Mierkavańni88

«Pry vyjeździe z krainy biełarusy zastajucca hetkaj ža častkaj nacyi, jak i tyja, chto žyvie na radzimie»

Ci mahčyma pabudavać nacyju, źjechaŭšy z krainy? I jak zastacca biełarusam za miažoj? Na hetyja i inšyja pytańni vydańnia «Salidarnaść» adkazvaje historyk, daśledčyca biełaruskaj emihracyi Natalla Hardzijenka.

Natalla Hardzijenka

— Siońnia pytańnie emihracyi i mahčymaści isnavańnia biełarusaŭ za miežami krainy vielmi aktualnaje. Asabliva cikava zirnuć na dośvied minułych pakaleńniaŭ, kab zrazumieć, što čakaje nas u budučyni. Nakolki emihracyja ŭpłyvała na farmiravańnie biełaruskaj nacyi? Jakija zdabytki pryniesła našamu narodu?

— Pačniem z taho, što pry vyjeździe ź Biełarusi biełarusy nie pierastajuć być biełarusami. Jany zastajucca hetkaj ža častkaj biełaruskaj nacyi, jak i tyja, chto žyvie na radzimie.

Acanić, nakolki emihracyja (jak vyjezd za miažu) upłyvała na farmavańnie nacyi, dosyć składana. Z adnaho boku, ad kanca XIX stahodździa časta biełarusy vyjazdžali na emihracyju časova, kab zarabić hrošaj i viarnucca dachaty. I šmat kamu heta ŭdavałasia. Hetyja kantakty ź inšymi kulturami i palapšeńnie dabrabytu ŭrešcie vyhladajuć jak faktar pazityŭny.

Ź inšaha boku, značnaja častka surodzičaŭ u roznyja časy źjazdžała ź biełaruskich ziemlaŭ z palityčnych, ekanamičnych i inšych pryčyn, i mnohija ŭžo nie tolki nie viartalisia, ale i pastupova źnikali, asimilavalisia ŭ inšakulturnym asiarodździ.

Bahata my znajem prykładaŭ vychadcaŭ ź Biełarusi, što stali viadomyja ŭ śviecie, ale siońnia faktyčna ź joj nie asacyjujucca, bo stali častkaju inšych kultur.

Z hledzišča ahulnačałaviečaha toje, što čałaviek realizavaŭ siabie, biezumoŭna, plus, z punkta hledzišča nacyjanalnaha, toje, što realizavaŭ u inšaj kultury, biez suviaziaŭ sa svajoj, napeŭna, minus.

Vielmi šmat zaležała ad nacyjanalnaj identyčnaści emihrantaŭ, zdolnaści jaje zachavać na čužynie. Tady ich dasiahnieńni ŭ novych krainach, biezumoŭna, pracavali na Biełaruś, na ŭjaŭleńnie pra biełarusaŭ i biełaruskuju kulturu.

Pra heta najbolš možna kazać na prykładach biełarusaŭ z emihracyi časoŭ Druhoj suśvietnaj vajny, jakija byli bolš nacyjanalna śviadomyja za svaich papiarednikaŭ i zachoŭvali hetuju śviadomaść ciaham žyćcia na čužynie.

— Jak składvaŭsia los našych suajčyńnikaŭ? Ci lohka ŭvohule zastacca biełarusam u emihracyi?

— Ciaham historyi miljony vychadcaŭ ź biełaruskich ziemlaŭ z roznych pryčyn vyjazdžali na čužynu. Zrazumieła, što i losy ich składvalisia vielmi pa-roznamu. Ja mahu kazać najpierš pra pradstaŭnikoŭ mienavita emihracyi časoŭ Druhoj suśvietnaj vajny, pra jakich viedaju bolej. Siarod ich bahata biełarusaŭ, što dasiahnuli pośpiechu ŭ novych krainach, stali viadomymi lekarami, inžynierami i h. d.

Natalla Hardzijenka razam ź viadomymi biełaruskimi dziejačami emihracyi Jankam Zaprudnikam i Vitaŭtam Kipielem. Fota: sacsietki surazmoŭcy

Chrestamatyjny prykład Barysa Kita, što byŭ źviazany z amierykanskaj kaśmičnaj pramysłovaściu.

Mienš viadomy ŭ Biełarusi, ale chiba što bolej u ZŠA — Aŭhien Viarbicki (1922-1986). Pa atrymańni doktarskaj stupieni jon śpiecyjalizavaŭsia ŭ chimii miasnoj pradukcyi. Pracavaŭ u vajskovaj łabaratoryi daśledavańniaŭ ježy i dasiahnuŭ pośpiechaŭ u halinie kansiervavańnia charčoŭ šlacham irradyjacyi. Mienavita jon staŭ stvaralnikam «kaśmičnaj ježy», što vykarystoŭvałasia ŭ palotach amierykanskich astranaŭtaŭ.

