«Da jaje stavilisia tak, byccam jana ŭsio jašče maje prava na impierskija pačućci». Epłbaum — pra katastrafičnyja pamyłki Zachadu ŭ dačynieńni da Rasii
Historyk, žurnalistka, łaŭreat Pulitceraŭskaj premii En Epłbaum bolš za 30 hadoŭ vyvučaje raźvićcio hramadstva u Centralnaj i Uschodniaj Jeŭropie. Jana raspaviała rasijskamu žurnalistu Michaiłu Zyharu, jakija pamyłki dapuściŭ śviet u 90-ja ŭ dačynieńni da Rasii. U 2022-m hodzie hetyja pamyłki, mahčyma, pryviali da vajny va Ukrainie.
Čamu Rasija tak i nie stała Zachadam, ź jaho kaštoŭnaściami i pavahaj da pravoŭ čałavieka? Adna z raspaŭsiudžanych dumak składajecca ŭ tym, što Rasija paśla raspadu SSSR nie sustreła razumieńnia i padtrymki na Zachadzie, byłaja impieryja dahetul baluča adčuvaje prynižeńnie paśla parazy ŭ chałodnaj vajnie i raspadu SSSR.
En Epłbaum upeŭnienaja, što prynižeńnie Rasii — heta mif. Jana miarkuje, što Zachad nie tolki nie prynižaŭ Rasiju, ale, naadvarot, daŭ joj taki nieadekvatna asablivy status, jaki i dazvoliŭ Rasii dumać pra revanš.
«Heta praŭda, i heta nie vielmi dobra pamiatajuć u Rasii, ale i ZŠA sa skury leźli, kab praciahvać stavicca da Rasii jak da svajho samaha važnaha partniora i supiernika ŭ śviecie», — kaža Epłbaum.
I da apošniaha času heta nie źmianiałasia.
«Što zrabiŭ Bajden adnoj ź pieršych rečaŭ paśla abrańnia? Jon pravioŭ sustreču z Uładzimiram Pucinym. Havorka išła ab tym, kab pakazać Pucinu viečnuju značnaść Rasii. Z prezidentam Polščy ŭ jaho nie było takoj sustrečy. U jaho nie było takoj sustrečy z prezidentam Brazilii», — kaža žurnalistka.
U amierykanskaj palitycy, pa jaje słovach, isnuje tradycyja, što amierykanskija i rasijskija lidary sustrakajucca asablivym čynam — u ich prahułki ŭ lesie, šmat uvahi nadajecca ich asabistym adnosinam.
«Ja nie viedaju ničoha pra asabistyja adnosiny amierykanskaha prezidenta i kanclera Hiermanii — nikoli nikoha nie cikaviła, padabajucca jany adno adnamu ci nie. Amierykana-rasijskija adnosiny byli adznačanyja jak asabliva važnyja», ‒ kaža jana.
Epłbaum nie maje na ŭvazie, što Rasiju treba było źnievažać. Jana maje na ŭvazie, što treba było źnižać značnaść hetych stasunkaŭ, a dakładniej «pieratvarać ich u narmalnyja», takija, jak u ZŠA z astatnimi krainami.
«Heta mahło mieć bolš sensu z hieapalityčnaj punktu hledžańnia. I heta mahło dapamahčy Rasii prystasavacca da svajoj roli».
«Rasii dazvolili ŭspadkavać usie važnyja hieapalityčnyja roli Savieckaha Sajuza, jaho status, u pieršuju čarhu, u AAN, usie ambasady va ŭsim śviecie, usie roli, jakija Saviecki Sajuz hraŭ u roznych mižnarodnych arhanizacyjach, — usio heta dastałasia Rasii. I tamu da jaje stavilisia tak, byccam jana ŭsio jašče źjaŭlajecca impieryjaj i byccam jana ŭsio jašče maje prava na hetyja impierskija pačućci».
En Eppłbaum kaža, što mnohija zachodnija analityki, i heta možna ŭbačyć u zachodnich ŚMI, «staviacca da Rasii tak, byccam jana maje prava vynošvać impierskija płany ŭ dačynieńni da svaich susiedziaŭ. Jak byccam heta naturalna, tak było zaŭsiody ŭ historyi i tak pavinna być siońnia ŭ Rasii».
Ale my ž nie ličym, što brytancy majuć prava kiravać Irłandyjaj, niahledziačy na toje, što jany kiravali Irłandyjaj stahodździami. My nie kažam, što ŭ anhielcaŭ u Irłandyi jość asablivyja pryvilei, jakija dazvalajuć im tam ździajśniać akty hvałtu. «Tak što ŭ tym, jak my stavimsia da Rasii, jość dziŭnaja niestykoŭka», — kaža jana.
