Z Anzoram Maschadavym, synam Asłana, hutaryć Barys Tumar. + Padborka materyjałaŭ pra stan spravaŭ u Čačni i nacyjanalnyja mienšaści Rasiei.
Dva syny, dźvie Čačenii. Z Anzoram Maschadavym hutaryć Barys Tumar
Anzor Maschadaŭ — poŭnaja procilehłaść Ramzana. Chudarlavy, nievysoki, biezdakornyja maniery. Intelihientny, havoryć na zamiežnych movach. Skončyŭ Hroźnienski naftavy instytut.
U časie pieršaj čačenskaj vajny Anzor padletkam dapamahaŭ partyzanam. U časie druhoj vajny baćka, užo jak kiraŭnik dziaržavy, zabaraniŭ synu dakranacca da zbroi. «Tvaja sprava ciapier — infarmavać, pisać». Jon chacieŭ lubym koštam zachavać synu žyćcio. Ci moža intelihient stać alternatyvaj kamandziru? U Čačenii, jakaja tak i nie dabiłasia niezaležnaści, zatoje vyniščyła ŭłasny kulturny słoj u vajnie, što kaštavała krainie prynamsi 70 tysiačaŭ žyćciaŭ? U krainie, dzie na praciahu 90‑ch adbyvalisia sapraŭdnyja etničnyja čystki — u vyniku jakich źnikła 300‑tysiačnaje rasiejskaje nasielnictva kraju?
Varta nahadać pra pachodžańnie. Baćka Ramzana, Achmat Kadyraŭ, u 1994 hodzie, muftyjem Čačni, abvieściŭ vajnu śviatarnaj i zaklikaŭ kožnaha čačenca zabić pa 150 rasiejcaŭ. U časie druhoj jon ža zdaŭ Hudermes biaz boju, zachavaŭšy ad bambiožak. Heta byŭ jahony pieršy krok da ŭłady, što paśla pierajšła da jahonaha syna.
Baćka Anzora, Asłan, byŭ načalnikam štaba 15‑tysiačnaj pieramožnaj čačenskaj armii ŭ časie pieršaj vajny. Paśla vyhnańnia 40‑tysiačnaha ekspedycyjnaha korpusu federalnych siłaŭ jak nacyjanalny hieroj byŭ abrany na prezydenta.
Kali ŭ 1999 hodzie raspačałasia druhaja vajna, jon paŭhodu ŭznačalvaŭ abaronu i paśla jašče piać hadoŭ kiravaŭ uzbrojenym padpollem. Unikalny vypadak, kali małaja nacyja (1,300,000 čałaviek, na terytoryi, roŭnaj prykładna pałovie adnoj ź biełaruskich abłaściej) tak uparta adstojvała niezaležnaść.
Anzor Maschadaŭ, jak i bolšaść čačencaŭ, apranajecca z strohaj akuratnaściu i maje biezdakornyja maniery.
Asłan pa‑čačensku aznačaje «leŭ». A Anzor — imia hruzinskaje. Tak Asłan Maschadaŭ nazvaŭ syna ŭ honar svajho siabra pa Savieckaj Armii, hruzina.
— Spadar Maschadaŭ, jak Vy apynulisia ŭ Narvehii?
— Pryjechaŭ hod tamu i paprasiŭ palityčnaha prytułku, jak i astatnija čačency, jakija apynulisia tutaka. Da taho niekatory čas žyŭ u Baku.
— A siamja?
— Siamja pakul zastajecca ŭ Baku. Jość šancy, što ŭźjadnajemsia.
— Kolki čačencaŭ usiaho tut u Narvehii?
— Kala piaci tysiačaŭ. Majem tut svaju hramadu, jak i ŭ kožnaj krainie, dzie ŭtvaryłasia čačenskaja dyjaspara.
— Chto ŭznačalvaje hetyja hramady?
— Abranyja lidery. Jany padtrymlivajuć suviaź z uradam respubliki.
— A chto ciapier uznačalvaje ŭrad?
— Za miažoju — ministar zamiežnych spravaŭ Achmied Zakajeŭ. A ŭ krainie naš lider — prezydent Doku Ŭmaraŭ.
— I jon realna kantraluje realna partyzanskija atrady, što dziejničajuć u Čačenii?
— Hałoŭnakamandujučy čačenskimi siłami nikoli nie pakidaŭ Čačenii.
