Pobač z sudździami pasadziać aŭtarytetnych hramadzian. Ale što heta značyć?
Siońnia na naradzie ŭ Łukašenki abmiarkoŭvali mahčymyja źmieny ŭ pravasudździ. Tak, prapanavana čaściej pryciahvać prostych ludziej i dla vyniasieńnia prysudaŭ, i navat da acenki ŭžo pryniatych sudami rašeńniaŭ. Ale jak heta budzie realizavana na praktycy, pakul niezrazumieła.
Alaksandr Łukašenka ŭ pasłańni da biełaruskaha naroda i parłamienta pryhraziŭ apazicyjanieram, jakija źjechali za miažu, źniavoleńniem i vialikimi štrafami.
«Maja vam parada: dadomu, kajciesia i stanoviciesia na kaleni! — zajaviŭ jon. — Zapłacicie štrafnyja sankcyi za naniesienuju škodu. Chacia b častkova: tamu što za toje, što vy narabili, nie chopić ni vašaj ułasnaści, ni ŭsiaho taho, što vy zarobicie za svajo žyćcio».
Ale najpierš vinavatyja, pa jaho słovach, pavinny buduć adbyć termin u źniavoleńni. Łukašenka prapanavaŭ stvaryć hramadskuju kamisiju, sustaršyniami jakoj mohuć być hienieralny prakuror i prapahandyst Ryhor Azaronak. Čym kankretna budzie zajmacca hetaja kamisija, jon nie ŭdakładniŭ.
Što prapanavaŭ Łukašenka?
Siońnia ž hienieralny prakuror Švied prysutničaŭ na naradzie ŭ Łukašenki, dzie abmiarkoŭvali mahčymyja źmieny ŭ kryminalnym zakanadaŭstvie.
Pa słovach Andreja Švieda, Łukašenka pastaviŭ zadaču aktyŭniej pryciahvać hramadzian da ŭdziełu ŭ pravasudździ. Ale naŭrad ci majecca na ŭvazie takaja samaja kamisija, kudy pavinny paklikać Azaronka. Voś što zajaviŭ Švied:
«[Havorka idzie pra] sumlennych i prystojnych ludziej, kab jany razam z sudździami prymali rašeńnie ab zakonnaści pryniatych sudami rašeńniaŭ. Heta surjozny krok. Havorka idzie pra toje, kab uzmacnić instytut narodnych zasiadalnikaŭ — heta hramadzianie, nie prafiesijnyja sudździ. I dalej Łukašenka pastaviŭ zadaču pradumać miechanizm, kab i ŭ apielacyjnym pracesie źjavilisia, moža być, nie narodnyja zasiadalniki, a [hramadzianie] ź inšym statusam, ale heta pavinny być ludzi, jakija karystajucca aŭtarytetam. Ich udzieł budzie padkreślivaść biesstaronnaść i abjektyŭnaść pravasudździa».
Sa słovaŭ hienprakurora vynikaje, što abmiarkoŭvali, jak uklučać šyrokaje koła hramadzian, ale tych, jakija zasłuhoŭvajuć davieru ŭładaŭ, u sudovy praces jak padčas razhladu spravy ŭ pieršaj instancyi, tak i padčas abskardžvańnia prysudu, jaki jašče nie ŭstupiŭ u zakonnuju siłu. Havorka idzie ahułam pra źmieny ŭ kryminalnym pracesie, a nie pra rašeńni pa spravach za palityčnuju pazicyju.
Chto taki narodny zasiadalnik?
Bolš za 20 hod u Biełarusi vialisia razmovy, ci varta stvaryć sud prysiažnych, jaki funkcyjanuje ŭ mnohich krainach — naprykład, u ZŠA i Rasii, jak paćvierdžańnie ŭdziełu hramadzian u pravasudździ. Na vybarach u 2010-m Łukašenka navat paabiacaŭ u svajoj pieradvybarčaj prahramie, što ŭ Biełarusi budzie sud prysiažnych. Ale abiacańnie tak i nie vykanaŭ. A staršynia Viarchoŭnaha suda Valancin Sukała u intervju padkreślivaje, što heta nieefiektyŭny instytut. Jon kazaŭ, sudy ź ciažkaściu mohuć dabicca, kab dva narodnych zasiadalnika prychodzili na praces, što ž tady rabić z prysiažnymi, jakich pavinna być siem-dzieviać.
Narodnyja zasiadalniki — heta nieprafiesijnyja «sudździ», jakich pryciahvajuć dla ŭdziełu ŭ sudovym razhladzie i vyniasieńni prysudu. Praktyka ciahniecca jašče z savieckich časoŭ.
