Ništo tak nie adroźnivała eŭrapiejskija armii ad savieckaj, jak adsutnaść dziedaŭščyny. Biełaruskamu vojsku na vyniščeńnie «dziaduchi» spatrebiłasia 10 hadoŭ!
Ja ŭ časie słužby zachapiŭ akurat toj momant, kali ź inicyjatyvy prostych sałdat prablemu dziedaŭščyny ŭ majoj čaści efektyŭna vyrašyli. Karysny vopyt dla inšych.
Piša Siamion Piečanko.
Pišučy pra vojska, niemahčyma abminuć takuju temu, jak dziedaŭščyna. I nieistotna, maješ ty sam hetki sumny vopyt ci hruntuješsia na čužym. Mnie tema cikavaja ŭžo tamu, što ŭ časie słužby ja zachapiŭ akurat toj momant, kali ź inicyjatyvy prostych sałdat prablemu dziedaŭščyny vielmi efektyŭna vyrašyli. Karysny vopyt dla tych čaściej, dzie pytańnie ŭsio jašče aktualnaje. Niestatutnyja adnosiny ŭ vojsku — dziedaŭščyna — naradzilisia, isnavali, napeŭna, ad času ŭtvareńnia samoha vojska i źjaŭleńnia vajskovaha statutu. Abumoŭlena heta niaprostymi i specyfičnymi ŭmovami słužby, u jakich maładym ludziam davodzicca suisnavać davoli praciahły čas.
Savieckaja spadčyna
U roznyja časy dziedaŭščyna mieła svaje admietnaści. Naprykład, u savieckim vojsku nasiła vyraznuju nacyjanalnuju afarboŭku — u žyćci vajskoŭcaŭ daminavali pradstaŭniki peŭnaj nacyjanalnaści, jakija ŭ toj ci inšaj čaści składali bolšaść. Tak, u majoj čaści, jak śviedčać staražyły, za savieckim časam rej viali pradstaŭniki Kaŭkazu, što nie davali spakoju niešmatlikim słavianam. Najhorš prychodziłasia pradstaŭnikam Azii, asabliva ciarpieli kazachi. I ciapier jašče možna tam ubačyć śpisanyja pa-hruzinsku ścieny aŭtamabilnych boksaŭ.
Baćka, jaki słužyŭ u Rasiei, kazaŭ, što ŭ ich panavali rasiejcy. Usich «niaruskich» nazyvali «čurkami», a biełarusaŭ i ŭkraincaŭ pabłažliva ŭvažali za małodšych bratoŭ. Zvyčajna ź «niaruskich» ździekavalisia za toje, što jany nie vałodali elementarnymi rečami — nia ŭmieli karystacca prybiralniaj, niechta doŭha pryzvyčajvaŭsia da zvyčajnaha łožka. Nia kažučy ŭžo pra toje, što šmat chto ledźvie vałodaŭ rasiejskaj movaj. Čačency vyklikali niezdavolenaść svaim valnalubstvam i niežadańniem padparadkoŭvacca.
Novyja matyvy
Sa źniknieńniem savietaŭ dziedaŭščyna nikudy nie padziełasia. Jana źmianiłasia, adaptavałasia da novych umoŭ. Nacyjanalny čyńnik sastupiŭ miesca novym matyvam dla ździeku — ciapier u vojsku ckujuć słabiejšych, niepadobnych da astatnich. Niedalublivajuć tut «hadzičnikaŭ». Apošnija mała što «vumnyja», dyk jašče j słužać na paŭhodu mienš. A tamu ich treba muštravać eksternam, kab naroŭni z astatnimi adčuli paŭnatu vajskovaj słužby. Na moj pohlad, pryčyna tryvałaści niestatutnych adnosinaŭ u zavialikim terminie słužby: nia viedajučy, što rabić, «byvałyja» pačynajuć šukać sabie zaniatak.