Zasłuhi Aŭhiena Viarbickaha byli adznačanyja, kali astranaŭty pryvieźli ź Miesiaca admysłovuju miesiacovuju parodu, kavałačak jakoj i atrymaŭ navukoviec z ruk prezidenta ZŠA. I pry hetym Aŭhien Viarbicki nie hublaŭ suviaziaŭ z amierykanskimi biełarusami, udzielničaŭ u biełaruskich arhanizacyjach.

Adnak emihracyja daloka nie zaŭsiody źviazanaja z pośpiecham. Jość bahata historyj, jak jana łamała ludziej.

Prykładam, Uładzimir Druhaviec (1923-1961) pry kancy 1940-ch apynuŭsia ŭ Arhiencinie, ciaham niekalki hadoŭ byŭ staršynioj Zhurtavańnia biełarusaŭ u hetaj krainie, Rady BNR. Pry kancy 1950-ch dziejač vyjechaŭ u ZŠA, kab arhanizavać pierajezd tudy žonki ź dziećmi, ale niečakana zachvareŭ, trapiŭ u psichijatryčny špital, a pa vychadzie ź jaho skončyŭ žyćcio samahubstvam. Praŭda, nielha skazać, što samahubstvy siarod biełaruskich emihrantaŭ byli takija ŭžo častyja.

Abo inšy vypadak — nastaŭnik matematyki Mikałaj Pierahud-Paharelski (1893-1964), u pavajennaj Niamieččynie jon pracavaŭ u Biełaruskaj himnazii imia Janki Kupały. Na pačatku 1950-ch pad imiem Miečysłaŭ Rahažecki prybyŭ u ZŠA, byŭ zatrymany pry ŭjeździe i izalavany na paŭtara hoda pad pahrozaj departacyi. Potym byŭ vyzvaleny i zastaŭsia ŭ krainie, ale praz zhadanyja niepryjemnaści mocna zachvareŭ i nie zmoh pracavać. Žyŭ u składanych umovach u Kinhstanie ŭ štacie Ńju-Jork.

Prykładaŭ i pośpiechaŭ biełarusaŭ, i trahiedyj na emihracyi było chiba stolki ž, kolki i ŭ zvyčajnym žyćci na radzimie. Pry hetym usie zhadanyja emihranty mieli mienavita biełaruskuju nacyjanalnuju samaśviadomaść, i na emihracyi jany zastavalisia biełarusami. Ci było heta lohka? Mahčyma, jak i ŭ sučasnaj Biełarusi, heta byŭ śviadomy štodzionny vybar.

Jość bahata śviedčańniaŭ tahačasnych biełaruskich emihrantaŭ, jak im davodziłasia zmahacca za vyznańnie svajoj biełaruskaj nacyjanalnaści. Prykładam, mastačka Tamara Stahanovič-Kolba admaŭlałasia atrymlivać amierykanskaje paśviedčańnie, dzie jaje paznačyli jak rasiejku, a nie biełarusku, damahłasia, kab dakumient byŭ vypraŭleny.

A ŭ Francyi biełarusy ciaham kolkich hadoŭ pravodzili kampaniju pa pryznańni biełaruskaj nacyjanalnaści va ŭradavych strukturach.

Pra biełarusaŭ u siaredzinie XX stahodździa nidzie ničoha amal nie viedali, tamu hałoŭnaj misijaj pavajennych emihrantaŭ stała jakraz raspavieści śvietu pra Biełaruś, zrabić biełarusaŭ zaŭvažnymi na roznych uzroŭniach. I niešta ŭ hetym kirunku sapraŭdy atrymałasia zrabić.

— Adzin z maich surazmoŭcaŭ-historykaŭ, kažučy pra nacyjanalnyja rysy, adznačaŭ, što «biełarusy vielmi padatlivyja da adaptacyi», i ŭ hetym jakraz jość pahroza stracić svaju identyčnaść tym, chto źjechaŭ z krainy. Nakolki lohka, pa vašym dośviedzie, biełarusy rastvarajucca ŭ śviecie pamiž inšymi nacyjami?

— Vidać, šmat zaležyć ad uzroŭniu nacyjanalnaj identyčnaści, jaki majuć emihranty ŭ časie vyjezdu ź Biełarusi, a taksama tych umoŭ, u jakija jany traplajuć na čužynie, i metaŭ, jakija majuć.

Nie sakret, što vielmi časta ludzi vyjazdžajuć ź idejaj jak maha chutčej adaptavacca ŭ novaj krainie i minimizavać suviazi sa staroj, nabyć jak by novuju identyčnaść. Dumaju, hetaja źjava daloka nie tolki biełaruskaja.

U emihrantaŭ pieršaj pałovy XX stahodździa davoli časta relihijnaja śviadomaść była macniejšaja za nacyjanalnuju. U roznych krainach jany šukali najpieršy cerkvy ci kaścioły, kab być «sa svaimi», i hetkim čynam traplali ŭ lik rasiejcaŭ abo palakaŭ i praź niekatory čas užo i nie vyłučali siabie z adpaviednaj hramady.

