Biełaruski sajuz mastakoŭ «narmalizavaŭ» svoj čyrvona-bieły łahatyp, dadaŭšy na jaho zialonuju plamu, kab jon adpaviadaŭ koleram łukašenkaŭskaha ściaha. Razabralisia, čamu vačam tak baluča hladzieć na hetaje spałučeńnie koleraŭ i aficyjnuju simvoliku ŭ cełym.
Abnoŭleny varyjant łahatypa źjaviŭsia jak u sacsietkach Sajuza, tak i na aficyjnym sajcie. Aryhinalny łahatyp byŭ stvorany biełaruskim mastakom i dyzajnieram Siarhiejem Sarkisavym, byłym staršynioj siekcyi hrafičnaha dyzajnu BSM, i zarehistravany ŭ Dziaržaŭnym hieraldyčnym rehistry ŭ vieraśni 2010 hoda. Pavodle aficyjnaha apisańnia jon maje vyhlad čyrvonaha kvadrata ź biełym duhapadobnym śledam ad pendźla i avalnym biełym mazkom.
Ciapier avalčyk zrabili zialonym.
Vidavočna, što dla stvareńnia takoj biezhustoŭščyny da aŭtara łahatypa nichto nie źviartaŭsia.
Pavodle zakanadaŭstva taki łahatyp, jaki nie adpaviadaje zaćvierdžanamu standartu, musić ličycca «niezarehistravanaj simvolikaj», za jakuju łukašysty tak aktyŭna pieraśledujuć biełarusaŭ.
Ale siarod svaich jany nie schilnyja bačyć jakija-niebudź parušeńni zakonu. Jak kaža vyraz, jaki pamyłkova, ale nie biez padstaŭ, prypisvajecca to Musalini, to Pinačetu, to Franka: «Siabram — usio, astatnim — zakon».
Ale čamu ŭsio ž tak drenna atrymałasia, kali abstrahavacca ad emocyj?
Pojdziem ad prostaha. Dla vyznačeńnia luboha koleru dastatkova troch charaktarystyk (kali chočacie — kaardynat): ton (kolernaść), śvietłaść (ad ciomnaha da śviatlejšaha) i nasyčanaść (hłybinia, sakavitaść, ad kalarovaha da achramatyčnaha, pazbaŭlenaha koleru, šeraha).
Hetyja charaktarystyki apisvajuć tolki ŭłasna koler, ale na ŭsprymańnie koleraŭ čałaviekam upłyvaje našmat bolšaja kolkaść faktaraŭ. Navuka kałarystyka vyvučaje nie tolki i nie stolki pryrodu koleraŭ, kolki voś hetyja zakanamiernaści ŭsprymańnia koleraŭ čałaviekam.
Harmaničnyja spałučeńni koleraŭ zdolnyja vyklikać adčuvańnie statyčnaści, dynamizmu, hłybini, radaści, smutku, supakoju i inšaha, što adbivajecca na interpretacyi koleru, heta značyć na jahonym źmieście. Usiakaja forma, u tym liku i koler, maje źmiest, jaki nam štości havoryć, zakranaje nas pa-roznamu. Koler dziejničaje na naziralnika i ŭsprymajecca jak šurpaty ci hładki, miakki ci ćviordy, nadaje inšym formam masu, teksturu dy kałaryt. Koler vystupaje jak elemient, jaki moža rastłumačyć formu ci defarmavać jaje.
Kalarovyja asacyjacyi možna padzialić na niekalki vialikich hrup — fizičnyja, fizijałahičnyja, psichałahičnyja, emacyjnyja, hieahrafičnyja i inšyja. Instrumientami dla stvareńnia takich asacyjacyj stanoviacca parnyja paniaćci «aktyŭny — pasiŭny», «smutak — radaść», «statyka — dynamika», «ciopły — chałodny». Harmaničnyja spałučeńni koleraŭ supakojvajuć, kantrasnyja stvarajuć raznastajnaść, dysanantnyja — uzrušanaść.
