«Hiobiels taksama rabiŭ staŭku na hvałt». Čamu łukašenkaŭcy z takoj asałodaj hramiać kvatery biełarusaŭ?
Pieratrusy ŭ Biełarusi pierastali być cyvilizavanymi. Paśla siabie niekatoryja — nie ŭsie — siłaviki pakidajuć złamanuju meblu i dźviery, raźbitaje škło i lusterki, zahadžany ŭnitaz. Čamu supracoŭniki orhanaŭ iduć na takija mietady ŭździejańnia, ci jość histaryčnyja precedenty takich pahromaŭ? Zadali hetyja i inšyja pytańni historyku Alaksandru Frydmanu.
Pahromy kvater zaŭvažnych biełarusaŭ nabyli sistemny charaktar.
U 2021 hodzie siłaviki pryjšli ŭ kvateru eks-viadučaj BT Kaciaryny Pytlevaj, jakaja ciapier źjaŭlajecca prahramnym dyrektaram «Małanka Miedyja». U vyniku «vobšuku» tam złamali dźviery (pryčym nie tolki ŭvachodnyja, ale i ŭ spalniu, choć zamkoŭ u pakoj nie było), parezali kałonki, hitaru, viasielnyja fatahrafii, małatkom raźbili fihurki vožykaŭ z kalekcyi, rastrybušyli kalekcyju viniłu i parassypali krupy i muku.
Pry hetym u adnu i tuju ž kvateru prychodzili dva razy.
«Takaja voś jana — pomsta režymu», — kamientavała viadučaja.
Niekalki razoŭ prychodzili i da palityka Vadzima Prakopjeva.
Nie paśpieŭ Vadzim zrabić ramont paśla prychodu da jaho ŭ žniŭni 2021-ha KDB, jak u mai ŭ kvatery na Mielnikajcie ŭ Minsku pabili šyby, zahadzili ŭnitaz, razłamali meblu, adarvali vyciažku. I heta tolki častka nastupstvaŭ pieratrusu biez praviłaŭ.
Pry hetym vyniki svajoj pracy siłaviki źniali na videa, cynična nazvaŭšy jaho «Kvaternaje pytańnie». Pad muzyku ź viadomaha šou na NTV u videa demanstrujucca fotazdymki akuratnaj kvatery da prychodu pahromščykaŭ i jaje žałasny vyhlad paśla.
U takim ža styli HUBAZiK adspravazdačyŭsia pra raznos žytła maci aktyvistki, redaktarki «Karnikaŭ Biełarusi» i viadučaj jutub-kanała «Dzikaje palavańnie» Janiny Sazanovič.
Na momant prychodu siłavikoŭ u domie nikoha nie było — dźviery ŭzłamali i apiačatali. Ale da hetaha ŭskryli padłohu, parvali fotazdymki z vyjavami dziaŭčyny. Padčas svajho pieršaaha vizitu siłaviki zasypali padłohu napaŭnialnikam dla kacinaha tualeta i złamali meblu. Usio heta milicyjaniery nazvali «biaspłatnaj pierastanoŭkaj».
U intervju «Našaj Nivie» dziaŭčyna kazała, što pahromy ni jaje, ni maci, jakoj naležyć kvatera, nie pužajuć: «Paśla hetaha ŭ mianie jašče bolš žadańnia pracavać intensiŭna: jany svaimi pavodzinami nadali mnie mocy. Tak što, dziakuj, HUBAZiK!»
Pomściać siłaviki takimi mietadami i svaim. Tak, pierad jaho adpraŭleńniem na sutki, a paźniej i ŭ kałoniju na čatyry hady, supracoŭniki orhanaŭ raźnieśli kvateru byłomu kalehu — eks-prakuroru Jaŭhienu Babaku.
U kvatery, dzie žyŭ Jaŭhien, sapsavali ŭvachodnyja dźviery, raźbili lusterka i paŭskryvali plintusy. Firanki sarvali, krupy rassypali pa padłozie.
