Лідар «Дзецюкоў» Алесь Дзянісаў: Дзядзькі пад 40 гадоў, якія чапляюцца за субкультурную «трушнасць», — дзіцячы садок
Матэрыял створаны ў рамках праекта «Грамадзянская журналістыка»
На працягу некалькіх гадоў гурт «Дзецюкі» ўваходзіў у сумна вядомыя «чорныя спісы» музыкаў, якім было неафіцыйна забаронена выступаць у Беларусі.
Чаму Алеся Дзянісава больш не возьмуць працаваць у школу? Што такое «гарадзенская ідэнтычнасць», якімі прынцыпамі музыкант кіруецца ў выхаванні дачкі? — вялікая гутарка з фронтмэнам гурту «Дзецюкі».
Фота з сацыяльных сетак.
— Ведаю, што ты вялікі аматар паходаў на роварах і байдарках. А ў мінулым годзе хадзіў?
— Калі не лічыць дробныя паходы выхаднога дня, то двойчы: на байдарках схадзілі на 4 дні і на роварах. Веласіпедны паход — ужо традыцыя з 2006 года. У мяне былі гады, калі я хадзіў двойчы за сезон у веласіпедныя паходы. У 2010, напрыклад, ездзілі па Беларусі і ў Карпаты. На байдарках прайшліся па маршруце Нявіша — Котра. У першы дзень было цёпла, а ў апошні дзень, 9 мая — снег паваліў!
Чатыры гады таму дадаліся байдаркі. Апошні раз нават удалося далучыць да турыстычнай тусоўкі нашага гітарыста Лёху і басіста Пітона. Пітон настолькі прасякнуўся, што налета збіраецца з намі на роварах ехаць. Паша Трабл таксама стары паходнік. Разам хадзілі, калі яшчэ «Дзецюкоў» не было.
Калі чалавек можа зарабляць пры дапамозе свайго хобі — гэта фантастыка. У мяне так не атрымліваецца, я іншым зарабляю, але не губляю сувязі з турызмам. Мне проста падабаюцца паходы. Я з дзяцінства гэта палюбіў. У мяне быў класны кіраўнік, Уладзімір Віктараў. Ён нас вадзіў пару разоў у сапраўдныя паходы. З тых часоў у мяне любоў да турыстычных падарожжаў.
— А цікавасць да гісторыі калі з'явілася, таксама ў школе?
— Я шмат чытаў прыгодніцкай літаратуры, якая была ці напрамую, ці часткова звязана з гісторыяй: Роберт Стывенсан, Рафаэль Сабаціні, Эрнэст сэта-Томпсан, Янка Маўр, Альфрэд Шклярскі, Джэк Лондан, Фенімор Купер, Луі Бусенар, Анатоль Рыбакоў. Крыху пазней у мае рукі патрапілі кнігі Уладзіміра Караткевіча. Гісторыі Беларусі я ў школе фактычна не заспеў. З'явілася ў нас яна толькі пад канец адзінаццатага класа, бо я скончыў школу ў 1992 годзе.
Потым я вучыўся на гарадзенскім гістфаку, які быў для мяне, з аднаго боку, месцам, куды я хацеў трапіць, з другога — расчараваў. Там былі розныя выкладчыкі. Гісторыяй Беларусі мяне зацікавілі перш за ўсё Генадзь Семянчук і Аляксандр Краўцэвіч. Першы выкладаў у мяне археалогію Беларусі, другі кіраваў археалагічнай практыкай. У 1993 годзе я ўдзельнічаў у раскопках на тым месцы, дзе стаяла Фара Вітаўта. Былі іншыя цікавыя выкладчыкі. На жаль, многіх выгналі… Напрыклад, Святлану Сільверставу. А потым і сам гродзенскі гістфак развалілі: цяпер гістфака як самастойнага факультэта няма…
— Ты хацеў працаваць у школе ці гэта было прымусам?