— Jaki na siońnia ahulny lik partyzanskich atradaŭ, što dziejničajuć u Čačenii?
— Atradaŭ šmat, ale jany nievialikija. Jany kaardynujuć svaje dziejańni z Doku Ŭmaravym. Aktyŭnych na siońnia kala 500 čałaviek, raskidanych pa roznych rajonach. Dla Čačenii heta mała. Nie zabyvajciesia, što im procistaić vializnaja armija. Davodzicca čakać, što źmienicca ŭ Rasiei. Treba pieradusim bierahčy ludziej. Viarnułasia sytuacyja, jakuju ja sam pieražyŭ, kali byŭ padletkam. Tady my nia mieli nad saboj kamandzira, ale kožny sam viedaŭ, što treba rabić, kab dapamahać partyzanam.
— U Finlandyi stvarajecca mižnarodny trybunał pa Čačenii. Jakija mety hetaj inicyjatyvy?
— Jon stvarajecca z udziełam pravaabarončych arhanizacyjaŭ, jakija dziejničajuć u Eŭropie i Rasiei. Jaho zadača — zbor faktaŭ, śviedčańniaŭ pra złačynstvy ŭ Čačenii. Heta prydasca. Kab vinavatyja panieśli pakarańnie. U svajoj dziejnaści jany kansultujucca ź jurystami, što ŭdzielničali ŭ stvareńni Mižnarodnaha trybunału ŭ Haazie.
— Ci hatovyja Vy pradoŭžyć spravu svajho baćki, kali spatrebicca?
— U nas lideraŭ mnoha. Nichto nia viedaje, što budzie ŭ budučyni, i dobra, što my nia viedajem… Śmierć majho baćki — heta historyja. Čačency — taki narod, dla jakoha honar daražejšy za žyćcio. Tamu ŭ nas kožnaha zabitaha zamianiaje druhi. Ja nia baču inšaha varyjantu i ŭ pieršaj vajnie nia bačyŭ. Tre było abaraniać radzimu. Naš narod płacić za svabodu darahuju canu.
 Anzor Maschadaŭ |
* * *
Niezaležnaść, apłačanaja kryvioj i adkładzienaja
Maschadaŭ zahinuŭ sa zbrojaj u rukach u bai z spechrupaj FSB u 2005 hodzie. Paśla jahonaj śmierci partyzanski ruch pajšoŭ na spad. Choć farmalna pierajemnaść dziaržaŭnaje ŭłady zachoŭvajecca, funkcyi prezydenta ciapier vykonvaje Doku Ŭmaraŭ, jon nia maje aŭtarytetu Maschadava.
U Čačenii praciahvajecca partyzanskaja vajna. Jana straciła byłyja maštaby i nahadvaje toje, što adbyvałasia ŭ Zachodniaj Biełarusi i Ŭkrainie ŭ kancy 40‑ch. U padpolli zastajucca samyja zaciatyja. U čačenskim vypadku heta pieravažna relihijnyja ludzi.
Nasielnictva ž pieravažna zaniataje adbudovaj. Stomlenyja ad vajny i niestabilnaści, ludzi radujucca papravie materyjalnaha stanovišča. Sytaje puza radziej buntuje.
Jak tolki vajna ŭ Čačenii prycichła, mnohija stali viartacca na radzimu. Byłyja «ŭdzielniki niezakonnych bandfarmavańniaŭ» karystajucca z abvieščanaj amnistyi. U minuły svoj pryjezd u Narvehiju ja braŭ interviju ŭ byłoha kiraŭnika finansava‑biudžetnaj kamisii parlamentu Ičkieryi Turpał‑Ali Kaimava. Ciapier jon užo na radzimie: pryjšoŭ z pavinnaj da Ramzana Kadyrava.
Niekatoryja spadziajucca na toje, što nacyjanalnaje budaŭnictva budzie praciahvacca va ŭmovach kadyraŭščyny i rasiejskaha kantrolu. Kadyraŭ, u pryvatnaści, pieravodzić pačatkovyja škoły Čačenii na čačenskuju movu, ź miljardaŭ, jakija płyvuć jamu z Maskvy, nakiroŭvaje niejkuju čaścinku na patreby kultury.
Ideja nacyjanalnaj niezaležnaści adkładzienaja na zaŭtra. U čačenskim padpolli vypracavalisia dźvie kancepcyi, jak jaje dasiahnuć, dźvie palityčnyja płyni.