Źniščeńnie praduktaŭ źviartaje na siabie asobnuju ŭvahu. U biełarusaŭ rassypać, vykidać prydatnyja da ŭžyvańnia pradukty zaŭsiody ličyłasia asablivym hrachom, niepavahaj da ciažkaj pracy ludziej, jakija ich vyroščvali.
Adzin z apošnich hučnych vizitaŭ byŭ da ludziej, źviazanych z błohierstvam i tvorčaściu, — Andreja Pavuka i Marharyty Laŭčuk. Na fotazdymkach zroblenych paśla znachodžańnia siłavikoŭ u kvatery Andreja i Volhi Pavukoŭ u rajcentry Akciabrski na Homielščynie, bačnyja złamanaja mebla, technika, vialikaja dzirka ŭ mižpakajovych dźviarach. Tam nibyta praniośsia ŭrahan, a nie prajšoŭ vobšuk.
Pomsta opiernaj śpiavačcy Marharycie Laŭčuk, viadomaj taksama svajoj vostraj palityčnaj satyraj, jakuju jana stvaraje ŭ duecie z Pavukom, była inšaj: zatrymali baćkoŭ artystki. U vyniku ich asudzili na $4000 štrafu nibyta za «niepadparadkavańnie».
«Mesedž: my možam zrabić z vami ŭsio, što chočam»
Heta tolki častka vypadkaŭ, kali supracoŭniki milicyi pieravyšali paŭnamoctvy, parušajučy navat bazavyja praviły paradku praviadzieńnia pieratrusu i vymańnia. I jany składvajucca ŭ tendencyju, robiacca ŭ Biełarusi, u jakoj «nie da zakonaŭ», zaviadzionkaj. Ci jość tut histaryčnyja paraleli? Paprasili praanalizavać Alaksandra Frydmana.
Jon nie ŭpeŭnieny, što pahromy majuć histaryčnuju padaploku, bo dla hetaha siłavikam treba cikavicca historyjaj.
«Kab brać kahości ź minuŭščyny za prykład, natchniacca i zachaplacca, treba cikavicca historyjaj i raźbiracca ŭ joj. Naŭrad ci heta toj vypadak.
Chutčej za ŭsio, takim čynam adbyvajecca pomsta kankretnym asobam, jakija «nasalili» supracoŭnikam HUBAZiKa ci ludziam, jakija znachodziacca vyšej. Hraje rolu asabisty čyńnik: kryŭda za niejkaje vykazvańnie na błohiera Pavuka ci Marharytu Laŭčuk, viadučuju Kaciarynu Pytlevu i inšych».
Kali kazać pra represii, jakija ładziŭ NKVD, to ŭsie majomasnyja apieracyi čynilisia dziela ekanamičnych vyhad: u pakoj ci kvateru represavanaha supracoŭnik paśla moh zasialicca, karystacca jaho rečami. Na hetym etapie pahromy kvater u Biełarusi ładziacca dziela dadatkovaha psichałahičnaha cisku, upeŭnieny naš surazmoŭca: kab prademanstravać: my viedajem, chto ty, dzie ty, chto tvaje svajaki, i my pra ciabie nie zabyli.
«Čamu ŭłada idzie na taki demanstratyŭny krok? Jana dasyłaje mesedž: my mocnyja, my asablivyja, my haspadary žyćcia, my možam zrabić z vami ŭsio, što chočam. Dla nas niama miežaŭ, vy pavinny heta viedać, vy pavinny z hetym žyć.
Heta madel pavodzinaŭ, jakuju možna sustreć u roznych dyktaturach — ad nacysckaj Hiermanii da palicejskich dyktatur Łacinskaj Amieryki.
Pahladzim na listapadaŭskija antysiemickija pahromy ŭ Hiermanii ŭ 1938 hodzie. U nacysckim kiraŭnictvie isnavali roznyja padychody: Hierman Hierynh, naprykład, ličyŭ, što lepš rabavać majomaść, čym źniščać jaje. A voś Ëzef Hiobiels rabiŭ staŭku mienavita na hvałt: jon ličyŭ, što takimi radykalnymi akcyjami jany pakazvajuć svaju poŭnuju rašučaść, i što ich ničoha nie spynić».
