Hramadstva1515

«Staraja vilenskaja emihracyja nie źliłasia z novaj — biełarusy mientalna roznyja»

Što ŭjaŭlaje saboj biełaruskaja dyspara ŭ Litvie? Čamu staraja i novaja emihracyja nie zdoleli abjadnacca? Čamu Tavarystva biełaruskaj kultury musić zajmacca palitykaj? Vydańnie BGmedia pahavaryła pra heta i inšaje sa staršynioj Tavarystva biełaruskaj kultury ŭ Litvie Alaksandram Adamkovičam.

Alaksandr Adamkovič z prezidentam Litvy Vałdasam Adamkusam. Kłajpieda, 2007 hod. Fota z asabistaha archiva

«Ułasnuju lanotu i pustuju hałavu nie treba śpisvać na moŭnyja ciažkaści»

— Ja pastupiŭ u Vilenski piedahahičny ŭniviersitet na słavistyku — z hetaha ŭsio i pačałosia. Skončyŭ spačatku bakałaŭryjat, zatym — mahistraturu, paźniej i daktaranturu. Tak i asieŭ u Vilni, abros kantaktami, znajomstvami. I ŭžo jechać niekudy, štości mianiać navat składana.

— Usio skłałasia naturalnym čynam, biez umiašalnictva trecich siłaŭ, biez palityčnaha kantekstu?

— Tak, tady ŭsio było biez palityčnaha kantekstu. Viadoma, mnie nie chaciełasia žyć u toj krainie, dzie ludziej źbivajuć, dzie pa-terarystyčnamu zachoplenaja ŭłada, dzie idzie dzikaja rusifikacyja. Biezumoŭna, usio heta ŭpłyvała na mianie, moža, navat padšturchnuła da taho, kab pastupać vučycca za miažu. I paźniej heta stałasia pryčynaj, pa jakoj ja zastaŭsia ŭ Litvie.

— Ci ciažka dałasia vam, biełarusu, intehracyja ŭ litoŭskaje hramadstva?

— Asablivych ciažkaściaŭ i nie było, tamu što vučoba va ŭniviersitecie dapamahała, a kantakty ź miascovym nasielnictvam tut niepasrednyja. Pastupovaje vyvučeńnie, avałodvańnie litoŭskaj movaj mocna dapamahała ŭpisacca ŭ litoŭski piejzaž, i asabistyja kantakty, i lekcyi na litoŭskaj movie.

Tamu kali zaraz ja čuju: «moj syn chorošo učiłsia, no kak vsie pierievieli na biełaruskij, nie pošła učieba», — to mianie prabivaje na śmiech. Ja vučyŭsia na litoŭskaj movie, i heta nijak nie ŭpłyvała na maju vučobu, naadvarot, ličyŭsia nie horšym studentam, a niekalki razoŭ atrymlivaŭ i vyšejšuju stypiendyju.

Tamu nie treba dakazvać mnie, što mova admoŭna na niešta ŭpłyvaje. Kali ŭ hałavie pusta, to tak i kažycie: u hałavie pusta. Mnie navučańnie pa-litoŭsku nie pieraškodziła, naadvarot, dapamahło avałodać jašče adnoj movaj, spaznać inšy suśviet.

Niezdarma ž kažuć: kolki moŭ viedaješ, stolki žyćciaŭ pražyŭ. Tamu ŭłasnuju lanotu i pustuju hałavu nie treba śpisvać na moŭnyja ciažkaści.

— I vy daraśli da pasady redaktara litoŭskaj haziety Trakų žemė.

— Tak, ja redaktar haziety Trakų žemė («Trakajskaja ziamla»), taksama pracuju ŭ litoŭskim histaryčnym časopiśpie Voruta.

Na bałtyjskim šlachu. Miedniki, 2020 hod, fota z asabistaha archiva

«Chočaš nie chočaš, treba zajmacca i palitykaj — inačaj biełaruski hołas uvohule źniknie»

— Tavarystva biełaruskaj kultury, jak ja razumieju, dosyć kansiervatyŭnaja arhanizacyja, jakaja zachoŭvaje i papularyzuje tradycyjnuju narodnuju kulturu.