Adnu źviazvali z Basajevym, Uduhavym, da jaje naležyć ciapierašni v.a. prezydenta Doku Ŭmaraŭ. Druhuju reprezentavali Dudajeŭ, Maschadaŭ, ciapier jaje adstojvaje ministar zamiežnych spravaŭ paŭstanckaha ŭradu Zakajeŭ.
 Achmied Zakajeŭ |
Isłamisty bačać krainu zasnavanaj na šaryjacie, aryjentavanaj na musulmanski śviet. Jany varoža staviacca da zachodniaj śvieckaj cyvilizacyi. Vychavańnie relihijnaha duchu moładzi — ichnaja hałoŭnaja stratehičnaja meta. Padtrymańnie ŭzbrojenaha padpolla i terarystyčnaj aktyŭnaści bačycca im asnoŭnaj taktyčnaj zadačaj. Finansavuju dapamohu im nadajuć isłamskija fundacyi arabskich krainaŭ, i dasiahnuć niezaležnaści jany ličać mahčymym z aporaj na isłamski ŭschod, u rečyščy isłamskaha adradžeńnia i nastupu.
U adroźnieńnie ad Zakajeva ci Maschadava, jany bačać budučyniu Čačenii nia jak adnoj z eŭrapiejskich dziaržavaŭ, a jak dziaržavy relihijnaj, isłamskaj. Ich jašče nazyvajuć baradačami — u adpaviednaści z kanonami jany nosiać barody.
Nacyjanalisty na čale z Zakajevym bačać za metu pieratvareńnie Čačenii va ŭschodnieeŭrapiejskuju dziaržavu zvyčajnaha ŭzoru, choć i z nacyjanalnymi ci relihijnymi asablivaściami, źviazanuju z krainami Paŭdniovaha Kaŭkazu, Turcyjaj i Eŭraźviazam.
U siońniašniaj sytuacyi jany bačać vyjście ŭ tvareńni pravaabarončych i hramadzianskich strukturaŭ, jakija b uzhadoŭvali paralelnaje mirnaje hramadztva. Tym nia mienš, jany nie vyrakajucca i padtrymki partyzanskaha ruchu. Sympatyi Zachadu biezumoŭna schilajucca da ich.
Čačenskaje hramadztva pakul nia maje biezumoŭnych, ahulnapryznanych «mirnych lideraŭ», jakim byŭ Ibrahim Ruhova ŭ Kosavie.
Siarod viadomych dziejačoŭ čačenskaje hramadzianskaje supolnaści, akramia Achmieda Zakajeva, možna nazvać Lidziju Jusupavu. Pradstaŭnica rasiejskaha pravaabarončaha centru «Memaryjał», jana zajmajecca pošukam źnikłych, abaronaj uciekačoŭ i represavanych. Za svaju dziejnaść jana była ŭznaharodžanaja prestyžnaj mižnarodnaj premijaj «Rafta». Sioleta jana vyłučanaja na Nobeleŭskuju premiju miru.
 Lidzija Jusupava |
Čačenskaja niezaležnaść stanie mahčymaju tolki ŭ vypadku ahulnaj dezyntehracyi Rasiei, jakaja moža adbycca ŭ vypadku jaje ekanamičnaha asłableńnia. Takoha varyjantu raźvićcia padziejaŭ vyklučać nia možna, bo navat u apošnija hady, pry nadzvyčaj spryjalnaj kańjunktury cenaŭ na enerhanośbity, makraekanamičnyja pakazčyki rasiejskaj ekanomiki dalokija ad zdarovych.
Akramia čačencaŭ, dziaržaŭnyja pamknieńni majuć tatary (48 % nasielnictva Tatarstanu). Im udałosia ŭtrymacca suprać rusifikacyi ŭ samym centry rasiejskaha masivu. Choć u Tatarstanie i znojdzienyja zapasy nafty j hazu, dasiahnuć ekanamičnaj niezaležnaści im niaprosta, bo ŭsie šlachi znosinaŭ Tatarstanu z Eŭropaj pralahajuć praz metrapoliju.