Jak bačna, čałaviečaje ŭsprymańnie koleraŭ maje amal biaskoncuju kolkaść charaktarystyk, umieła spałučajučy jakija, možna dasiahnuć peŭnaha ŭździejańnia na ludziej ci stvaryć vizualnyja iluzii. Mienavita niaŭmiełaje vykarystańnie roznych charaktarystyk ułaścivaje łukašenkaŭskaj simvolicy.
Źjaŭleńniu ciapierašniaj aficyjnaj simvoliki my abaviazanyja tamu faktu, što ŭ 1945 hodzie SSSR, Biełaruskaja SSR i Ukrainskaja SSR stali krainami-zasnavalnicami AAN. Praz toje, što ich ściahi amal ničym nie adroźnivalisia pamiž saboj i ad ściahoŭ inšych savieckich respublik, Maskva pryniała rašeńnie ich źmianić.
Pryniatyja ŭ vyniku ściahi mała čym adroźnivalisia adzin ad adnaho: da vialikaha čyrvonaha pałotnišča ŭ roznych spałučeńnia i z roznym raźmiaščeńniem byli dadadzienyja pałosy siniaha, biełaha abo zialonaha koleru. Asablivaj sensavaj nahruzki jany nikoli nie mieli i słužyli vyklučna dla farmalnaha adroźnieńnia. Chiba što ściah Savieckaj Biełarusi adroźnivaŭsia ad usich inšych najaŭnaściu viertykalnaj pałasy z nacyjanalnym arnamientam.
Hety ž ściah byŭ viernuty Alaksandram Łukašenkam zamiest nacyjanalnaha bieła-čyrvona-biełaha ściaha pa vyniku inicyjavanaha im refierendumu ŭ 1995 hodzie — heta była častka płana pa atrymańni Łukašenkam ułady ŭ Maskvie. Dziaržaŭnaj prapahandzie daviałosia z nula prydumlać sensy dla koleraŭ savieckaha ściaha, jakich jon nie mieŭ ad pačatku svajho stvareńnia.
Tak, siońnia čyrvony koler staŭ simvalizavać siłu, mužnaść, vysakarodnaść, enierhiju; zialony — nadzieju, zdaroŭje, maładość, adradžeńnie, pracavitaść, tvareńnie i pryrodnuju harmoniju, a bieły ŭ arnamiencie — čyściniu, biazhrešnaść, prymireńnie, mudraść dy viedy.
Kali adkinuć niejtralny bieły koler, jaki naležyć da tak zvanych achramatyčnych, što litaralna možna pierakłaści z hrečaskaj jak «biaskolerny», to astatnija dva, zialony i čyrvony, znachodziacca ŭ śpiecyfičnych adnosinach adzin da adnaho. Takija kolery nazyvajuć dadatkovymi, bo jany lažać nasuprać u kalarovym kruzie.
Kalarovy kruh byŭ raspracavany i nosić imia šviejcarskaha mastaka i tearetyka mastactva Jahaniesa Itena. U najbolš viadomym varyjancie kruha Itena ŭ asnovie lažyć trochvuholnik z asnoŭnych koleraŭ — siniaha, žoŭtaha i čyrvonaha, źmiašaŭšy jakija, možna atrymać lubyja adcieńni, dastupnyja čałaviečamu voku. Da hetaha trochvuholnika zvonku prylahajuć trochvuholniki, afarbavanyja ŭ druhasnyja kolery — zialony, aranžavy i fijaletavy, jakija byli atrymanyja pry źmiešvańni asnoŭnych. Tak, na styku asnoŭnych siniaha i žoŭtaha znachodzicca zialony trochvuholnik, a na styku siniaha i čyrvonaha — fijaletavy.
Achoplivaje atrymany šaścivuholnik koła, jakoje składajecca z 12 koleraŭ, siarod jakich jak pieršasnyja (asnoŭnyja), tak i druhasnyja, a taksama tych, što atrymalisia ad źmiašeńnia susiednich pieršasnych i druhasnych.