— Dumaju, možna i tak skazać. Hetaja arhanizacyja paŭstała ŭ kancy 1980-ch, jaje zasnoŭvali biełarusy-vilenčuki mižvajennaha pieryjadu. Pierad imi i stajała zadača — zajmacca kulturnickaj dziejnaściu i zachavańniem kultury, biez palityki. Ale, na žal, žyćcio tak skłałasia, što šmat davodzicca zajmacca i palitykaj — kab vyžyć.

Ale ŭsio adno starajemsia zachoŭvać najpierš narodnuju biełaruskuju kulturu, biełaruskuju movu i tradycyi. Darečy, ni na jakija šantažy i podkupy Tavarystva nie pajšło i ŭvieś čas (u adroźnieńnie ad šmatlikich biełaruskich arhanizacyj Litvy) stajali tolki pad bieł-čyrvona-biełym ściaham i «Pahoniaj». Pačynajučy ad pieršaha dnia zasnavańnia i pa siońnia.

I ŭvieś čas naša pracoŭnaja mova biełaruskaja, u toj čas jak mnohija arhanizacyi pastupova pierachodziać na ruskuju movu. My padtrymlivajem ideały Rady BNR 1918 hoda, staim pad bieł-čyrvona-biełym ściaham i «Pahoniaj».

— Vy kažacie, što mnoha davodzicca zajmacca palitykaj. Što vy majecie na ŭvazie?

— My supracoŭničajem najpierš ź litoŭskimi palityčnymi partyjami: i z kansiervatyŭnaj partyjaj, i z sacyjał-demakratami, i ź zialonymi. Pakul, praŭda, nie vielmi aktyŭna, ale sprabavali ŭdzielničać i ŭ vybarach, i ŭ miascovym samakiravańni. Chočaš nie chočaš, treba zajmacca i palitykaj — inačaj biełaruski hołas uvohule źniknie.

Biełarusaŭ jakija pryjechali ŭ Litvu paśla 2020 hoda, šmat, ale jany pryjechali i bolšaść ź ich pajedzie nazad, ja heta baču i pa situacyi, i pa ŭłasnych kantaktach. Tamu nieabchodna, kab aŭtachtonnaje tradycyjnaje nasielnictva zachoŭvałasia, zachoŭvała svaju biełaruskaść, svaje karani — heta mahčyma najpierš praz palityčnuju dziejnaść.

— Čamu supracoŭnictva ź litoŭskimi palityčnymi siłami pakul nie duža atrymlivajecca?

— Niešmatlikaja kolkaść biełarusaŭ u Litvie, zrusifikavanaść biełarusaŭ, moža, navat niedavier da biełaruskich palityčnych siłaŭ: u Litvie achvotniej padtrymlivajuć polskija abo ruskija dyjaspary. Praŭda, ciapier, u suviazi z vajnoj va Ukrainie, ruskija siły hublajuć svaje pazicyi.

Užo doktar. Fota z asabistaha archiva

«Naša Tavarystva — nie fond maci Terezy: ni pasialić, ni pakarmić uciekačoŭ nie možam»

— Čamu nie zadałosia supracoŭnictva pamiž starymi biełarusami Litvy i novymi biełarusami, jakija apynulisia ŭ Litvie paśla 2020 hoda? Što pieraškadžaje?

— Ciažka skazać. Ale hetuju tendencyju ja naziraju nie tolki ŭ Litvie — šmat dzie. U Łatvii biełarusaŭ značna bolš, a biełaruskaha žyćcia tam nie isnuje navat i na 10 adsotkaŭ taho, što jość u Litvie.

Čamu tak adbyłosia? Mahčyma, va ŭciekačoŭ byli ekanamičnyja prablemy, ekanamičnyja ciažkaści, a naša Tavarystva — nie fond maci Terezy: ni pasialić, ni pakarmić — takimi resursami nie vałodaje. My nie možam akazać adekvatnuju materyjalnuju dapamohu, na jakuju biełarusy chacieli b raźličvać, pryjechaŭšy siudy: ni zasialić, ci kampiensavać pražyvańnie abo dapamahčy z pracaj.