«Kanfiskacyja majomaści ŭ «vorahaŭ» dla takoha represiŭnaha i niestabilnaha režymu — heta absalutna imavierny etap»
Historyk nie vyklučaje, što chutka sprava dojdzie i da ekanamičnych vyhad u takich akcyjach. Tym bolš, havorka pra zavočnyja sudy i kanfiskacyju majomaści ŭ tych, chto nibyta «nanios škodu dziaržavie», idzie daŭno.
«Režym Łukašenki abapirajecca na represiŭny aparat, i jaho niejkim čynam treba padtrymlivać. Zaachvočvać nie tolki ideałahična, ale i materyjalna. I mahčymaść atrymać majomaść, hrošy, adabraŭšy ich u «vorahaŭ», — heta vielmi pryvabnaja reč.
Plus treba nie zabyvacca pra ekanamičny stan u krainie. Łukašenka na siońnia dakładna zrazumieŭ, što kožnaja kapiejka maje sens. Voś jon, naprykład, zarablaje hrošy na žycharach Prybałtyki, jakija pryjazdžajuć na zapraŭki. U hłabalnym sensie heta nie załatyja hory, ale ŭsio ž niejkaja kapiejka. Kanfiskacyja majomaści ŭ «vorahaŭ» dla takoha represiŭnaha i niestabilnaha režymu — heta absalutna imavierny etap».
U toj ža momant samich pahromščykaŭ na zapałochvańnie takimi brudnymi i niezakonnymi mietadami taksama šturchaje strach, ličyć surazmoŭca:
«Z 2020 hoda [supracoŭniki palityčnaj palicyi] adčuli dla siabie realnuju pahrozu, intuityŭna jany razumiejuć, što ich budučynia paśla parušeńnia zakonaŭ mahčymaja tolki ŭ łukašenkaŭskaj sistemie kaardynat. Jany ŭ hetaj sistemie i pracujuć, idučy na ŭsio novyja parušeńni. Umoŭna kažučy, my z vami nie bačym, chto kankretna hramiŭ kvatery, nie viedajem usich imionaŭ, a ŭnutry sistemy heta, mahčyma, fiksujecca. Jany viedajuć, chto čyju kvateru hramiŭ, i voś hety čałaviek užo pad novym ciskam i hruzam».
«Pahromy i złačynstvy adrazu fiksujucca i dakapacca da praŭdy nam budzie lahčej»
A ci panieśli pakarańnie tyja ž nacysty mienavita za ekanamičnyja złačynstvy z pahromami i rabavańniem?
«Tak, nacysckaja dyktatura — samaja daśledavanaja. I kali my pahladzim na niamiecki kiejs, tam pracesy pakarańnia paśla vajny pačalisia, ale voś što treba razumieć — złačynstvy šturmavikoŭ na ahulnym fonie vyhladali «šarahovymi», jak by heta ni hučała. Da ich paprostu chutka nie dajšli.
Ale imiony šturmavikoŭ i partyjnych funcyjanieraŭ uspłyvajuć i pa siońnia. I historyki, jakija vyvučajuć epochu nacyzmu na łakalnym, mikraŭzroŭni (nacyscki pieryjad u niejkim maleńkim horadzie ci vioscy), sutykajucca z prablemami i skandałami, źviazanymi z rodzičami hetych złačyncaŭ, što addavali zahady na pahromy, rabavańnie sinahoh ci habrejskich damoŭ u kankretnaj miascovaści. Svajaki časam nie chočuć, kab heta apubličvałasia, imknucca praduchilić publikacyi pra ich prodkaŭ jurydyčnym šlacham praz «adsutnaść dastatkovaj kolkaści dokazaŭ».
Atrymlivajecca takoje zapoźnienaje pakarańnie nie dla samich złačyncaŭ, a faktyčna dla ich rodnych.
Ale treba razumieć, što heta była inšaja epocha — my žyviom u inšym, paskoranym časie. Ciapier usie pahromy i złačynstvy adrazu fiksujucca i dakapacca da praŭdy nam budzie našmat lahčej i chutčej», — kamientuje Alaksandr Frydman.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
Kamientary