Šmat zaležała ad taho, kudy čałaviek traplaŭ na čužynie. Najlahčej było zastavacca biełarusam pobač ź inšymi biełarusami, u miescach bolš-mienš kampaktnaha pasialeńnia surodzičaŭ. Hetkija byli, prykładam, u Kliŭlendzie ci Saŭt-Ryviery ŭ ZŠA. Tam stvarałasia cełaja biełaruskaja infrastruktura z cerkvami, kramami, hramadskimi załami, niadzielnymi škołkami, spartovymi kłubami, mohiłkami.

Padobnaje ŭ roznych varyjantach było ŭ niekatorych rajonach Ńju-Jorka, Čykaha, Taronta, Mielburna, Łondana i h.d.

Čym bližej biełarus sialiŭsia da svaich, tym lahčej było zastavacca biełarusam. I naadvarot, kali praź niejkija svarki, nieparazumieńni, žyćciovyja abstaviny čałaviek źjazdžaŭ u rehijony, dzie surodzičaŭ nie było, najčaściej, hublalisia ŭsie suviazi i emihrant chutka asimilavaŭsia.

Praŭda, byli cikavyja vypadki. Prykładam, uradženiec Vałožyna Mikałaj Machnač, čyje ŭspaminy «Doŭhaja daroha da svabody» vyjšli ŭ Minsku ŭ 2014 hodzie. Hety były vajskoviec Armii Andersa, udzielnik bitvy za Monte-Kasina na emihracyi apynuŭsia spačatku ŭ Valii (Uelsie), potym u amierykanskim Masačusetsie.

Paŭsiul byŭ u polskamoŭnym asiarodździ, udzielničaŭ u polskich arhanizacyjach, i ŭspaminy napisaŭ u aryhinale pa-polsku, ale padkreślivaŭ, što jon biełarus. Choć u ZŠA kantaktaŭ z surodzičami-biełarusami faktyčna nie mieŭ.

Takim čynam, zachoŭvać biełaruskuju identyčnaść pa-za hramadoj mahčyma, choć i značna składaniej.

Kamientary8

  • Anatol Starkou
    13.01.2024
    U pieršyja časy znachodžańnia ŭ biełaruskaj bčb dyjaspary ŭ Bruklinie, siadzieŭ za adnym stałom ŭ hramadskaj zale BAPC razam ź Jankam Zaprudnikam. I tak jon byŭ padobny da adnaho z maich svajakoŭ pa matčynaj linii, što ja nie vytramaŭ i spytaŭ jaho, malaŭ, ci nie radnia my ź im. Ale jon adkazaŭ: Nie. Potym padaryŭ mnie svaju knihu Dvaccatka.
    Z spadarom Vitaŭtam Kipielem taksama sustrakaŭsia ŭ Bruklinie i ŭ Niu Džerzi. Jon taksama daŭ mnie svaju knihu tolki na anhielskaj movie.

    Što datyčycca sutnaści artykuła. Tut u zamiežžy, dy jašče ŭ takoj dalokaj ad Biełarusi i vializnaj krainie, jak ZŠA, razumieješ, što my vielmi maleńkaja nacyja. Nu i kali pa sotnie tysiač źjazdžajuć biełarusy z Baćkaŭščyny heta vielmi kiepska.
  • XXX
    13.01.2024
    Anatol Starkou, Dvaccatka? Vidać, ty navat nie razharnuŭ jaje, pisaciel…
  • hoblen
    13.01.2024
    Spasibo, no nie intieriesujet. Zabyť, kak strašnyj son :)

KDB vypadkova vydaŭ dvuch supracoŭnikaŭ, adkaznych za stvareńnie śpisa «terarystaŭ»18

KDB vypadkova vydaŭ dvuch supracoŭnikaŭ, adkaznych za stvareńnie śpisa «terarystaŭ»

Usie naviny →
Usie naviny

Pakaleńnie «ni-ni»: chto jany takija i nakolki heta niebiaśpiečnaja tendencyja?12

U Daniecku paśla vybuchu ŭ mašynie zahinuŭ načalnik Alenaŭskaj kałonii DNR. Jaho žoncy adarvała nahu9

Pientahon nazvaŭ vydatki Rasii na vajnu z Ukrainaj1

Dalar kaštuje mienš za 3,4 rubla

Barysaŭ čakaje Łukašenku — terminova kładuć asfalt i kosiać travu5

Biełaruski IT-pradprymalnik Machaniok raskazaŭ, čamu vybraŭ dla žyćcia darahi Ńju-Jork3

Na matčy «Lehija» — «Dynama» byli zatrymanyja dvoje mužčyn, jakija zdymali biełaruskich zaŭziataraŭ15

«Asad paŭ. Nie bojciesia». Jak vyzvalajuć viaźniaŭ sumna viadomych turmaŭ Siryi6

Pastajanny pradstaŭnik RF ab situacyi z Asadam: Rasija zastajecca viernaj svaim siabram u biadzie9

bolš čytanych navin
bolš łajkanych navin

KDB vypadkova vydaŭ dvuch supracoŭnikaŭ, adkaznych za stvareńnie śpisa «terarystaŭ»18

KDB vypadkova vydaŭ dvuch supracoŭnikaŭ, adkaznych za stvareńnie śpisa «terarystaŭ»

Hałoŭnaje
Usie naviny →