«Найлепшы адпачынак — кубак кавы з відам на баброў». Вучоны-біёлаг адкрыў аграсядзібу ў лесе з ручнымі ваўкамі і выдрай
Восеньскім вечарам хутар Сасновы Бор мала чым адрозніваецца ад іншых: у лужынах пераліваецца сонца, каля дарогі даспявае чырвоная каліна, і пейзаж у нейкі момант губляе свае абрысы, робіцца размытым. Вёску ахутвае туман. На гэтым усе параўнанні з іншымі маленькімі вёсачкамі заканчваюцца. Дзякуючы арнітолагу Дзмітрыю Шамовічу, гэтае месца зараз не падобнае да астатніх. Шмат гадоў таму ён пасяліўся на хутары і адкрыў аграсядзібу «Заімка лесавіка». За якімі беларускімі птушкамі любяць назіраць галандцы і бельгійцы, чым запасаецца на зіму самая маленькая сава Еўропы, і якім хітрым спосабам можна сфатаграфаваць касматаногага сычыка — пра гэта даведалася выданне «Смартпрэс».
«Уся вуліца ў вёсцы наша», — смяецца Наталля Карліёнава, гуляючы з гасцямі па Сасновым Бары. Яго, вядома, можна абысці за некалькі хвілін, калі ні на што не звяртаць увагі. Але тут столькі дэталяў, столькі гісторый і ўспамінаў, што гутарка доўжыцца не адну гадзіну.
Ад Мінска да хутара ў Расонскім раёне — 350 кіламетраў. Ён схаваўся за высокімі хваёвымі елкамі ля самага ландшафтнага заказніка «Чырвоны Бор». Вакол драўляных хат — лес, на беразе ракі Нішча — дом Дзмітрыя Шамовіча і Наталлі Карліёнавай.
«А вось і цывілізацыя прыехала, — каментуе жанчына, калі на хутар заязджае ярка-жоўты аўтобус з надпісам «Дзеці». Са школы ў суседняй вёсцы вярнуўся іх сын. Цяпер усе жыхары Сасновага Бора ў зборы — Дзмітрый, Наталля і 12-гадовы Лёня.
Дзмітрый Шамовіч — вучоны-біёлаг, Наталля Карліёнава — вядучы навуковы супрацоўнік Акадэміі навук. Пара заварвае свежую каву і жартуе: два месяцы без перапынку прымаюць гасцей, сёння вырашылі адпачыць, пабыць у цішыні, але на парозе з'явіліся журналісты.
Вось так і выглядае жыццё ў лясной глухмені.
«Хадземце, пагладзіце ваўкоў»
Вясковым жыхаром Дзмітрый стаў 18 гадоў таму. Чаму ён, віцяблянін, выбраў месца, дзе 80% тэрыторыі пакрыта лесам, а вакол балоты? Аказваецца, тады Дзмітрый быў аспірантам Акадэміі навук і прыехаў працаваць у паляўнічую гаспадарку «Чырвоны Бор» — развіваць экалагічны турызм.
— А потым стала пытанне: «Што рабіць далей?». Заставацца ў Мінску навуковым супрацоўнікам, ехаць працаваць у Белавежскую пушчу або паспрабаваць зрабіць нешта новае тут, на месцы? — Дзмітрый успамінае часы, калі «апынуўся на вольных хлябах». — Тэрыторыя заказніка адкрытая, хадзіць можна дзе заўгодна — якраз тое, што трэба для экалагічнага турызму. Гэты кірунак яшчэ тады быў развіты на еўрапейскім рынку: многія турфірмы прапаноўвалі туры па назіранні за дзікай прыродай па ўсім свеце. І ў Беларусь сталі прыязджаць бельгійцы, галандцы і брытанцы. У асноўным гэта быў birdwatching (назіранне за птушкамі). Іншы напрамак — арганізацыя фотатураў.
Дзмітрый — біёлаг, для якога любімая справа стала працай. Але яшчэ ён разумее: бізнэс павінен развівацца і прыносіць прыбытак. Так у 2007 годзе ў Сасновым Бары з'явілася аграсядзіба «Заімка лесавіка».
