«Маладому фронту» — 27 гадоў. Што рабіла і каго выхавала апазіцыйная «кузня кадраў»
«Малады фронт» адзначае 6 верасня дзень народзінаў. У гэты дзень у 1997 годзе прайшоў першы з’езд моладзевай структуры пры Партыі БНФ, якая стала самай масавай моладзевай арганізацыяй з апазіцыйных рэжыму Лукашэнкі.
«Белсат» папрасіў трох былых чальцоў «Маладога фронту» расказаць, чым у арганізацыі займаліся, якія рэпрэсіі перажылі і чаму лічаць, што гэта не было дарэмна.
Два гады таму ўлады Беларусі назвалі МФ «экстрэмісцкім фармаваннем», а ейны лідар Дзяніс Урбановіч з 2022 года гераічна бароніць Украіну. Аб дзейнасці «Маладога фронту» ў Беларусі з таго года не чуваць, ды нельга выключаць, што арганізацыя працягвае існаваць падпольна, нягледзячы на аблавы на ягоных чальцоў.
Як узнік «Малады фронт»
Падзеі першых гадоў існавання МФ апісваў у кнізе «Пакаленне Маладога Фронту» Павел Севярынец, які на першым з’ездзе МФ быў выбраны адным з трох сустаршыняў, а з 1999 па 2004 год быў адзіным старшынём. Паводле яго слоў, МФ узнік менавіта вясной 1996 года як адказ на жорсткія разгоны дэманстрацыяў і збіванне актывістаў. Севярынец з іншымі «маладафронтаўцамі», дарэчы, у 2005 годзе вырашылі адрадзіць партыю «Беларуская хрысціянская дэмакратыя». Севярынец з таго часу і дагэтуль застаецца сустаршынём БХД, але з 7 чэрвеня 2020 года ён у няволі ў Беларусі.
Вадзім Кабанчук расказвае «Белсату», што яшчэ ў 1996 годзе не прапускаў ні адной дэманстрацыі. Тады Аляксандр Лукашэнка падпісаў дамову аб стварэнні «супольнасці Беларусі і Расеі», у адказ на гэта пачаліся пратэсты, якія ўвайшлі ў гісторыю як «менская вясна». І на тых акцыях — яшчэ да «дня народзінаў» і першага з’езду — паўстаў «Малады фронт».
Кабанчук згадвае, што на акцыях «менскай вясны» пабачыў, як маладзёны з «Беларускага народнага фронту» ладзілі ахову пратэстоўцаў. І з Севярынцам ужо быў знаёмы — той ладзіў сустрэчы ў студэнцкіх інтэрнатах. Дык вырашыў далучыцца. МФ меў розныя накірункі, Кабанчук далучыўся да спартовага, у якім ладзілі трэнаванні, заняткі ў спартовай залі, акцыі і ахову мітынгаў. З таго спартовага крыла ў 1998 годзе вырасла моладзевая спартова-патрыятычная арганізацыя «Край», якую Кабанчук узначаліў. Затым Кабанчук стаў адным з заснавальнікаў арганізацыі «Зубр».
У пачатку вайны на Данбасе ў 2014 годзе Кабанчук вазіў валанцёрскую дапамогу для ўкраінцаў, у 2015 годзе пайшоў бараніць Украіну, далучыўся да тактычнай групы «Беларусь». Неўзабаве пасля пачатку поўнамаштабнай вайны стаў намеснікам камандзіра батальёна імя Каліноўскага (які хутка вырас у полк). 3 жніўня 2024 года Кабанчук быў прызначаны прадстаўніком Аб’яднанага пераходнага кабінету па абароне і нацыянальнай бяспецы.
Юрась Губарэвіч быў адным з арганізатараў «Маладога фронту», адказваў за стварэнне рэгіянальных структураў. Ён згадвае ў каментары «Белсату», што да зімы 1996/97 будучы МФ быў моладзевай арганізацыяй БНФ, якой кіравалі Уладзімір Несцер і Алесь Касач — ужо пазней лідарства пераняў Севярынец, а арганізацыя ператварылася ў «Малады фронт», а Касач, як адзначае Губарэвіч, пасля «ўсплыў» як памочнік праўладнага дэпутата Алега Гайдукевіча і ўрэшце быў асуджаны за махлярства і карупцыю. «Малады фронт» жа стаў фармавацца як самастойная структура, незалежная ад партыі БНФ (у якой у 2005 годзе ўзнікла новая моладзевая арганізацыя — «Моладзь БНФ»).