U bolšaści vypadkaŭ sałdaty zaznajuć usie prajavy niestatutnych adnosinaŭ u pieršyja paŭhodu słužby z boku dembielaŭ. Isnuje svaja hierarchija: tyja, kamu zastajecca słužyć apošnija paŭhodu, ź liku novaha papaŭnieńnia vybirajuć sabie «duchaŭ», jakija musiać vykonvać usie patrabavańni «dziadoŭ» — prybrać terytoryju, zamacavanuju za «starym», vykanać daručeńnie kamandzira, adrasavanaje jamu ž, znajści cyharetu ci niejki charč. Akramia taho, «małady» ŭvieś čas musić trymać u hałavie, kolki «jaho» «dziedu» zastałosia da śvietłaha dnia, kab pa pieršym patrabavańni paviedamić z radasnym vyrazam tvaru tuju navinu. I čym bližejšy toj dzień, tym bolš naturalnaj robicca radaść na tvary «sałahi».Takim čynam, małady sałdat ciaham pieršaha paŭhodździa dla «starych» byccam nichto i nie naležyć sam sabie.
Nastupnyja paŭhodu jon užo valniejšy, jamu vypadaje honar tłumačyć novym achviaram, chto jość chto ŭ vojsku, davodzić im «zahady i pažadańni» starejšych. Heta, adnak, nie vyzvalaje jaho ad fizyčnaj pracy, chiba što ŭpotajki jon moža «azadačyć» kahości z maładziejšych, chto, napałochany pieršymi vajskovymi vyprabavańniami, hatovy vykanać luby zahad, ad kaho b jon ni zychodziŭ.
Treciaje, apošniaje paŭhodździe aznačaje nia tolki toje, što chutka ŭžo damoŭ, ale i mahčymaść adčuć siabie čyimści haspadarom, paździekavacca ź nieznajomaha dahetul maładoha čałavieka — bo taksama niekali byŭ «ducham» i tryvaŭ ździeki, tamu musić być «spraviadlivaść». Heta hałoŭnaja matyvacyja da takich pavodzinaŭ — my praz heta prajšli, musiać i nastupnyja pryzyvy pakaštavać «sapraŭdnaha» vajskovaha žyćcia, pieražyć toje samaje, kab paśla atrymany vopyt zamacavać na inšych. I tak, zdavałasia b, da biaskoncaści.
Idealohija ździeku
Tyja, chto ličać niestatutnyja adnosiny narmalnymi, majuć-taki sumleńnie, jano zmušaje ich šukać niejkaha praŭdzivaha abhruntavańnia svaim pavodzinam u dačynieńni da maładoha papaŭnieńnia. Mnie davodziłasia razmaŭlać z adnym takim «ideolaham», jaki śćviardžaŭ, što ŭ vojsku, asabliva ŭ vialikich čaściach, niemahčyma całkam kantralavać usich sałdat ahułam. A tamu takija specyfičnyja ŭzajemaadnosiny i majuć miesca dla padtrymańnia nieabchodnaha status-kvo.
Niematyvavanaja žorstkaść apraŭdvajecca nieabchodnaściu zahartavać maładych sałdat. Ale pieradusim ckavańnie maje na mecie pryvučyć moładź słuchacca starejšych biaź lišnich razvah, bo vojska — nie piasočnica. Pry hetym davodziacca pieravahi žyćcia ŭ vojsku «pa dziadusie», a nie «pa statucie» (toje, što napoŭnicu adčuvajuć na sabie sałdaty ŭ časie karancinu).
