Małako: pić dziela zdaroŭja ci admovicca z-za škody? Navukoŭcy dajuć adkaz
Adny paŭtarajuć staruju prykazku «Picie, ludzi, małako, budziecie zdarovymi», inšyja śćviardžajuć, što małako škodnaje. Što na hety kont havoryć navuka?
Jak piša Onet.pl, u siaredzinie XIX stahodździa siaredni hałandziec byŭ zusim nievysokim — usiaho 163 santymietry, što na 6,5 santymietra nižej za amierykancaŭ taho času. Siońnia ž hałandskija mužčyny ŭ siarednim dasiahajuć 183 santymietraŭ, a žančyny — 170.
Jak za 150 hadoŭ im udałosia vyraści na 20 santymietraŭ? Mahčyma, reč u małace. U XIX stahodździ ŭ krainie, raźmieščanaj u bałocistaj nizinie, była vielizarnaja prablema z dostupam da čystaj vady. Ale na vilhotnych łuhach raźviadzieńnie dojnych karoŭ mieła pośpiech. Nasielnictva aktyŭna zamianiała vadu małakom. Jaho pili litrami, šmat jeli syru. U vyniku hałandcy litaralna vyciahnulisia ŭvierch.
Supadzieńnie? Padobna, što nie. Daśledavańni kanadskich antrapołahaŭ z Zachodniaha ŭniviersiteta ŭ Antaryjo pakazvajuć, što małako sapraŭdy spryjaje rostu kaściej. Hetuju zakanamiernaść vidać jak u ciapier, tak i pry analizie staražytnych jeŭrapiejskich škiletaŭ.
Jak małako zrabiła jeŭrapiejcaŭ vysokimi ŭ minułym
Navukoŭcy daśledavali 3507 škiletaŭ z roznych rehijonaŭ śvietu, jakija adnosiacca da pieryjadu 10-5 tysiač hadoŭ tamu, kab vyśvietlić pryčyny adroźnieńniaŭ u roście pamiž jeŭrapiejcami i inšymi narodami.
Analiz pakazaŭ, što paśla zakančeńnia lednikovaha pieryjadu ludzi pačali źmianšacca ŭ roście. Daśledčyki źviazvajuć heta ź niedachopam ježy, jaki ŭźnik z-za vymirańnia bujnych žyvioł, na jakich palavali našy prodki. Adnak hety praces adbyvaŭsia nie paŭsiudna. Prykładna 8-5 tysiač hadoŭ tamu ŭ Centralnaj i Paŭnočnaj Jeŭropie ludzi znoŭ pačali chutka raści.
Heta supała sa źjaŭleńniem hiena ŭstojlivaści da łaktozy, jaki dazvoliŭ pieratraŭlivać małako. Hien, jaki ŭpieršyniu ŭźnik prykładna 7500 hadoŭ tamu, chutka raspaŭsiudziŭsia dziakujučy masavaj hadoŭli žyvioły i zdolnaści arhanizma zasvojvać pažyŭnyja rečy z małočnych praduktaŭ. Prykładna 4 tysiačy hadoŭ tamu im vałodała bolšaść žycharoŭ Centralnaj i Paŭnočnaj Jeŭropy.
Evalucyjnaja adaptacyja da małaka spryjała rostu jeŭrapiejcaŭ, tady jak u rehijonach, dzie małako nie ŭvachodziła ŭ racyjon (naprykład, u Azii), ludzi zastalisia nižejšymi. Zatoje, naprykład, pastuchi masai z Uschodniaj Afryki, viadomyja svaim vysokim rostam, mahli pić jaho ŭžo 6 tysiač hadoŭ tamu.
Małako dazvoliła staražytnym žycharam Jeŭropy spravicca ź niedachopam soniečnaha śviatła ŭ zimovyja miesiacy, što vyklikała deficyt vitaminu D, nieabchodnaha dla zasvajeńnia kalcyju, važnaha dla zdaroŭja kaściej. Małako stała vyrašeńniem hetaj prablemy, pakolki zabiaśpiečvała arhanizm kalcyjem i inšymi pažyŭnymi rečyvami, umacoŭvała kości i spryjała vyžyvańniu.
Hien ustojlivaści da łaktozy, jaki dazvalaje zasvojvać śviežaje małako, raspaŭsiudziŭsia pa Jeŭropie dziakujučy naturalnamu adboru, asabliva va ŭmovach hoładu.