— Калі быў СССР, то вучыцца на гістфаку было прэстыжна. Многія выпускнікі гістфаку станавіліся партыйнымі чыноўнікамі. Хоць я сябе слаба ўяўляю ў выглядзе партыйнага бонзы. У наш час частка маіх аднакурснікаў таксама пайшла па чыноўніцкай лесвіцы, частка — на мытню, у міліцыю ці КДБ, частка — у навуку… Для мяне было два шляхі, у сувязі з тым, што ўжо з'явіліся адпрацоўкі: навука ці школа. Я абраў школу. У выніку затрымаўся там даўжэй, чым планаваў.
Я, дарэчы, сябе нармальна адчуваў у школе. Вядома, я таксама памыляўся. Цяпер ведаю, што я рабіў правільна, а што — не. Самае галоўнае, што я з дзецьмі знаходзіў супольную мову. Мне падабалася працаваць і з малодшымі, і са старэйшымі. Да малодшых (5—6 клас) я стараўся звяртацца на «вы», каб яны адчулі сваю годнасць і зразумелі, што яны ўжо дарослыя. Потым паступова пераходзіў на «ты».
Я быў слаба навукова падрыхтаваны, мала чытаў кніжак па педагогіцы, многае рабіў па інтуіцыі. Мне здаецца важным знайсці супольную мову, давер у дзяцей, каб яны маглі са мной пагаварыць аб праблемах, якія іх турбуюць, абмеркаваць нейкія жыццёвыя пытанні, а не толькі гісторыю. На ўроках я дапускаў рэчы, якія класічны настаўнік не рабіў бы: мы маглі адысці ад тэмы і проста пагаварыць пра футбол або музыку. Я і цяпер лічу: задача настаўніка — вучыць дабрыні, быць сябрам для дзяцей і правадніком добрых ідэй, выхоўваць чалавечнасць, а потым ужо зацікаўліваць сваім прадметам.
— Хацеў бы вярнуцца выкладаць?
— Мяне не возьмуць, бо я ж «вораг дзяржавы». А калі б і быў выбар, то асаблівага жадання няма. Бюракратыя і ідэалогія забівае цяперашняе выкладанне. Плюс у настаўніка няма вольнага часу: калі ўсе адпачываюць пасля працоўнага дня, настаўнік рыхтуецца да новых урокаў, правярае кантрольныя работы. І калі б яшчэ гэта ўсё было апраўдана з фінансавага боку… Я не адкрыю Амерыку, калі скажу, што настаўнік — адна з самых жабрацкіх прафесій.
Сёння сітуацыя наўрад ці змянілася ў лепшы бок. А яшчэ сумняюся, што ў школе мне далі б магчымасць, напрыклад, у лістападзе паехаць з гуртам у тур. Я ўжо трошкі разбэшчаны гэтай сваёй свабодай.
— Праца ў школе неяк дапамагла ў жыцці?
— Толькі ў дрэнным разуменні. Мне і цяпер на рэпетыцыях хлопцы кажуць: «Ну, выключы настаўніка!» Гэта сядзіць у галаве, тое, што ты не кантралюеш. Думаю, што настаўніцкае мінулае нічога добрага не прыносіць. Дзесьці чытаў, што ў ЗША настаўнікам пасля дзесяці гадоў працы ў школе забаронена быць прысяжным у судзе, бо лічыцца, што чалавек становіцца псіхалагічна неўраўнаважаным. А я прапрацаваў дзесяць гадоў і два месяцы! На мне ўжо крыж пастаўлены.
— Якія ў цябе прынцыпы выхавання дачкі?
— Мы з жонкай стараемся больш свабоды даваць, але нельга зусім рабіць вольніцу. У нашых людзей як? Ці чорнае, ці белае, або поўны кантроль, або рабі што хочаш. Мне здаецца, гэта няправільна. Мая дачка ўся ў мяне: лянота ў характары прысутнічае. Трэба падштурхоўваць. На тое мы і бацькі, каб мець адказнасць, неяк накіроўваць. Але без татальнага прымусу. Ёсць японская прымаўка: «Нашы дзеці — гэта стрэлы, якімі мы стрэлілі ў будучыню». Я разумею, што мая «страла» ўжо «паляцела», і рабіць з яе сваё падабенства не трэба. Не трэба свае нерэалізаваныя мары адбіваць на дзецях. Кожны чалавек — гэта індывідуальнасць, якая мае свой шлях у жыцці, мае права на свае памылкі.