Da Tataryi, patencyjnaj rehijanalnaj superdziaržavy, uvažliva pryhladajucca inšyja narody Pavołža (čytajcie tutaka hutarku z supracoŭnikam čuvaskaje hazety z Uljanaŭskaj vobłaści). Najpierš, čuvašy, jakija składajuć 68 % nasielnictva svajoj aŭtanomii i majuć umacavanuju nacyjanalnuju śviadomaść. Astatnija (baškiry, udmurty, mary, mardva, komi) abo ŭ mienšaści na svajoj terytoryi, abo mocna asymilavanyja, a najčaściej toje i toje, a ŭsio ž jašče zdolnyja časam uźniać hałavu.
Na poŭdni Rasiei admietny charaktar zachoŭvajuć musulmanskija respubliki Kaŭkazu. Adnak najbolšaja ź ich, Dahiestan, — utvareńnie krajnie nietryvałaje, bo zasielenaje dziasiatkami narodaŭ i etnasaŭ, časta pasvaranych miž saboj. Jaho šlach da samavyznačeńnia, napeŭna, budzie azmročany raskołami i mižusobicami, što dazvolić Maskvie navat pry najhoršym dla jaje raźvićci padziejaŭ zachavać kantrol nad usioj jaho terytoryjaj abo prynamsi jaje častkaj.
Histaryčnyja suviazi z Maskvoj padtrymlivajuć karačajeŭcy i, asabliva, asiaciny.
Ź inšaha boku, niekatoryja inšyja etnasy Kaŭkazu, adyhi j čarkiesy, budučy ŭ značnaj mienšaści na svajoj terytoryi i pazbaŭlenyja mahčymaściaŭ dla paŭnavartaha ekanamičnaha raź¬vićcia, zachoŭvajuć mocnuju nacyjanalnuju enerhiju.
Padsumoŭvajučy, možna skazać, što hałoŭnaj pryčynaj padzieńnia čačenskaj niezaležnaści 90‑ch była kvołaść ekanamičnaje bazy dla jaje: poŭnaja pryviazka čačenskaj ekanomiki da ahulnarasiejskaj, słabaść Hruzii i adsutnaść šlachoŭ kamunikacyi miž Paŭdniovym Kaŭkazam i Čačenijaj. Biasprykładny ŭ sučasnaj historyi hieraizm čačenskaha hramadztva nia moh taho kampensavać.
Jość imaviernaść, što elity ŭsich paŭnočna‑kaŭkaskich respublik pabačać novyja šancy dla dasiahnieńnia nacyjanalnaha suverenitetu, kali ŭ Paŭnočnaha Kaŭkazu źjavicca patencyjnaja rola ŭ ekanamičnaj i transpartnaj paŭdniovakaŭkaska‑čarnamorskaj systemie i miesca ŭ rehijanalnym padziele pracy.
Barys Tumar
* * *
Niezaležnaja de‑fakta
Maładyja žančyny špacyrujuć pa doŭhaj vulicy ŭzdoŭž dvuch šerahaŭ piceryjaŭ, kaviarniaŭ dy modnych bucikoŭ, jakija adčynilisia ŭsiaho niekalki dzion tamu. Hrozny, horad, nazva jakoha doŭhi čas symbalizavała ŭsie žachi vajny, pačynaje vyhladać jak eŭrapiejskaje miesta, prynamsi, u asobnych svaich častkach. Jašče dva hady tamu čačenskaja stalica vyhladała, chutčej, jak Berlin pry kancy Druhoj usiaśvietnaj.
A ciapier voś‑voś adčynicca adzin z najbolšych u Eŭropie miačetaŭ. Za niekalki vulicaŭ adhetul adnoŭleny stadyjon «Dynama» adčyniaje svaju marmurovuju bramu dla naviednikaŭ. Streły padjomnych kranaŭ snoŭdajuć pa‑nad novym kompleksam piacipaviarchovych budynkaŭ. Praz horad ciače biaskoncaja płyń «žyhuloŭ». Ich ciapier nichto nie spyniaje — rasiejskija błokpasty źniatyja.
 Ramzan Kadyraŭ |
Paśla siami hod vajny ŭ Čačeniju viarnuŭsia spakoj. U heta niejak až nia vierycca.
Ciapier, kali maskoŭskija harmaty zmoŭkli, 300 000 žycharoŭ niekali samaha pryhožaha horadu Paŭnočnaha Kaŭkazu zaniatyja ramontam paškodžanych vajnoj budynkaŭ, kładuć cehłu, tynkujuć ścieny, zamianiajuć vybityja vybuchami šyby. Pracujuć u try źmieny.