Гутарка вядзецца ў сталовай на першым паверсе драўлянага дома, на другім — пяць нумароў для гасцей. З усімі выгодамі і відам на раку, лес і вальеры… з ручнымі ваўкамі і выдрай. Правесці тут адзін дзень каштуе 75 рублёў.
«Хадземце, пагладзіце ваўкоў, яны любяць падстаўляць свае бакі», — Наталля гаворыць гэта так проста, як быццам прапануе яшчэ адзін кубак кавы. Бярэ амлет для гадаванцаў і выходзіць разам з гасцямі на вуліцу.
У прасторных клетках бегаюць ваўкі, адзін тут жа з'ядае амлет (мяса яны ўжо сёння атрымалі), другі прыціскаецца да сеткі і просіць Дзмітрыя яго пагладзіць, трэці — адыходзіць. Чакае сваёй чаргі, каб яму таксама пачасалі бок.
Ваўкі ў Дзмітрыя з'явіліся амаль 20 гадоў таму, калі здымаўся дакументальны фільм. Для драпежнікаў вучоны стаў важаком зграі, для турыстаў — жаданым кадрам. Людзі прыязджаюць у Сасновы Бор і плацяць грошы, каб паздымаць драпежнікаў на камеру. Яшчэ адзін спосаб зарабіць на іх — здымкі ў фільмах.
Для выдры ў вальеры паставілі ванну
Канцэпцыя аграсядзібы — не проста прыехаць і пераначаваць на хутары, а стаць бліжэй да прыроды. На кожны сезон — свая забаўка. Напрыклад, восенню можна назіраць за шлюбным перыядам у ласёў і аленяў. Зімой — фатаграфаваць арлоў, вясной — вывучаць жыццё ў дзікай прыродзе глушцоў і рабчыкаў.
І круглы год даступная экскурсія з ручнымі ваўкамі і выдрай. Апошняя ў «Заімцы лесавіка» з'явілася не так даўно.
Выдру ў Цэнтр рэабілітацыі дзікіх жывёл каля Мінска прынеслі рыбакі, а ўжо адтуль забраў Дзмітрый, каб падрыхтаваць да самастойнага жыцця і выпусціць у дзікую прыроду. У вальеры з выдрай стаіць ванна, каб яна магла ў ёй паплаваць у любы момант.
Убачыўшы ў руках Наталлі рыбу, жывёліна пачынае бегаць па сетцы і рабіць гукі, як маленькае галоднае кацяня.
«Спецыяльна для выдры выкапалі маленькую сажалку, — гаворыць Дзмітрый. — Калі праходзіць фотаздымка, пускаем яе сюды. Так што шанец збегчы ў выдры ёсць заўсёды.
— Чым вы займаецеся ў вольны час, калі ён у вас, вядома, ёсць?
«Бяром кубак кавы, ідзём у агарод (у нас там проста рэчка цячэ) і глядзім на баброў», — цалкам сур'ёзна адказвае біёлаг.
Прыехаўшы на хутар, журналісты адразу звярнулі ўвагу на мяшкі з яблыкамі, якія стаялі на парозе аграсядзібы. Аказалася, гэта для баброў.
На процілеглым беразе ляжаць яблыкі, побач усталяваныя начныя пражэктары. Па вечарах іх уключаюць, а аматараў дзікай прыроды заводзяць у спецыяльны домік. У ім некалькі адтулін для аб'ектываў. Галоўнае — дачакацца баброў і янотападобных сабак.
Ноччу сава прылятае біцца з мяккай цацкай
Крыху далей ад месца, дзе бабры грызуць яблыкі, спецыяльная агароджа. Сюды запускаюць мышэй, а совы прылятаюць іх лавіць — усё гэта здымае анлайн-камера.
Падчас пераходу да станцыі кальцавання птушак Дзмітрый паказвае на дрэва:
«Бачыце шпакоўню? Тут самая маленькая сава Еўропы (вераб'іны сыч) рабіла запасы на зіму. Лавіла мышэй і складала ў адно месца, каб падчас маразоў не памерці. Бо яна маленькая, пад снегам паляваць складана, не можа яго прабіць. Таму пры любым зручным выпадку робіць запасы. У адзін год мы са шпакоўні вытраслі 45 мышэй.