Але, вядома, я б хацеў, каб яна прыслухоўвалася да маіх парадаў. Напрыклад, больш слухала якаснай музыкі, глядзела добрыя фільмы. Часам ёй скідаю нешта: «Паглядзі, які класны дакументальны фільм!» або «Паслухай, які гурт я нядаўна знайшоў!» Я не ведаю, ці ўсё яна глядзіць або слухае. Не ў гэтым справа. Мая задача не навязваць, не прымушаць, а проста дзяліцца інфармацыяй.
Цяпер яна заканчвае музычную школу. Не ведаю, ці стане яна займацца музыкай прафесійна, але музычная адукацыя — гэта вельмі важна для чалавека. Я, шчыра кажучы, абавязкова ў школах увёў бы вывучэнне музыкі, але не так, як яна выкладаецца зараз, а каб кожны чалавек пару разоў на тыдзень займаўся на нейкім музычным інструменце. Я не магу абгрунтаваць гэта навукова, але ўпэўнены, што музычная адукацыя пашырае межы развіцця чалавека.
— Як дачка да тваёй творчасці ставіцца?
— Мне здаецца, што ёй нязручна крытыкаваць маю творчасць. Для яе я — бацька, аўтарытэт, і ёй, можа, нешта не падабаецца, але яна мне гэта не выказвала. Тут, напэўна, яшчэ і пытанне ўзросту. Не думаю, што зараз мы зможам дыскутаваць на роўных. Але ведаю, што мае лірычныя песні ёй падабаюцца больш, чым пратэстныя.
Яна спявала разам са мной на двух канцэртах у Польшчы песню «Простыя людзі». Гэта была мая ідэя, але яна была ў захапленні: выйсці перад вялікай аўдыторыяй і праспяваць разам з бацькам — гэта ж крута! Але не трэба з гэтага рабіць цырк на дроце. Двойчы зрабілі, і хопіць. Хай грунтоўней асвойвае фартэпіяна, каб магла потым разам са мной сыграць.
— У апошнім альбоме гурту «Кальян» была песня «Гародня» са словамі: «У нас свая культура, свае карані!». Ты не адмаўляеш прысутнасць гродзенскага снабізму, на які добра легла гісторыя з Вейшнорыяй?
— Снабізм прысутнічае. У Кракаве, Піцеры, Львове ёсць тое ж самае. Але гэта мае і станоўчыя рысы. Людзі ганарацца сваім горадам, таму што ён адрозніваецца ад іншых, мае свой непаўторны «твар». На маю думку, гэта не шавіністычная непавага да іншых гарадоў, не жаданне сепаратызму. Тым больш што за гэтых гродзенцаў час ад часу бывае сорамна. Вунь, калі развальваўся цэнтр горада, то большасці было проста пофіг…
Што тычыцца Вейшнорыі, то гэта гульня, забаўка. Я не веру ў расійскія правакацыі і злых эфэсбэшнікаў. Людзі сапраўды хочуць удзельнічаць у палітычным жыцці краіны, вось і зачапіліся за ідэю нейкай эфемернай Вейшнорыі: хоць бы ў інтэрнэце нешта вырашаць. У нас ёсць толькі адзін палітык, які ўсім кіруе і ўсё вырашае, а ў гульні з Вейшнорыяй з'явілася нейкая аддушына. Вядома, тут адыграла сваю ролю і гарадзенская спецыфіка. Магчыма, калі б такая штука адбылася ў Гомелі ці ў Бабруйску, то не так весела б атрымалася.