Rytuały i terminalohija
Žyćcio sałdata ŭ vojsku ad pieršaha dnia supravadžajecca pastajannymi źmienami: źmianiajecca jaho status i adpaviedna stanovišča ŭ hierarchii. Usie hetyja źmieny i pierachody adbyvajucca ŭ adpaviednaści z admysłovymi rytuałami, tak zvanymi «pieravodami». Pry hetym majecca adpaviednaja terminalohija. Pa pieršym časie maładoha sałdata nazyvajuć «pacham», paśla «śvistkom», užo potym jon stanie «ducham». Druhoje paŭhodździe jon užo «słon» (abrevijatura, jakaja ŭtrymlivaje niecenzurny vyraz i rasšyfroŭvajecca prykładna tak: «sałdat, jaki lubić vialikija nahruzki»). «Hadzičnikaŭ» jašče zavuć «viečnymi słanami». Pačatak treciaha peryjadu «staryć» vajskoŭca — jon robicca «dziedam», a zahad ab zvalnieńni prynosić doŭhačakany status dembiela.
«Pieravody» supravadžajucca dla sałdataŭ vyprabavańniami, jakija ŭ roznych čaściach svaje. U specvojskach praktykujecca ekzekucyja, kali «ščaśliŭčyka» bjuć pa azadku. I kali «dzieda» śvienciać nitkami, a jon u adpaviednaści z tradycyjaj ravie durnym hołasam, to «duchaŭ» častujuć papruhaju abo navat draŭlanym taburetam. U niekatorych čaściach ad bićcia možna adkupicca, zapłaciŭšy svajmu «dziedu» peŭnuju sumu. Niepakornych čakajuć ździeki na praciahu astatniaj słužby, samaja brudnaja i ciažkaja praca. Tamu šmat chto ličyć za lepšaje adkupicca i takim čynam zabiaśpiečyć sabie adnosna spakojnaje isnavańnie da nastupnaha pieravodu. Apošnim časam taki sposab robicca ŭsio bolš papularnym.
A što ž kamandziry?
Zvažajučy na toje što dziedaŭščyna dahetul nia źnikła, isny stan rečaŭ, mahčyma, zadavalniaje niekatorych kamandziraŭ — mabyć, jany ličać słušnaj patrebu ŭ dadatkovym kantroli za maładym papaŭnieńniem z boku starejšych sałdat. Asabliva heta tyčyć małodšaha kamandzirskaha składu — staršyn i praparščykaŭ, jakija sami słužyli terminovuju słužbu i dobra znajomyja z noravami, što panujuć u sałdackim asiarodździ.
Šmat chto trymajecca dumki, što vojska — nia miesca dla sentymentalnaści, tamu adnosiny, zasnavanyja na hvałcie macniejšych nad słabiejšymi, zdajucca im całkam naturalnymi. Jany pabłažliva staviacca da dembielaŭ, nie napružvajučy ich biez patreby pracaj i zahadami.
Jak pieramahčy?
Takim čynam, małady čałaviek, trapiŭšy ŭ vojska, zastajecca sam-nasam sa svaimi prablemami. Z adnaho boku, traplaje ŭ padparadkavańnie da starejšych. Z druhoha — jon nia maje padtrymki z boku kamandziraŭ, jakija paprostu zapluščvajuć vočy na niekatoryja momanty, a časam navat spryjajuć im. Što možna zrabić u takoj sytuacyi?
Možna ad samaha pačatku nie prymać praviłaŭ hulni, što buduć imknucca naviazać «staryja», nie vykonvać ich niezakonnych patrabavańniaŭ. Ale napieradzie doŭhija miesiacy słužby, a navokał proćma abyjakavych i atupiełych ad słužby vajskoŭcaŭ, daloka nia kožny ź jakich navat zrazumieje vaš «nierazumny» ŭ takich varunkach supraciŭ.