«Ja dumaju, što kali b spadčyna SSSR była padzielena pamiž roznymi respublikami pa nasielnictvie i ŭpłyvie, u śviecie, biezumoŭna, było b inšaje staŭleńnie da Rasii. I ŭ ruskich mahło b być inšaje staŭleńnie da siabie — ja maju na ŭvazie toje pastajannaje adčuvańnie, što ich padmanuli, tady jak na samoj spravie im dali asablivy status, asablivy ŭpłyŭ. Zaŭsiody jość asablivaje staŭleńnie pamiž ZŠA i Rasijaj, pamiž Niamieččynaj i Rasijaj. Vy razumiejecie, što Niamieččyna naohuł bolš handluje z Polščaj, čym z Rasijaj. Ale palityčna ruska-niamieckim adnosinam čamuści nadajecca bolš uvahi», — kaža jana.
Kali b Zachad adreahavaŭ jašče ŭ pačatku 90-ch na pieršyja prykmiety rasijskaha impierskaha revanšyzmu, kali na ich pakazvali krainy Bałtyi ci Polšča, heta taksama mahło paŭpłyvać na siońniašniuju situacyju.
«Jość viadomaja pramova Leanarda Mery, prezidenta Estonii, jaki ŭ 1994 hodzie ŭ Hamburhu skazaŭ: «Vy viedajecie, my ščaślivyja być častkaj Zachadu, ale my baimsia revanšu Rasii». Heta było ŭ 1994 hodzie.
Što było b, kali b my tady pryniali hetuju pramovu surjozna, što kali b my byli značna bolš aściarožnymi ŭ dačynieńni da taho, ci dazvalać rasijskim bankam i aliharcham admyvać svaje hrošy na Zachadzie, što kali b my byli bolš aściarožnymi ŭ dačynieńni da rasijskaj karupcyi i abmiežavali b jaje ŭpłyŭ, što kali b my padumali pra hetyja rečy ŭ 90-ch, a nie čakali b taho, što adbyłosia try miesiacy tamu?
Tady, ja dumaju, u nas mahli być značna lepšyja stasunki z Rasijaj. I Rasija mahła b raźvivacca pa-inšamu. Jana mahła b intehravacca ŭ śviet, jak heta było b lepš dla rasijan».
Jašče adna vialikaja pamyłka Zachadu, na dumku En Epłbaum, była źviazanaja z udziełam Zachadu ŭ vybarach u Rasii.
«Pierad pieravybrańniem Jelcyna było takoje adčajnaje pačućcio, što my nie možam dazvolić byłoj kamunistyčnaj partyi pieramahčy, i tamu Jelcynu była akazana vielizarnaja dapamoha ŭ pieramozie na hetych vybarach. Byli pasłanyja raznastajnyja daradcy.
Ja nie viedaju, nakolki heta byli sumlennyja vybary. Ja padazraju, što jany takimi nie byli.
I ŭsie śviatkavali toj fakt, što heta była takaja vialikaja pieramoha, što Jelcyn — refarmatar pieramoh kamunistyčnuju partyju. Ale, azirajučysia nazad, kamunistyčnyja partyi byli pieravybranyja ŭ mnohich byłych kamunistyčnych krainach — Polščy, Čechii, Vienhryi, amal va ŭsich [krainach] na samaj spravie. I vielmi časta, kali jany pieramahali, jany prystasoŭvalisia da biahučaj ekanamičnaj realnaści, tak što akazałasia, što ich pieramoha — nie taki ŭžo žudasny zychod».
En Epłbaum kaža, što ŭ jakoj by stupieni ni dapamahli Jelcynu pieramahčy, heta było pamyłkaj.
«Heta dało ruskim ujaŭleńnie ab tym, što takija falsifikavanyja vybary, słabaja ekanomika i taki ahulny administracyjny chaos — heta i jość demakratyja. A na samaj spravie ŭ Rasii tak i nie skłalisia ni sapraŭdnaja demakratyja, ni sapraŭdny kapitalizm. U Rasii nie raźviŭsia pradprymalnicki kapitalizm, zasnavany na viaršenstvie zakona, jak u Jeŭropie, ZŠA ci dzie b tam ni było jašče ŭ śviecie. Heta dyskredytavała słova «demakratyja» ŭ Rasii, a moža i ŭ inšych krainach taksama. Ja dumaju, što heta vialikaja pamyłka Zachadu, mahčyma, heta była samaja vialikaja pamyłka».
Kisindžer: Ukraina musić stać niejtralnaj dziaržavaj i admovicca ad častki terytoryj
Što za čamadan nosić kala Łukašenki jahony achoŭnik? Nie, tam nie jadziernaja knopka20
Kamientary