Трэба прызнаць, што маніпуляцыі ёсць паўсюль. У так званых дэмакратычных краінах, напрыклад, прынята ствараць міф, што людзі паўнавартасна ўдзельнічаюць у палітычным жыцці, хоць там, па вялікім рахунку, палітыкі робяць так, як ім хочацца. Але ўсё ж там ёсць альтэрнатывы — кантроль грамадства і моцны ўплыў на палітычную эліту. Дэмакратыя асабліва моцна адчуваецца ў тых краінах, у якіх мясцовыя рады маюць больш правоў, як, напрыклад, у Швецыі ці Швейцарыі. Большасць пытанняў вырашаецца на месцы.
А што гэта значыць? Мы — дваром, вуліцай, мікрараёнам, — сабраліся і вырашаем свае праблемы. Маем свой мясцовы бюджэт. Мы ведаем, што нам трэба. Гэта сапраўды вельмі блізка да ідэалаў дэмакратыі.
— Былі думкі аб ад'ездзе з краіны?
— Я даволі кансерватыўны франт у плане побыту. Я не люблю нешта рэзка мяняць. У маім жыцці была пара рэзкіх пераменаў, але я не хацеў бы гэта паўтараць. Гэта мая краіна, я тут жыву, адчуваю сябе беларусам, гродзенцам, тутэйшым чалавекам, які тут нарадзіўся. Кажуць: радзіма там, дзе добра. Я асабіста не зусім згодны. Мне важна адчуваць сябе сваім, адчуваць падмурак.
Таксама гэта звязана з моўным момантам і з менталітэтам. Не думаю, што я адчую сябе сваім у Германіі. Ёсць краіны, дзе, магчыма, я адчуваў бы сябе больш-менш камфортна. У Польшчы, у Славакіі… Калісьці я пражыў год у Варшаве. З аднаго боку, былі плюсы, а з другога — сям'я была тут, а я — там…
— Якую кнігу прачытаў апошняй?
— «Радзіва Прудок» Андруся Горвата. Вельмі спадабалася!
— Якія кнігі паўплывалі на твой светапогляд?
— Іх шмат. Мне вельмі падабаецца Рэмарк. Адна з любімых кніг — «На заходнім фронце без пераменаў». Калі браць рускую класіку, то гэта Чэхаў. Я яго прачытаў усяго, акрамя лістоў, таму што чытаць перапіску — нібы падглядаць за чалавекам.
З беларускіх сучаснікаў мне вельмі падабаецца Віктар Марціновіч. Калі казаць пра беларускую класіку, то ў маім разуменні сімвалы нашай літаратуры — Васіль Быкаў і Уладзімір Караткевіч. Я рыхтую сольнік на вершы Караткевіча. Магу публічна прызнацца: доўгі час не чытаў яго вершаў, бо не ведаў, што ў яго іх так шмат. Адкрыў для сябе гэта толькі гады чатыры таму.
— Ці атрымліваецца расказаць пры дапамозе музыкі ўсё, што хочацца?
— Канечне, не. Мы ўсе маем абмежаванні. Я, напрыклад, магу ствараць і развівацца толькі ў межах непрафесійнай музыкі. Ёсць яшчэ шмат іншых суб'ектыўных рэчаў. Музычныя перавагі, напрыклад. Я нешта чуў, што нешта не чуў. Гэта звужае магчымасці самавыяўлення. І так з усімі музыкамі.
З другога боку, я выйшаў з гродзенскай панк-тусоўкі, але гэта не значыць, што я ўсё жыццё слухаў толькі панк-рок. Усё, што я раблю сольна, гэта блізка да некаторых бардаў і сонграйтараў, якіх я слухаў. Таго ж Булата Акуджаву. На мяне моцна паўплываў польскі і рускі рок.
— А аператарства для цябе проста праца? Не хацеў бы рэалізоўвацца ў гэтай працы?
— Хацеў бы. Я б з задавальненнем здымаў бы жывёл і птушак. Сядзеў бы ў засадзе, каб зняць удалыя кадры. Але няма ў нас такіх перадач, спецыяльнага абсталявання не маю, ды часу таксама не хапае. Трэба зарабляць грошы, а зарабляць тым, чым хочацца, няма магчымасцяў.