У той час канкуравалі між сабой дзве моладзевыя апазіцыйныя групы: адна вакол Севярынца, другая вакол Віталя Рымашэўскага. У тым канфлікце, як згадвае Губарэвіч, перамог Севярынец, на працяглы час шляхі Севярынца і Рымашэўскага разышліся, але зноў сышліся пры фармаванні БХД — Рымашэўскі і Севярынец дагэтуль застаюцца сустаршынямі аргкамітэту па стварэнні БХД разам з яшчэ двума людзьмі. Рымашэўскі таксама з’яўляецца сябрам Каардынацыйнай рады.
Губарэвіч пазней стаў старшынём Берасцейскай абласной арганізацыі БНФ і дэпутатам Белаазёрскага гарадскога савету, намеснікам старшыні партыі БНФ, першым намеснікам старшыні і з 2016 года старшынём руху «За свабоду». Губарэвіч цяпер таксама сябра Каардынацыйнай рады і каардынатар праграмы Аб’яднанага пераходнага кабінету «Кадравы рэзерв для Новай Беларусі».
Чым займаўся «Малады фронт»
Хутка «Малады фронт» стаў найбуйнейшай моладзевай арганізацыяй з апазіцыйных Лукашэнку.
«Тады Лукашэнка і сама дыктатура былі, як па сённяшніх часах, такія маладыя і не ўкаранёныя, — згадвае Кабанчук першыя гады МФ. — У нас была думка, што магчыма, вось-вось, кожны год, кожныя паўгода могуць быць змены. Мы бачылі шматлікія акцыі, мы бачылі незадаволенасць народу. І ён сапраўды вісеў на валаску! Напрыклад, у 1996 годзе, калі парламент 13-га склікання вынес яму імпічмент, ягоны лёс уратаваў «крамлёўскі дэсант», які прыехаў і ўвёў у зман і Вярхоўны савет Беларусі, і саміх беларусаў».
МФ запомніўся акцыямі кшталту «Горад наш!», у межах якой па ўсёй Беларусі вывешвалі ўжо забароненыя Лукашэнкам бел-чырвона-белыя сцягі. Губарэвіч згадвае, як з Валянцінам Стэфановічам «узяў пад апеку» некалькі высотак у Кастрычніцкім раёне Менску, лазалі начамі па гарышчах і вывешвалі сцягі.
Стэфановіч у 1997 годзе быў выбраны сустаршынём МФ, сустрэў у арганізацыі сваю будучую жонку Аліну, але неўзабаве сышоў з МФ, стаў праваабаронцам і затым намеснікам старшыні «Вясны», а таксама віцэ-прэзідэнтам Міжнароднай федэрацыі за правы чалавека. З 2021 года Стэфановіч у няволі.
Але МФ вядомы не толькі сцягамі. Можна згадаць акцыю «Беларускую кнігу — дзецям», у межах якой сабралі тысячы кніг для дзіцячых дамоў; розныя іншыя акцыі (хоць да выбараў, хоць да Дня святога Валянціна), зборы подпісаў і пікеты з розных нагодаў; варту ў Курапатах (яшчэ ў 2001 годзе, калі праз месца расстрэлу і пахавання ахвяраў сталінскіх рэпрэсіяў праклалі шашу, і пазней, у канцы 2010-х, калі на краі ахоўнай зоны мемарыялу пабудавалі рэстарацыю «Поедем-поедим»). МФ таксама займаўся адукацыяй моладзі, ладзіў «шоў беларушчыны», канцэрты, летнікі, падарожжы, семінары… У 2015 годзе МФ зладзіў спартова-патрыятычны клуб «Ваяр».
МФ меў філіі ў дзясятках гарадоў Беларусі, а ў Менску ва ўсіх раёнах былі рады МФ. І Кабанчук, і Губарэвіч згадваюць, як ва ўправе МФ на вуліцы Варвашэні, 8 (цяпер — праспект Машэрава) фізічна не змяшчаліся ўсе ахвочыя ўзяць удзел у штотыднёвых сустрэчах па чацвяргах. І гэта без сучасных сродкаў камунікацыі: не тое, што інтэрнэту, а нават пэйджэраў большасць моладзі ў канцы 1990-х не мела. Моладзь збіралі праз пошту і «кол-цэнтр» — як згадвае Губарэвіч, даводзілася па некалькі гадзінаў абтэлефаноўваць паплечнікаў па розных гарадах, каб даведацца, як справы ў арганізацыі, ці сабраць сяброў на з’езд. Ды й моладзь не мела грошай на бары і клубы — МФ станавіўся прывабнай магчымасцю ангажавацца ў грамадскае жыццё.
«Малады фронт» — гэта як падмурак для самых розных накірункаў. Наш асяродак выхаваў і палітыкаў, і праваабаронцаў, самых яскравых і дасведчаных спецыялістаў грамадскай дзейнасці», — кажа «Белсату» колішняя актывістка «Маладога фронту» Настасся Азарка.