Dumaju, kali na pieršym miescy ŭ bolšaści stajali ŭsio ž ekanamičnyja intaresy (zrazumieła, nie biez palityčnych pryčyn, inakš siudy nichto asabliva i nie bieh by, a ludzi biehli, kab zachavać jak minimum svajo žyćcio), to ŭ hałovach na pieršym miescy stajała ekanomika, a nie kultura.

Kožny šukaŭ bolšyja zarobki, lepšaje miesca — to-bok uładkoŭvali svajo ŭłasnaje žyćcio.

Možna padyści da hetaj prablemy i pa-fiłasofsku: vilenskaja intelihiencyja, žyvučy ŭ inšaj krainie, mientalna akazałasia dalokaj ad biełarusaŭ z aŭtachtonnaj mietrapolii. Biełarusy mientalna roznyja, tamu i składana navieści masty.

— To-bok, pamiž starymi i novymi biełarusami ŭźnikła linija padziełu?

— Źlivańnia staroj vilenskaj biełaruskaj emihracyi z novaj nie adbyłosia. U mianie padazreńnie, što naŭrad ci čas pakaža i rassudzić — čamu i jak. U mianie navat ź Vilenskaha ŭniviersiteta jość dva studenty, jakija pišuć pracy pa Tavarystvu, ale nivodnaha ź EHU.

— A Tavarystva sprabavała naładzić stasunki z novymi biełaruskimi arhanizacyjami? Z toj ža «Dapamohaj»?

— Z «Dapamohaj» my i tak supracoŭničajem u roznych śfierach, z «Dapamohaj» my jakraz u kantakcie. Heta, vidać, ci nie adzinaja biełaruskaja arhanizacyja, ź jakoj my jašče možam znachodzić ahulnuju movu i parazumieńnie.

— A ź jakimi jašče arhanizacyjami sprabavali naładzić kantakty?

— Nie asabliva z kim i sprabavali. Maładziony, novyja inicyjatyvy, arhanizacyi pra nas viedajuć, my pra ich viedajem, ale kolki ja ni zaprašaŭ na našy imprezy, jany nie asabliva prychodziać. Adpaviedna, i ja mała atrymlivaju zaprašeńniaŭ. Kali my adznačali 35-hodździe TBK, dyk chto tolki nie pryjšoŭ: prymaŭ vinašvańni i ad litoŭcaŭ, ad palakaŭ, a ad biełaruskich arhanizacyj nikoha amal i nie było. Za redkim vyklučeńniem.

— Ale, jak ja razumieju, asabista vy kantaktujecie z novymi biełarusami.

— Tak.

— Što ž saboj ujaŭlaje masa biełarusaŭ, jakija pryjechali ŭ Litvu paśla 2020 hoda? Ci možna kazać pra biełaruskuju dyjasparu jak pra adziny arhanizm?

— Ja nie staŭ by kazać pra adziny arhanizm, bo biełarusy vielmi roznyja: jość i palityčnyja, i ekanamičnyja, i čysta bytavyja. Nie budziem chavać: mnohija jechali ŭ Litvu, kab palepšyć umovy žyćcia, chto prosta chacieŭ pierajechać u Jeŭropu i skarystaŭsia 2020 hodam. Nie budziem hetaha admaŭlać.

Ale ja adznačyŭ by i stanoŭčuju tendencyju. Z kožnym razam usio bolš i bolš baču i sustrakaju biełaruskamoŭnych biełarusaŭ. Jašče 10 hadoŭ mnie nie davodziłasia stolki mnoha razmaŭlać pa-biełarusku, jak ciapier. Hety pavarot da biełaruskaści, da biełaruskaj movy vidavočny. Mahčyma, nie nastolki masavy, jak chaciełasia b, ale ŭsio roŭna heta prahres.