— Ці лічыш ты сябе часткай нейкай субкультуры?
— Я выйшаў з панк-рока, а там заўсёды лібертарыянскія, анархічныя ідэі былі папулярныя. Ну і панк-рок сам па сабе — антысістэмны, разбурае стандарты. Сёння я не стаў бы называць сябе кімсьці, чапляць на сябе нейкія цэтлікі. Не хачу быць часткай нейкай тусоўкі, субкультуры, бо яны маюць свае рамкі, маюць людзей радыкальных поглядаў, якія ў гэтых субкультурах руляць, ператвараюцца ў носьбітаў традыцый, непахісных субкультурных арэапагаў. Калі нехта спрабуе адысці ад правіл, то яго абвяшчаюць здраднікам. У нейкім інтэрв'ю Сяргей Міхалок сказаў, што субкультурная цэнзура значна мацнейшая за дзяржаўную. Тады я яго не да канца зразумеў. Сёння разумею выдатна.
Любая субкультура абмяжоўвае. Толькі розніца ў тым, што ёсць больш таталітарныя, а ёсць больш антысістэмныя, лібертарыянскія. Але любая мае свае рамкі, межы. Бо нават самая радыкальная антысістэма стварае сваю сістэму.
Я выйшаў за рамкі субкультурнага мыслення, і не хачу туды вяртацца. Гэта не значыць, што я прыйшоў да масавай культуры ці, наадварот, прыйшоў да нейкай элітарнасці. У тым і справа, што любая субкультура мае прэтэнзію на элітарнасць: ты адрозніваешся ад «шэрага» натоўпу, значыць, ты ўжо нешта значыш. Тое, што ўся элітарнасць — гэта спецыфічнае адзенне, іншая музыка і адчуванне прыналежнасці да нейкай тусоўкі — над гэтым ніхто не разважае. З іншага боку, калі ты так пагарджаеш натоўпам, то ты не думаў пра тое, што ты жывеш сярод гэтых людзей? Нейкі падлеткавы максімалізм. І калі для падлетка гэта нармальна, то для дзядзькоў пад 40 гадоў, якія да гэтага часу чапляюцца за субкультурную «трушнасць», выглядае як дзіцячы сад.
— А які светапогляд цяпер у Алеся Дзянісава?
— Я магу назваць сябе гуманістам. Як мне здаецца, агульначалавечыя каштоўнасці павінны быць стаўпом светапогляду любога разважлівага чалавека. Але дакладна не лічу сябе антропацэнтрыстам. Людзі так шмат дрэннага робяць на планеце Зямля, што чалавецтва можна ўспрымаць як вірус.
Хрысціянскія каштоўнасці мне таксама вельмі блізкія. Але я не магу сябе назваць рэлігійным чалавекам. Царква — чалавечая арганізацыя, якая часта ўзнікае як грамадскі інстытут, які збірае грошы на свае патрэбы і дапамагае дзяржаве кіраваць. Высвятленне — якая рэлігія праўдзівая, а якая не — гэта зусім гамон! І не трэба лезці ў гістарычнае мінулае. Ісламскай дзяржавы хапае. Крыважэрнасць, дзікунства і тупая нянавісць да іншаверцаў. І гэта — ХХI стагоддзе!
Хто мацнейшы, той і мае рацыю — гэта дакладны тупік у развіцці чалавецтва. Мы ж не аўстралапітэкі, мы адышлі ад дзікасці. Трэба дэклараваць, што людзі — не канкурэнты, а паплечнікі, у больш шырокім разуменні — добрыя суседзі. Размахванне дубінамі прывядзе толькі да таго, што мы адзін аднаго пазабіваем. Асабліва цяпер, калі ў руках некаторых кіраўнікоў ядзерныя «дубіны».
Андрэй Дзмітрыеў з'ездзіў у Бундэстаг, каб давесці неабходнасць удзелу Лукашэнкі ў мірных перамовах11
Каментары