А літаральна нядаўна з'явілася магчымасць здымаць ноччу на фотаапарат у лесе іншы від савы — касматаногага сычыка. Яго не так проста сустрэць, але ў лесе ёсць месца, дзе жыве такая пара. Прыязджаем, бяром з сабой саву (плюшавую цацку), садзім на жардзіну і ўключаем голас касматаногага сычыка. Самец, які трымае сваю тэрыторыю, прылятае біцца з цацкай. А ў нас ёсць час яго сфатаграфаваць.
Да пандэміі і закрыцця межаў Дзмітрый працаваў на еўрапейскі рынак. У Беларусі ёсць птушкі і звяры, якіх значна прасцей паглядзець тут, чым у Еўропе. Замежнікі куплялі туры, каб пабачыць барадатую кугакаўку, белую сініцу, марадунку, вялікага арляца, вяртлявую чаротаўку, дубальта.
Каб пабачыць арлоў, людзі цэлы дзень сядзяць у засадзе
Калі сітуацыя змянілася, стала зразумела: каб аграсядзібе выжыць, трэба арыентавацца на ўнутраны рынак. Праўда, беларусаў, гатовых ацаніць унікальнасць такіх тураў, пакуль няшмат. Адныя едуць падрыхтаваныя, ужо са спісам таго, што хочуць зняць у лесе. Напрыклад, глушца. Для іншых радасць — проста ўбачыць птушак. У асноўным, такі турызм цікавіць моладзь, але потым следам за дзецьмі прыязджаюць іх бацькі.
«Яшчэ усё не настолькі дрэнна, каб сталі праводзіць вяселлі, — жартуе Дзмітрый. — Зараз спрабуем зацікавіць расійскіх турыстаў. У іх запатрабаваныя фотатуры, асабліва зімовыя. Прыязджаюць здымаць аленя, лася, зубра. Набіраем маленькую групу з шасці чалавек, каб кожны ў машыне мог выставіць камеру ў сваё акенца, і адпраўляемся на сафары. Акрамя таго, прапануем убачыць арлоў.
У нас ёсць хатка ў лесе, дзе прыкормліваем зімуючых драпежных птушак. Турыстаў прывозім да світання, каб арлы не заўважылі, і цэлы дзень аматары прыроды сядзяць у засадзе ў чаканні птушак.
Часам гасцям «Заімкі лесавіка» шанцуе: проста каля станцыі для кальцавання расстаўленыя сеткі, а зімой у іх залятае сава. Выходзіш на вуліцу з нумара, а там такая птушка.
«У гэтым кастрычніку мы злавілі звычайную чачотку з латвійскім кольцам (птушку акальцавалі 29 кастрычніка ў 2019 годзе на заліве). А яшчэ, як ні дзіўна, нам трапілася сіняя сініца з Прагі. Яна ж лічыцца не пералётнай птушкай, вандруючай», — удакладняе Наталля.
Як выглядае працэс кальцавання? Птушка трапляе ў спецыяльную сетку, арнітолагі яе дастаюць, запісваюць усе звесткі, надзяюць кольцы і адпускаюць. Так спецыялісты адсочваюць шляхі міграцыі, працягласць жыцця. Калі птушку з кольцам адлоўліваюць арнітолагі ў іншых краінах, гэтыя звесткі тут жа перадаюцца. З апошніх такіх навін: бакаса, які звычайна зімуе ў Еўропе, акальцавалі ў Іране. А малая крачка замест ПАР паляцела ў Сенегал (Заходняя Афрыка).
«Хочам, каб людзі зразумелі: тут, у Сасновым Бары, вельмі гарманічна спалучаюцца навуковыя даследаванні з папулярызацыяй birdwatching. Вядома ж, частку часу мы з Дзмітрыем трацім на свае навуковыя праекты», — кажа Наталля.
Пакуль гулялі па сядзібе, сонца ўжо закацілася за верхавіны дрэў і хутка прапала ў лесе.
На адзінай на хутары вуліцы пяць дамоў. З іх чатыры належаць Дзмітрыю, літаральна ў гэтым годзе ён купіў две суседнія хаткі:
«У некаторых беларусаў з'явіўся запыт здымаць дом на вёсцы на некалькі дзён і працаваць дыстанцыйна. Інтэрнэт у нас выдатны, засталося зрабіць рамонт, і паспрабуем працаваць у гэтым кірунку таксама».
Каментары