Što pryjemna: na biełaruskaj movie razmaŭlaje vielmi šmat maładych ludziej, jakija imknucca i svaich dziaciej addać u biełaruskuju himnaziju. Ciapier uvohule ŭźnikła inicyjatyva — dabivacca ad Vilenskaha samakiravańnia adkryćcia druhoj biełaruskaj škołki. Mianie heta nie moža nie radavać: biełaruskaja mova stała adnym z faktaraŭ, vakoł jakoj pačali hurtavacca pryjezdžyja biełarusy.

— Voś bačycie: niefarmalnaje hurtavańnie biełarusaŭ usio ž adbyvajecca.

— Tak, i 25 sakavika biełarusy vychodziać na płošču, vychodziać kałonami. A 8 žniŭnia na vulicy vyjšli niekalki tysiač biełarusaŭ.

— I ŭsio ž, vy miarkujecie, bolšaść biełarusaŭ źjeduć? Jany pryjechali ŭ Litvu pieračakać hetyja ciomnyja časiny?

— Ja dumaju, tak. Kantaktujučy, razmaŭlajučy ź ludźmi, ja prychodžu da vysnovy, što adjezd budzie ŭ dva baki: dalej u Jeŭropu, a peŭnaja častka vierniecca ŭ Biełaruś. Bajusia, što bolšaść nie vierniecca ŭ Biełaruś.

U Jeŭraparłamiencie. Fota z asabistaha archiva

«U Tavarystvie samaja vialikaja kalekcyja biełaruskich mastakoŭ u Litvie»

— Davajcie vierniemsia na TBK. Vidavočna, Tavarystva maje niejkija pryjarytety ŭ dziejnaści.

— Tavarystva biełaruskaj kultury pracuje pa troch asnoŭnych kirunkach.

My pravodzim tradycyjny štohadovy fiestyval biełaruskaj pieśni, pryčym admysłova pravodzim jaho ŭ rajonie Novaja Vilnia. Pavodle statystyki, 30 adsotkaŭ žycharoŭ tam składajuć biełarusy, a kali brać šyrej, to 75 pracentaŭ žycharoŭ albo majuć biełaruskaje pachodžańnie, albo majuć rodzičaŭ u Biełarusi. Raniej tam uvohule nie było nijakich imprez i mierapryjemstvaŭ, ludzi chutka rusifikavalisia i pałanizavalisia. A ciapier biełarusy pačynajuć patrochi zhadvać svaje karani i prychodziać na našyja kancerty — pačuć biełaruskuju movu i biełaruskuju pieśniu. Jak pa mnie, dyk heta bolš važny čyńnik, čym vyjści na płošču i pamachać ściahami.

Akramia fiestyvalu, štohod my pravodzim plenery biełaruskich mastakoŭ: pryjazdžajuć mastaki, malujuć karciny, jakija vystaŭlajucca na roznych placoŭkach — takim čynam biełarusy mohuć bližej paznajomicca i ź biełaruskim mastactvam, a chto paśpieje na sam plener, to i z mastakami. Biełaruskaja kultura, dziakujučy pleneram, dasiahalnaja i ŭ Litvie: nie treba jechać u Biełaruś,kab pahladzieć karciny.

Kožny hod my imkniemsia zaprašać roznych mastakoŭ. Nie pabajusia skazać, što ŭ našym Tavarystvie samaja vialikaja kalekcyja biełaruskich mastakoŭ u Litvie.

Sioleta plener jašče napieradzie. Jak praviła, pryjazdžajuć biełaruskija mastaki, ale da ich dałučajucca i litoŭskija mastaki, i łatyšskija, i polskija.

— Ci zajmajeciesia knihavydańniem?

— Vydaviectva Tavarystva biełaruskaj kultury vydała niekalki knižak: pa historyi Vilni, uspaminy biełarusaŭ-vilenčukoŭ, taksama znakamity Zianon Paźniak vydavaŭ u našym vydaviectvie niekalki svaich knih. Tavarystva maje vydaviectva, moža, i nie takoje viadomaje, jak «Januškievič» ci Arche, ale knižki vydajucca.