Jak mnohija inšyja pracaŭniki, 30‑hadovy Ali Mansuraŭ nia maje budaŭničaj adukacyi. Hety čałaviek sa zmučanym tvaram maje dyplom inžynera‑naftavika, adnak, jak i mnohija jahonyja byłyja kalehi, nia zdoleŭ znajści pracy pa prafesii. Biespracoŭje ŭ Čačenii składaje 76%, śćviardžajuć čynoŭniki ŭ Hroznym. Ad lutaha Mansuraŭ ciahaje vazki z cementam.
Mansuraŭ, jak i mnohija inšyja budaŭniki, tak i nie atrymali abiacanaha štomiesiačnaha zarobku ŭ 400 eŭra. Pakul što im vydali tolki avans, prykładna adnu treciuju častku hetaj sumy. Razam z tym, Mansuraŭ kaža, što ŭskładaje «vialikija spadziavańni» na Ramzana Kadyrava, «maładoha, enerhičnaha prezydenta».
Sapraŭdy, zdajecca, što litaralna ŭsie źviazvajuć svaje nadziei z Kadyravym. Fraza «małady, enerhičny prezydent» — na vusnach kožnaha. I heta nia dziŭna, kali dziaržaŭnyja čačenskija televizija dy radyjo i ŭdzień i ŭnačy tranślujuć chvałaśpievy prezydentu. 30‑hadovy Kadyraŭ, jakoha pasadziŭ na čačenski tron rasiejski prezydent Uładzimier Pucin, asabista kantraluje ŭsie budoŭli ŭ horadzie.
Kadyraŭ upampoŭvaje ŭ rekanstrukcyju hrošy, atrymanyja z Maskvy. Rasiejski ŭrad, u svaju čarhu, tolki sioleta vydatkavaŭ 200 młn. eŭra na adbudovu źniščanaj vajnoj respubliki.
Fundacyja imia Achmeda Kadyrava — jašče adna krynica srodkaŭ dla rekanstrukcyi. Hetaja nieprazrystaja dabračynnaja struktura, nazvanaja ŭ honar baćki prezydenta, jaki byŭ zabity ŭ traŭni 2004 h., źbiraje achviaravańni ź biznesoŭcaŭ z sumnieŭnaj reputacyjaj, i, pavodle niekatorych źviestak, zajmajecca vymahalnictvam, zmušajučy płacić «unioski na dabračynnaść» zvyčajnych pracoŭnych.
Niahledziačy na ŭsie namahańni, Hrozny dahetul nielha nazvać narmalnym mirnym horadam. Tak, niekatoryja budynki adbudavanyja, ale ŭ ich, jak i raniej, niama vadaprovadu, nie padklučana kanalizacyja. Biaźvietranymi viečarami pa horadzie płyvie pach dymu — žychary palać śmiećcie. Śmiećciavozy — redkija hości ŭ mikrarajonach Hroznaha.
Mačyć šajtanaŭ
Adzin z samych naviaźlivych hukaŭ u horadzie — rypieńnie žaleznych pompaŭ. U adsutnaść vadaprovadu žychary biaruć vadu z kalonak.
Vacha Nasuchanaŭ žyvie ŭ ščaślivym mieście. Jon — mer Hudermesu, horadu, dzie naradziŭsia prezydent Kadyraŭ. Jon uschvalaje Čačeniju jak miesca harmonii. «Tut niama prablemaŭ, — kaža jon. — Prezydent vyrašaje ŭsio».
Špacyrujučy pa vulicy Kadyrava, Nasuchanaŭ minaje pazałočanuju statuju Kadyrava‑starejšaha i zaziraje ŭ juvelirnuju kramu. Pradavačka demanstruje jamu kalco z dyjamentami, na cetliku — suma, adpaviednaja 4 800 eŭra. Heta — 25 siarednich miesiačnych zarobkaŭ u Čačenii. Na ścianie — alejny partret Kadyrava‑małodšaha.
Na inšym baku vulicy baradaty achoŭnik‑»kadyraviec» rasčyniaje dźviery ŭ Respublikanski spartovy klub Ramzana. Pozirku adkryvajecca šaścimetrovy poster z vyjavaj prezydenta. Ścieny ŭpryhožvajuć šeść inšych prezydenckich fota.