Vyjście jość u tym, kab zaručycca padtrymkaj kahości nieabyjakavaha z vašaha ž pryzyvu, a kali paščaścić, to j niekalkich čałaviek. Razam vam budzie lahčej tryvać vypady z boku vašych «kataŭ». U majoj čaści ŭvohule ŭvieś skład vučebki nia staŭ «pieravodzicca», admoviŭšysia taksama i ad abraźlivych mianušak, pierastaŭšy na ich reahavać. Siaržanty navučyli nas, jak stavicca da starejšych, kali tyja buduć sprabavać nas «vychoŭvać», papiaredziŭšy, što ad nas samich zaležyć, damo my siabie padparadkavać ci nie. Asabliva akcentavali ŭvahu na zładžanaści našych dziejańniaŭ: trymacca adzin adnaho, nie pakidać nikoha sam-nasam z kryŭdzicielami. Adnačasova takaja inicyjatyva «ź nizoŭ» nie zastałasia pa-za ŭvahaj kamandavańnia čaści — byŭ naładžany pilny kantrol za sałdackimi ŭzajemaadnosinami (u tym liku abaviazkovy cialesny ahlad u łaźni), lubyja niestatutnyja vypadki padrabiazna razhladalisia.
Za ŭsiu maju słužbu nie było nivodnaha zdareńnia, jakoje pryviało b da aryštu kahości z sałdat. Nievialikija sutyčki ŭsio ž byli, ale nie nastolki surjoznyja, kab pryvieści da žorstkaha pakarańnia. Adznačyŭsia chiba vajskoviec našaj čaści, jaki prachodziŭ navučańnie ŭ Piečach. Padčas niaznačnaha kanfliktu, u jakim sam byŭ začynščykam, jon źlohku ŭdaryŭ svajho apanenta. Ale hetaha było dastatkova, kab vajskovy sud admieraŭ jamu hod słužby ŭ dyscyplinarnaj čaści.
Važki arhument, kab zadumacca tym, chto adnosicca da sasłužboŭcaŭ, jak da pakorlivaha bydła. Astatni čas my rehularna zasłuchoŭvali na šmatlikich pastrajeńniach prysudy vajennaha sudu ŭ dačynieńni da vajskoŭcaŭ ź inšych čaściej: za źbićcio małodšych tavaryšaŭ, za vymahańnie hrošaj, prymusovyja dziejańni, jakija nia mieli ničoha supolnaha z patrabavańniami vajskovaha statutu. Pakarańni bolš čym surjoznyja — ad adnaho da vaśmi hadoŭ pazbaŭleńnia voli.
Usio zaležyć ad vašaj voli
Jak bačym, usio zaležyć ad ułasnaj voli sałdat, a taksama staŭleńnia da prablemy kamandziraŭ. Prablema nie takaja ŭžo nievyrašalnaja — było b žadańnie. Niechta zaŭvažyć, što ŭsio nia tak prosta. Mahčyma, mnie i praŭda paščaściła: siarod maich siaržantaŭ amal usie byli z vyšejšaj adukacyjaj, a takija ludzi nie dazvolać ździekavacca ni ź siabie, ni tym bolš z kahości. U vialikaj stupieni ad ich ułasnaj voli ŭ čaści siarod sałdat adbylisia pieramieny da lepšaha, da bolš čałaviečych adnosinaŭ. Ale varta ŭsio ž pasprabavać i pačać ź siabie: nie vykonvać biazhłuzdych zahadaŭ, nie davać u kryŭdu svaich siabroŭ, nie advaročvacca z abyjakavym vyhladam ad čužoj biady. I tady ŭ ciažkuju chvilinu možacie raźličvać na dapamohu. Vaša asabistaja pazycyja zmusić zadumacca i kamandziraŭ, jakim prosta nie staje času na takija «drobiazi». A «dziady» musiać pamiatać, što ich čakaje sapraŭdnaja spraviadlivaść, a nia taja, jakuju jany sami sabie prydumali i abhruntavali. Tym bolš što čaściej za ŭsio ich «zastupniki» zastajucca ŭ baku i vychodziać z vady suchimi, uzvalvajučy ŭvieś ciažar pakarańnia na niepasrednych vykanaŭcaŭ.
Praciah. Pačatak u numarach 6, 9, 12—14, 16.
Praciah budzie.
Łukašenkaŭcy ŭpieršyniu za doŭhi čas pakazali Viktara Babaryku13
Kamientary