— Bližejšymi płanami padzieliciesia?

— U Tavarystva try asnoŭnyja kirunki dziejnaści: fiestyval, plener i vandroŭki. My jašče zajmajemsia i vandroŭkami pa roznych miaścinach Litvy, taksama źviazanych ź biełaruskaj historyjaj i kulturaj. Niadaŭna jeździli ŭ Biržy, dzie pastaŭlenyja niekalki pomnikaŭ paŭstancam 1863 hoda…

— Mierapryjemstvy patrabujuć vydatkaŭ. Ci znachodzić Tavarystva padtrymku ŭ biznes-kołach?

— Na žal, nie. Biełaruski biznes nas nie padtrymlivaje. Usio, što my atrymlivajem, — heta padtrymka z boku Litvy. Na žal.

Pierad premjeraj śpiektakla «Zapiski aficera Čyrvonaj Armii» pavodle Siarhieja Piasieckaha. Fota z asabistaha archiva

Kamientary15

  • Tutejšy
    05.04.2024
    Voś z-za takich "zmaharoŭ" łukašenka i trymajecca ŭžo 30 hadoŭ. Zvalili z krainy pad pieršy dym, asimilavalisia, znaŭcy letuviški vialikija, dy plavać jany chacieli na radzimu.
    Što ty zrabiŭ dla biełarusaŭ za ŭsie hetyja dziesiacihodździ na svajoj novaj radzimie Letuvie? Padymali čarki na 25 sakavika kožny hod za parazu dyktatury? Čamu nie było stvorana ničoha dla svaich ziemlakoŭ, kab nie badzialisia bamžami pa hetaj Letuvie paśla ŭciokaŭ z kanclahiera niedabiełaruskaha fiurera? Čamu tvoj "hołas biełaruski" la Adamkusaŭ i Jeŭraparlamentaŭ taki razhałosisty, što biełarusaŭ ckujuć za niejki litvinizm uvieś čas?
    Navošta ŭvohule patrebnaje tvaje nieŭciamnaje tavarystva? Ci hrant vypadkovy lišnim nie byvaje?
  • Litva pierad usim!
    05.04.2024
    [Red. vydalena]
  • Hartny
    05.04.2024
    Tutejšy, inšych "zmaharoŭ" u biedarussaŭ niama j niamožna być. Chto admoviŭsia ad rodnaj movy, nie varty ludźmi dy narodam zvacca

Stała viadoma, što za damovu ŭčora padpisali Łukašenka z Pucinym27

Stała viadoma, što za damovu ŭčora padpisali Łukašenka z Pucinym

Usie naviny →
Usie naviny

U rasijskim Prymorskim krai aficer rasstralaŭ 19-hadovaha sałdata terminovaj słužby4

«Try-piać razoŭ pierakulilisia»: Alaksandr Saładucha z synam trapiŭ u žudasnaje DTZ — FOTY15

Vyjšaŭ na svabodu doktar-nieŭrołah Alaksandr Cialeha

«Arešnik» dla Biełarusi. Kudy Łukašenka ŭciahvaje krainu8

Biełarus-dalnabojščyk znajšoŭ u svaim refryžaratary dvuch nielehalnych mihrantaŭ1

Kanapackaja padziakavała kamunistam za dapamohu, ale sama zastajecca «nacdemkaj»7

«U nas inšyja pryjarytety ciapier». Rasija moža nie pryjści na dapamohu Asadu6

Rasijski vice-premjer raskazaŭ, kali ŭviaduć ahulnuju valutu ź Biełaruśsiu1

Kupla traktaroŭ ź Biełarusi pryniesła prablemy polskim fiermieram2

bolš čytanych navin
bolš łajkanych navin

Stała viadoma, što za damovu ŭčora padpisali Łukašenka z Pucinym27

Stała viadoma, što za damovu ŭčora padpisali Łukašenka z Pucinym

Hałoŭnaje
Usie naviny →