Čym jany adroźnivajucca ad prysiažnych? Prysiažnyja zasiadalniki adbirajucca pa mietodycy vypadkovaj vybarki dla peŭnaj spravy i vyrašajuć pytańni fakta (ci dakazana, što abvinavačany ździejśniŭ złačynstva). Na padstavie ich kalehijalnaha rašeńnia prafiesijny sudździa vyrašaje pytańnie prava (jakoje pakarańnie pryznačyć vinavatamu). Narodnyja zasiadalniki siadziać pa abodva baki prafiesijnaha sudździ i razam ź im prymajuć rašeńnie ab prysudzie.
Narodnym zasiadalnikam moža stać hramadzianin, jaki dasiahnuŭ 25 hadoŭ i vałodaje abiedźviuma dziaržaŭnymi movami. Nie moža być narodnym zasiadalnikam čałaviek, u dačynieńni da jakoha jość abvinavaŭčy prysud; čałaviek, jaki znachodzicca na ŭliku ŭ narkałahičnym i psichanieŭrałahičnym dyspansierach; čałaviek, jaki pa rašeńni suda pryznany abmiežavana dziejazdolnym abo niedziejazdolnym. Akramia taho, abmiežavańnie raspaŭsiudžvajecca na supracoŭnikaŭ milicyi, KDB, sudoŭ, prakuratury, ustanoŭ justycyi, a taksama deputataŭ, nataryusaŭ, advakataŭ i śviataroŭ. Śpisy narodnych zasiadalnikaŭ składajuć u vykankamach, a potym pieradajuć u sudy. Jany farmujucca jak pry adbory kandydataŭ u členy vybarčych kamisij, u vyniku časta abirajuć pradstaŭnikoŭ praŭładnych hramadskich arhanizacyj, palityčnych partyj, dziaržaŭnych pradpryjemstvaŭ.
Pa zakonie, narodnaha zasiadalnika mohuć pryciahvać da pracy ŭ sudzie na termin nie bolš za 21 dzień u hod. Ale kali raźbiralnictva zaciahniecca (časam pracesy zaciahvajucca na miesiacy), daviadziecca zatrymacca da vyniasieńnia prysudu. Za kožny dzień znachodžańnia ŭ sudzie zasiadalniku płaciać sumu ŭ pamiery jaho siaredniaha štodzionnaha zarobku. Kali čałaviek nie pracuje abo na piensii, apłata idzie ŭ pamiery siaredniaha zarobku pa miescy znachodžańnia suda, tamu zasiadalnikami čaściej za ŭsio i vystupajuć piensijaniery, u ich i času bolš, i płacić im treba mienš. Hrošy na hetyja mety iduć z respublikanskaha biudžetu. Ale ni Viarchoŭny sud, ni Ministerstva finansaŭ ni razu publična nie kamientavali, kolki štohod vydatkoŭvajuć na pracu zasiadalnikaŭ.
Łukašenka ahučyŭ ideju, čynoŭniki pavinny prydumać, jak jaje realizavać
U savieckija časy za narodnymi zasiadalnikami zamacavałasia mianuška «kivały» — heta značyć, pahadžajucca va ŭsim z sudździoj, ni na što nie ŭpłyvajuć. Choć pa zakonie ŭ ich jość prava znajomicca z materyjałami spravy, zadavać pytańni ŭdzielnikam pracesu, a ŭ vypadku niazhody ź mierkavańniem bolšaści vykazać svajo mierkavańnie, jakoje dałučajecca da spravy. Ich pryciahvajuć na razhlad spraŭ, pakarańnie pa jakich pieravyšaje dziesiać hod pazbaŭleńnia svabody, a taksama spraŭ z udziełam niepaŭnaletnich.
Švied kaža ab bolšym pradstaŭnictvie narodnych zasiadalnikaŭ. Mahčyma, pašyrać katehoryi spravaŭ, dzie ich udzieł stanie abaviazkovym. U saviecki čas narodnyja zasiadalniki navat udzielničali ŭ pracesach ab razvodach.
Ale hałoŭnaje pytańnie, što buduć rabić prostyja hramadzianie, jakija navat karystajucca aŭtarytetam, padčas razhladu apielacyi na prysud. Takija skarhi razhladaje kalehija z troch prafiesijnych sudździaŭ, heta ŭžo ŭzrovień abłasnych sudoŭ ci navat Viarchoŭnaha suda. Pobač z prafiesijanałami pasadziać ludziej bieź śpiecyjalnaj adukacyi i viedańnia kryminalnaha pracesu?
Zrešty, navat hienprakuror pakul nie daje ŭciamnych tłumačeńniaŭ. Łukašenka ahučyŭ ideju, ciapier čynoŭniki pavinny prydumać, jak jaje realizavać.
Syšoŭ u adstaŭku sudździa, jaki admoviŭsia sudzić palitviaźnia pa spuščanym źvierchu artykule. Padrabiaznaści
Adnahrupnik Kurejčyka, u 2020-m nie davaŭ sutak. Jašče adzin sudździa syšoŭ pa ŭłasnym žadańni
Łukašenkaŭcy ŭpieršyniu za doŭhi čas pakazali Viktara Babaryku30
Kamientary