U trenirovačnaj zali, čystaj da blasku, maładyja nakačanyja mužčyny załaziać u baksiorski rynh. Na kožnym — majka z partretam Ramzana. U kucie zali — fota Pucina. Jon źlohku ŭśmichajecca. U 1999 h. jon byŭ premjer ministram i nakiravaŭ siudy rasiejskija vojski. Ciapier Pucin prosta pa¬błažliva pahladaje na dzivactvy kiraŭnictva novaj respubliki.
Strach i zachapleńnie
Padobna da mafijoznaha bosa Ramzan Kadyraŭ vyklikaje ŭ adnolkavaj miery strach i zachapleńnie svajho narodu. Čačency, uklučna ź dziaržsłužboŭcami, nadzvyčajna aściarožnyja ŭ luboj krytycy kultu, jaki atačaje baćku dy syna Kadyravych. Syna, jaki pieratvaryŭsia ŭ sapraŭdnaha pravincyjnaha dyktatara.
Ciaham niekalkich hod «kadyraŭcy» — farmavańnie z 19 000 uzbrojenych bajcoŭ, — vykradali, katavali i zabivali svaich surodzičaŭ. U 2005 h., kali Kadyraŭ byŭ jašče namieśnikam premjer‑ministra, jon zajaviŭ prakramloŭskaj «Kamsamolskaj praŭdzie», što jahonaje chobi — «mačyć šajtanaŭ», h.zn. zabivać paŭstancaŭ, jakija zmahajucca za niezaležnaść Čačenii. Pavodle źviestak pravaabarončaj arhanizacyi «Memaryjał», kala 3 500 žycharoŭ respubliki paprostu «źnikli» ad 1999 h. z dapamohaj rasiejskich vojskaŭ ci «kadyraŭcaŭ».
Kadyraŭ‑małodšy hanarliva nosić na hrudzioch zorku «Hieroja Rasiei». Jon akružany achovaj, treniravanymi mužčynami ŭ čornym, jeździć na «Chamery» i viadzie siabie na publicy jak haspadar žyćcia. Padčas konkursu pryhažości ŭ Hroznym jon sypaŭ 1000‑rublovymi banknotami i zahadaŭ dastavić dy zarezać piać verbludaŭ dla śviata ŭ svajoj rodnaj vioscy.
Niebiaśpiečnaja sprava
Ź viečnaj chłapiečaj uśmieškaj na tvary, Kadyraŭ ihnaruje toj fakt, što być prezydentam Čačenii — niebiaśpiečnaja sprava. Pačynajučy z 1996 h. čatyry ź piaci prezydentaŭ Čačenii zahinuli. Adziny, chto pakinuŭ pasadu žyvym, byŭ papiarednik Kadyrava‑małodšaha — Ału Ałchanaŭ. Kadyraŭ, jaki ŭ toj čas byŭ premjer‑ministram, zmusiŭ jaho syści ŭ adstaŭku.
«Kadyraŭcy» žorstka abychodziacca z uzbrojenymi paŭstancami, jakija dahetul dziejničajuć na terytoryi respubliki, asabliva ŭ harach paŭdniovaj Čačenii. Tyja, kaho złavili, i chto vyžyŭ pad elektrašokam na dopytach, časta traplajuć u IK‑2, turmu ŭ Čarnakozava, što ŭ 50 km na paŭnočny zachad ad Hroznaha. Maskva pieratvaryła hetuju ŭstanovu ŭ prykładnuju turmu «na eŭrapiejskim uzroŭni».
U stałoŭcy pavietra prapitanaje rezkim pacham myjučych srodkaŭ. Aryštanty ŭ błakitnych robach jaduć boršč. 25‑hadovaha Łamali Biaržanava ŭtrymlivajuć u kamery ź dzieviaćciu metalovymi łožkami ŭ dvuchpaviarchovym turemnym korpusie. Kamputarščyk pa adukacyi, jon dałučyŭsia da «niezakonnych uzbrojenych farmavańniaŭ» (maskoŭski termin dla čačenskich partyzan) i byŭ asudžany ŭ 2005 h. da dziesiaci hod turmy. Kali viaźni kročać ad turemnaj bramy da svaich kameraŭ, ich sustrakaje lozunh na ścianie «Česnaja praca — daroha dadomu».