Adzin ź pieršych 12-kolernych kruhoŭ byŭ apublikavany jašče ŭ 1772 hodzie Johanam Šyfiermiuleram u traktacie «Sproba sistematyzavać kolery». Svoj kruh, jaki mieŭ 6 koleraŭ, stvaryŭ paet dy pryrodaznaviec Johan Volfhanh Hiote ŭ 1809 hodzie, jak ilustracyju da ŭłasnaj pracy «Da teoryi koleru», u jakoj jon spračaŭsia z «Novaj teoryjaj śviatła i koleraŭ» Isaka Ńjutana. Tak što čałaviectva apantanaje prablemami kałarystyki ŭžo nie pieršaje stahodździe. Ale najbolš daskanałym ličycca kruh Itena, jaki byŭ raspracavany im u 1961 hodzie i vykarystoŭvajecca paŭsiudna dahetul.
Na hetym kruzie zialony, atrymany ad źmiašeńnia asnoŭnych siniaha i žoŭtaha, i čyrvony znachodziacca na vonkavym kole adzin na suprać druhoha. Takija kolery pryniata ličyć dadatkovymi. Pavodle zakonaŭ kałarystyki kantrast dadatkovych koleraŭ stvaraje pačućcio bałansu, dzie abodva kolery zastajucca nasyčanymi i (prabačcie za kałambur) dapaŭniajuć adzin adnaho.
Adnak aproč hetaha kožnaja para dadatkovych koleraŭ vałodaje i inšymi asablivaściami. Tak, para žoŭty — fijaletavy stvaraje nie tolki kantrast dadatkovych koleraŭ, ale i mocny kantrast śvietłaha i ciomnaha. Čyrvony — zialony i sini — aranžavy taksama nie tolki pary dadatkovych koleraŭ, ale adnačasova i nadzvyčaj mocny kantrast chałodnaha i ciopłaha.
Z hetaha apisańnia moža skłaścisia ŭražańnie, što spałučeńnie zialonaha i čyrvonaha nadzvyčaj udałaje. Ale nie ŭsio tak adnaznačna, bo čałaviečaje ŭsprymańnie koleraŭ bolš składanaje.
Hetaja suviaź nastolki mocnaja, što kali my hladzim na luby koler, to našaje voka patrabuje źjaŭleńnia dadatkovaha, a kali jaho niama, to sparadžaje jaho samo. Šeraja plama na vialikim čyrvonym pałatnie budzie zdavacca zielenavataj, a na fijaletavym — žaŭtavataj. Hety efiekt nazyvajecca simultannym kantrastam.
Pry hetym na miažy koleraŭ uźnikaje adčuvańnie vibracyi, kolery byccam by «chistajucca» pamiž svajoj realnaj vobłaściu i ŭjaŭnaj.
Śćviardžeńnie adnaho z mastakoŭ, jakomu nie spadabałasia, što pry źmiašeńni zialonaha i čyrvonaha koleraŭ atrymajecca karyčnievy, nie zusim praŭdzivaje. Hałoŭnaja asablivaść dadatkovych koleraŭ u tym, što kali ich źmiašać, to atrymajecca «biaskolerny» koler — šery. Našaje voka dobra ŭsprymaje kantrast śvietłaha i ciomnaha, a voś z kantrastam pa kolery trochi inačaj.
Usie viedajuć, što kali doŭha hladzieć na kalarovuju vyjavu, a paśla pieravieści pozirk na ścianu, to peŭny čas vy budziecie bačyć tuju ž vyjavu ŭ inviertavanych kolerach. Hety paślavobraz uźnikaje jak adaptacyja na stymuł.
Ale naša voka jašče čamuści nie zusim dakładna ŭsprymaje miežy koleraŭ — u vyniku ŭsie hetyja efiekty nakładajucca adzin na adnaho i na miažy zialonaha i čyrvonaha koleraŭ vy bačycie nievyraznuju, pryvidnuju biaskolernuju pałosku.