Vučonyja ličać, što spačatku ludzi spažyvali fiermientavanyja małočnyja pradukty, u jakich łaktoza dziakujučy bakteryjam pieratvoranaja ŭ tłuščy, što lohka zasvojvajucca. Ale ŭ časy hoładu jany byli vymušanyja pić śviežaje małako. U tych, chto nie moh jaho pieratraŭlivać, heta vyklikała mocnuju dyjareju, što pry ahulnym źniasileńni mahło być śmiarotnym.
Vyžyvali ŭ asnoŭnym tyja, chto mieŭ hien ustojlivaści da łaktozy, što z časam pryviało da jaho šyrokaha raspaŭsiudžvańnia. Siońnia ŭ Paŭnočnaj Jeŭropie bolš za 90% nasielnictva vydatna zasvojvaje małako.
Siarod baskaŭ Ispanii hety pakazčyk dasiahaje rekordnych 97,7%. Adnak u Azii, siarod karennaha nasielnictva Aŭstralii i Amieryki hety hien sustrakajecca vielmi redka, što tłumačycca adsutnaściu tradycyi ŭžyvańnia małaka ŭ ich kultury. U Kitai i Japonii zdolnaść pieratraŭlivać śviežaje małako jość tolki ŭ 5% nasielnictva.
Małako i siońnia praciahvaje mieć vialiki ŭpłyŭ na rost dziaciej. Daśledavańni pakazali, što tyja ź ich, chto pje štodnia šklanku małaka, rastuć za hod na 0,4 santymietra bolš za ravieśnikaŭ, jakija nie ŭžyvajuć małako. Heta źviazana z tym, što hety pradukt stymuluje vypracoŭku insulinapadobnaha faktaru rostu i zabiaśpiečvaje arhanizm važnymi pažyŭnymi rečyvami.
Śviežaje ci pierapracavanaje?
Ad praciŭnikaŭ małaka možna pačuć, što raniej pili syroje małako, jakoje nielha paraŭnoŭvać z apracavanym, pasteryzavanym abo sterylizavanym, jakoje ciapier pradajecca ŭ kramach.
Ale na samoj spravie ŭžyvańnie syroha małaka moža być niebiaśpiečnym z-za ryzyki zaražeńnia chvarobami, jakija pieradajucca ad žyvioł. Akramia taho, strata vitaminaŭ padčas pasteryzacyi nie pieravyšaje 20%.
Dla zdaroŭja niama vialikaj roźnicy pamiž małakom, jakoje paddajecca tolki pasteryzacyi, i małakom z padoŭžanym terminam zachoŭvańnia. Praces sterylizacyi małaka nie ŭpłyvaje istotna na białok i kalcyj, a małako z panižanym utrymańniem tłušču choć i maje mienšuju kałaryjnaść, ale ŭsio adno vielmi važnaje dla našaha zdaroŭja.
Jak adznačajuć śpiecyjalisty, małočnyja pradukty majuć aptymalny skład tłuščaŭ dla čałavieka, uklučajučy nasyčanyja tłuščavyja kisłoty, jakija nieabchodnyja dla zdaroŭja serca i sasudaŭ.
Ci jość škoda dla zdaroŭja?
Brytanskija vučonyja praviali šyroki analiz 324 daśledavańniaŭ, jakija vyvučali ŭzajemasuviazi pamiž spažyvańniem małaka i takimi zachvorvańniami, jak išemičnaja chvaroba serca, insult i dyjabiet, a taksama rak. Jany taksama praanalizavali kolkaść śmierciaŭ ad hetych zachvorvańniaŭ u zaležnaści ad kolkaści małaka, vypitaha pacyjentami.
Vyniki prademanstravali mocnyja dokazy taho, što spažyvańnie małaka dapamahaje źnizić ryzyku śmierci ad išemičnaj chvaroby serca, insultu i raka toŭstaj kiški. Pry hetym daśledčyki nie znajšli dokazaŭ, što małako moža pavialičyć ryzyku raźvićcia jakoj-niebudź chvaroby, akramia raka prastaty.
Śpiecyjalisty padkreślivajuć, što dla tych, chto maje hien ustojlivaści da łaktozy, rehularnaje ŭžyvańnie małaka moža nie tolki zabiaśpiečyć arhanizm karysnymi rečyvami, ale i spryjać padaŭžeńniu žyćcia. A voś dla tych, chto pakutuje na niepieranosnaść łaktozy, idealnym rašeńniem buduć kisłamałočnyja pradukty ci pradukty biez łaktozy, jakija ciapier nabyvajuć papularnaść.
Kamientary