Tyja čačency, jakija nia ŭpeŭnienyja ŭ tym, što praca zdolnaja prynieści svabodu tym, chto žyvie ŭ imperyi Kadyrava, zhurtavalisia vakoł Doku Umarava, palavoha aficera, jaki byŭ abvieščany prezydentam Čačenii paśla hibieli pieršaha pierajemnika Asłana Maschadava. Umaraŭ praciahvaje «hazavat», śviatarnuju vajnu «suprać rasiejskich akupantaŭ i miascovych zdradnikaŭ».
Rasiejskija aficery aceńvajuć kolkaść jaho bajcoŭ u 300 — 800 čałaviek, bolšaść ź ich nia maje 30 hadoŭ. Kožny tydzień partyzany ŭzryvajuć mašyny rasiejskich čynoŭnikaŭ dy «kadyraŭcaŭ», a taksama abstrelvajuć vajskovyja abjekty. Paŭstancy abapirajucca na sympatyi dziasiatkaŭ tysiačaŭ spačuvajučych i histaryčnuju pamiać, jakaja prahnie pomsty.
«My pieradali ŭładu bandytam»
Na kirmašach Hroznaha maładyja pradaŭcy handlujuć kampakt‑dyskami Bon Džovi i «Rolinh Stoŭnz», a taksama kasetami z zabaronienymi za¬pisami barda Cimura Muzurajeva, jaki śpiavaje pra «Hrozny ŭ viečnym połymi», pra «śviatarny džychad» i pra «rajskija sady» dla zabitych čačenskich zmaharoŭ.
Z dapamohaj niekalkich amnistyjaŭ Kadyraŭ zdoleŭ pieraciahnuć da mirnaha žyćcia stomlenych paŭstancaŭ, sasłabiŭšy, takim čynam, front supraciŭleńnia. Byłyja paŭstancy atrymali pasady ŭ milicyi dy va ŭradzie. Hetak, Mahamed Chanbijeŭ, były ministar abarony Respubliki Ičkieryja i hieroj dźviuch vojnaŭ, ciapier zasiadaje ŭ čačenskim parlamencie. Dukvacha Abdurachmanaŭ, śpikier parlamentu, byŭ u avanhardzie hieraičnaj abarony Hroznaha ŭ 1994 h. Artur Achmadaŭ, kiraŭnik hroźnienskaha AMONu, byŭ hałoŭnym ciełaachoŭnikam Asłana Maschadava.
Palapvajučy pa plačy, Kadyraŭ zapeŭnivaje byłych zmaharoŭ, što jon spadziajecca na ich. Bo i sam jon, u 18 hadoŭ, byŭ siarod ich. Prezydent niby padaje syhnał paŭstancam: u kančatkovym vyniku, vy pieramahli.
Addaleńnie Rasiei
Kiraŭnictva Čačenii ŭžo patrabuje ad Rasiei vyvadu «niepatrebnych vojskaŭ». Kadyraŭ taksama damahajecca, kab čačenskija chłopcy prachodzili słužbu vyklučna na radzimie, a nie na prastorach Rasiejskaj Federacyi. Jon zaklikaŭ rasiejski MUS začynić svoj adździeł u Hroznym, jaki zajmajecca śledztvami pa spravach čačenskich paŭstancaŭ. Kadyraŭ zaklikaje źniać pryznačanaha z Maskvy prakurora. Pradstaŭnikam Kramla ŭ Hroznym zdajecca, što čačenski ŭrad usialak imkniecca abmiežavać maskoŭskuju prysutnaść u rehijonie.
Rasiejskaja armija, jakaja pavodle aficyjnych padlikaŭ zhubiła 9800 čałaviek, utajmoŭvajučy buntoŭnuju pravin¬cyju, raskvateravanaja ŭ harnizonie 42‑j dyvizii ŭ Chankale kala Hroznaha. Vychodzić za miežy bazy — śmiarotna niebiaśpiečna.
Hrupa sa sta ahientaŭ FSB zabarykadavałasia ŭ budynku ŭ centry Hroznaha, jaki paru tydniaŭ tamu byŭ uračysta adčynieny. Ahienty žalacca, što mohuć tolki analizavać sytuacyju ŭ Čačenii, ale nie ŭpłyvać na jaje.
«My pieradali ŭładu bandytam», — kaža mnie pałkoŭnik FSB. I, nibyta ŭ paćviardžeńnie jahonych słovaŭ, Kadyraŭ pryznačyŭ svajho stryječnaha brata premjer‑ministram.
Kamientary