Hetaja pałoska ŭzmacniaje jašče adzin efiekt, jaki, jak ni dziŭna, prysutničaje na łukašenkaŭskaj simvolicy — efiekt stereaskapii. Tak, toj ža efiekt, jaki vykarystoŭvajecca ŭ kino, jość i na čyrvona-zialonym ściahu.
Kali mocna spraścić, to adnolkava śvietłyja ciopłyja kolery vychodziać napierad adnosna chałodnych. Čym mienšy pamier uzoru, i čym bolšy pamier fonu, tym bolš rezka vyjaŭlajecca efiekt jaho addaleńnia.
U vypadku z łahatypam Biełaruskaha sajuza mastakoŭ my bačym zialony koler nie prosta jak plamu ź vibracyjaj pa krajach, a litaralna jak łunku ci dzirku ŭ čyrvonym fonie.
Našy vočy sprabujuć sfakusavacca na hłybini hetaj dzirki, ale pakolki hłybinia ŭjaŭnaja, voka skača tudy-siudy, ad čaho plama jašče bolš aktyŭna pulsuje. Hety ž efiekt, moža mienš vyrazna, bo zialonaha tut bolej, prajaŭlajecca i na ściahu — vierchniaja čyrvonaja častka vyrazna «navisaje» nad «zahłyblenaj» zialonaj.
Tut my padychodzim da jašče adnaho kantrastu, efiekt jakoha byŭ troški raskryty vyšej — kantrastu pa płoščy kalarovych plam. Kab kolery byli ŭraŭnavažanymi pamiž saboj, pamiery plam musiać mieć peŭnyja praporcyi. Užo zhadany nami vyšej Johan Hiote dapamoh usim nam, vyjaviŭšy davoli prostyja likavyja suadnosiny dla roznych koleraŭ. Viadoma, jany źjaŭlajucca prykładnymi, bo takija vieličyni niemahčyma vymierać, ale ŭ cełym spraŭna pracujuć.
Tak, pavodle niamieckaha paeta i pryrodaznaŭca, fijaletavy z žoŭtym uraŭnavažany pamiž saboj u praporcyi płoščaŭ 3:1, aranžavy ź sinim — 2:1, a naš vypadak, zialony z čyrvonym — 1:1. Kali zamiest harmaničnych prastoravych adnosin pamiž kolerami daminuje niejki adzin koler, kampazicyja nabyvaje asabliva ekspresiŭnuju aktyŭnaść. Mienšy koler, jaki patrapiŭ, tak by mović, «u biadu», reahuje, abaraniajecca i akazvaje jašče macniejšaje ŭražańnie.
Na ciapierašnim biełaruskim ściahu čyrvonaha ŭ dva razy bolej za zialony, što parušaje ŭraŭnavažanaść i stvaraje mocny kantrast, a na łahatypie BSM, dzie zialonaja plama litaralna płavaje ŭ čyrvonym mory — jon daviedzieny da absurdu.
Takaja kolkaść adnačasovych efiektaŭ u adnym fłakonie: kantrast pa dadatkovych kolerach, kantrast ciopłaha i chałodnaha, kantrast pa płoščy kalarovych plam, simultanny kantrast, efiekt chramatyčnaj stereaskapii i zrokavyja postefiekty, źviazanyja z adaptacyjaj voka da stymułaŭ, i ŭzmacnieńnie ŭsiaho hetaha na hranicy koleraŭ kalarovaj indukcyjaj — prosta ŭzryvajuć naš mozh.
Na narmalizavanym łahatypie Biełaruskaha sajuza mastkoŭ hetyja efiekty vykručanyja na maksimum, ad čaho ŭźnikaje adčuvańnie, što tabie fizična baluča hladzieć na pulsujučuju zialonuju dzirku.
