яна.
«Я думаю, што калі б спадчына СССР была падзелена паміж рознымі рэспублікамі па насельніцтве і ўплыве, у свеце, безумоўна, было б іншае стаўленне да Расіі. І ў рускіх магло б быць іншае стаўленне да сябе — я маю на ўвазе тое пастаяннае адчуванне, што іх падманулі, тады як на самой справе ім далі асаблівы статус, асаблівы ўплыў. Заўсёды ёсць асаблівае стаўленне паміж ЗША і Расіяй, паміж Нямеччынай і Расіяй. Вы разумееце, што Нямеччына наогул больш гандлюе з Польшчай, чым з Расіяй. Але палітычна руска-нямецкім адносінам чамусьці надаецца больш увагі», — кажа яна.
Калі б Захад адрэагаваў яшчэ ў пачатку 90-х на першыя прыкметы расійскага імперскага рэваншызму, калі на іх паказвалі краіны Балтыі ці Польшча, гэта таксама магло паўплываць на сённяшнюю сітуацыю.
«Ёсць вядомая прамова Леанарда Мэры, прэзідэнта Эстоніі, які ў 1994 годзе ў Гамбургу сказаў: «Вы ведаеце, мы шчаслівыя быць часткай Захаду, але мы баімся рэваншу Расіі». Гэта было ў 1994 годзе.
Што было б, калі б мы тады прынялі гэтую прамову сур'ёзна, што калі б мы былі значна больш асцярожнымі ў дачыненні да таго, ці дазваляць расійскім банкам і алігархам адмываць свае грошы на Захадзе, што калі б мы былі больш асцярожнымі ў дачыненні да расійскай карупцыі і абмежавалі б яе ўплыў, што калі б мы падумалі пра гэтыя рэчы ў 90-х, а не чакалі б таго, што адбылося тры месяцы таму?
Тады, я думаю, у нас маглі быць значна лепшыя стасункі з Расіяй. І Расія магла б развівацца па-іншаму. Яна магла б інтэгравацца ў свет, як гэта было б лепш для расіян».
Яшчэ адна вялікая памылка Захаду, на думку Эн Эплбаум, была звязаная з удзелам Захаду ў выбарах у Расіі.
«Перад перавыбраннем Ельцына было такое адчайнае пачуццё, што мы не можам дазволіць былой камуністычнай партыі перамагчы, і таму Ельцыну была аказана велізарная дапамога ў перамозе на гэтых выбарах. Былі пасланыя разнастайныя дарадцы.
Я не ведаю, наколькі гэта былі сумленныя выбары. Я падазраю, што яны такімі не былі.
І ўсе святкавалі той факт, што гэта была такая вялікая перамога, што Ельцын — рэфарматар перамог камуністычную партыю. Але, азіраючыся назад, камуністычныя партыі былі перавыбраныя ў многіх былых камуністычных краінах — Польшчы, Чэхіі, Венгрыі, амаль ва ўсіх [краінах] на самай справе. І вельмі часта, калі яны перамагалі, яны прыстасоўваліся да бягучай эканамічнай рэальнасці, так што аказалася, што іх перамога — не такі ўжо жудасны зыход».
Эн Эплбаум кажа, што ў якой бы ступені ні дапамаглі Ельцыну перамагчы, гэта было памылкай.
«Гэта дало рускім уяўленне аб тым, што такія фальсіфікаваныя выбары, слабая эканоміка і такі агульны адміністрацыйны хаос — гэта і ёсць дэмакратыя. А на самай справе ў Расіі так і не склаліся ні сапраўдная дэмакратыя, ні сапраўдны капіталізм. У Расіі не развіўся прадпрымальніцкі капіталізм, заснаваны на вяршэнстве закона, як у Еўропе, ЗША ці дзе б там ні было яшчэ ў свеце. Гэта дыскрэдытавала слова «дэмакратыя» ў Расіі, а можа і ў іншых краінах таксама. Я думаю, што гэта вялікая памылка Захаду, магчыма, гэта была самая вялікая памылка».
Каментары