Takoje stvaryć z łahatypam moh tolki jaki-niebudź ideołah, tamu što kałarystyka — adna z asnoŭnych dyscyplin, jakaja dziasiatki hadoŭ uvachodzić va ŭsie prahramy navučańnia mastakoŭ, dyzajnieraŭ dy architektaraŭ. Hetaje «drobnaje škodnictva» prosta abraza ŭsioj mastackaj supolnaści — nie tamu, što heta łukašenkaŭskija simvały, a tamu što taki varyjant — ździek z taho, što lažyć u asnovie vizualnaha mastactva.
Ci možna niejak niejtralizavać častku hetych efiektaŭ, kab usprymałasia nie tak baluča? Najbolš prosty adkaz — viarnucca da nacyjanalnaha bieła-čyrvona-biełaha ściaha, raspracavanaha prafiesijnym architektaram Kłaŭdzijem Duž-Dušeŭskim, jaki, vidavočna, u siłu svajoj prafiesijnaj dziejnaści lepš razumieŭ zakony kałarystyki, čym savieckija namienkłaturščyki.
Ale kali tearetyčna pahladzieć na łukašenkaŭski ściah, to tak, rašeńni jość i jany davoli prostyja. Pa-pieršaje, treba adznačyć, što peŭnyja zachady byli zroblenyja samoj dziaržavaj. Niezaŭvažna dla ŭsich u 2012 hodzie davoli jarkija kolery ściaha byli zamienienyja na bolš ciomnyja, pryhłušanyja, što źmiakčyła ŭsprymańnie ściaha.
Pa-druhoje, nie tolki biełaruski ściah maje čyrvona-zialonaje spałučeńnie. Naprykład, našaja susiedka Litva maje trykałor z čyrvonaj i zialonaj pałosami, ale tut kolery kudy bolš hłybokija, a pałosy majuć roŭny pamier, praz što ŭździejańnie nie takoje mocnaje.
A voś za savieckim časam u Litvy byŭ ściah, padobny da biełaruskaha — biez arnamientu, ź siarpom i mołatam, ale taksama ź zialonaj pałasoj unizie. Istotnaja roźnica palahała ŭ tym, što hetaja zialonaja pałasa adździelenaja ad čyrvonaha pałotnišča niejtralnaj biełaj. Adrazu bolšaść balučych dla našych vačej efiektaŭ źnikła, byccam i nie było — zialony i čyrvony bolš nie kanfliktujuć pamiž saboj. Prykładna toje ž samaje možna pabačyć siońnia i na ściahu Čačni.
Mahło być i horš. Varyjant, jaki Łukašenka prapanoŭvaŭ u 1995 hodzie, mieŭ vyhlad čyrvonaha pałotnišča z tonkimi zialonymi pałosami źvierchu i źnizu — taki vyhlad pa stupieni svajoj «vyrvivočnaści» niedaloka syšoŭ ad narmalizavanaha łahatypa Sajuza mastakoŭ.
Režym Łukašenki ŭ svaim zmahańni z usim, dzie jon bačyć biełaruskuju simvoliku, nastolki adarvaŭsia ad realnaści, što vykaraniaje lubyja padobnyja spałučeńni nasupierak histaryčnaj tradycyi, zdarovamu sensu i mastackamu hustu.
I čym daŭžej heta praciahvajecca, tym bolš kolery aficyjnaha ściaha ŭsprymajucca nie praz svaje fizičnyja asablivaści i čałaviečuju fizijałohiju, a praz emacyjnaje ŭsprymańnie čyrvona-zialonaha jak ahresiŭna-varožaha spałučeńnia.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆRekłama pad daŭninu — adnaŭleńnie histaryčnaha asiarodździa ci rasijskaja kałanijalnaja spadčyna?
Ružanski pałac pierafarbujuć. Ale vypraŭlać buduć zusim nie toje, čaho ŭsie čakali
Šaŭčuk uziaŭ na vokładku svajho alboma vaŭkoŭ Jakuba Kołasa
Novy znak na hary Dziaržynskaj maje dźvie pamyłki ŭ piaci słovach
Kamientary