Але не паўсюль «Малады фронт» быў масавым. Настасся Азарка расказвае, што ў свой час была адзінай актывісткай МФ у Нясвіжы. Актыўная моладзь з малых гарадоў з’язджала ў сталіцу і буйнейшыя гарады. І нават калі нясвіжская моладзь цікавілася МФ, дык ехала вучыцца ў буйнейшыя гарады і там далучалася да «Фронту», а ў свой горад прыязджала хіба адпачыць. Азарка і сама паехала вучыцца ў іншы горад, ды вучэльню давялося пакінуць праз канфлікт з паліталагіняй з-за «шоу беларушчыны». Тая паліталагіня, згадвае Азарка, сказала: «Ты забіраеш у мяне мой хлеб».
Як улады ваявалі з «Маладым фронтам»
Настасся Азарка «на сваёй скуры» адчула і наўпроставыя, і «неафіцыйныя» рэпрэсіі. Былі і арышты, і штрафы. Яна згадвае, як у 2004-м атрымала першыя 5 содняў арышту на 10-годдзе кіравання Лукашэнкі, а пасля рэферэндуму-2004 суддзя хацеў ёй прысудзіць 15 дзён, але не знайшоў падставы садзіць — і даў толькі 10 дзён арышту. У 2006 годзе супраць яе распачалі крымінальную справу за «Дзейнасць ад імя незарэгістраванай арганізацыі», затым прыпынілі і зноў аднавілі, а ў выніку аштрафавалі на 40 базавых велічыняў. Азарка не памятае, колькі гэта было ў рублях, але добра памятае, што такую суму за жыццё не трымала ў руках.
З адукацыі яна настаўніца і гісторык-музеязнаўца. Ды чыноўнікі прама казалі актывістцы: «Дзяцей мы табе не дамо вучыць». Ёй былі забароненыя любыя «грашовыя» прафесіі, даводзілася працаваць на пошце, хлебзаводзе, ільнозаводзе… І ў невялікім горадзе, дзе ўсе адно аднаго ведаюць, маральны ціск адчуваўся асабліва моцна: «Глядзіце, ідзе апазіцыянерка». Калі што здаралася ў горадзе, кажа, была першай падазраванай. А пасля суду за «незарэгістраваную арганізацыю» над ёй дык наогул зладзілі татальны кантроль, які яна параўноўвае з «хатняй хіміяй». Кажа, адчувала сябе як воўк з мультфільму «Ну, пагадзі!», які пры відзе міліцыі выварочвае кішэні. А на камісіі па працаўладкаванні, згадвае, яе пыталі: «Ты змяніла свае погляды? Не? Сядзі далей без працы». Працу рабочай на льнозаводзе ў выніку знайшла з дапамогай міліцыі.
Той артыкул за «незарэгістраваную арганізацыю» (193-1 КК РБ) з’явіўся ў канцы 2005 года. Па словах Азаркі, з гэтым артыкулам можна было судзіць каго заўгодна за любую супольнасць, «нават аматараў хамячкоў». Але судзілі за апазіцыйныя і праваабарончыя арганізацыі — у тым ліку за «Малады фронт», які некалькі разоў спрабаваў зарэгістравацца ў Беларусі і атрымліваў адмовы з бюракратычных прычынаў, а ў выніку зарэгістраваўся ў Чэхіі. Гэта не дапамагло абараніцца ад пераследу, як не дапамагло і заключэнне Венецыянскай камісіі аб тым, што арт. 193-1 КК РБ парушае Міжнародны пакт аб палітычных і грамадзянскіх правах.
Шмат «маладафронтаўцаў» могуць расказаць гісторыі, падобныя да той, якую расказала Настасся Азарка: затрыманні, арышты, штрафы, забарона працаваць, «асаблівая ўвага» сілавікоў… Суразмоўцы не сумняюцца, што прычына ў масавасці арганізацыі.
Губарэвіч дадае: улады Беларусі ваююць з усім, што ім непадкантрольнае і незразумелае. А МФ быў яшчэ і альтэрнатывай моладзевай палітыцы ўладаў, якая была нязграбнай і нягеглай: рэшткам камсамолу і пазней БРСМ даводзілася змагацца за розумы і сэрцы моладзі.
Якое значэнне мае «Малады фронт»
Ці не дарэмна гэта ўсё было? Азарка, толькі расказаўшы пра рэпрэсіі супраць яе, без ваганняў адказвае на гэтае пытанне: «Канешне, недарэмна!»
«Ты атрымліваеш такі вышкал, такі досвед на ўсё жыццё… — разважае яна. — Калі пачаліся пратэсты 2020 года, я змагла дапамагаць людзям, я іх кансультавала па юрыдычных пытаннях, па пытаннях «партызаншчыны» — што трэба рабіць, што не трэба, каб цябе раней за час не заўважылі».
Губарэвіч прызнае, што «Малады фронт» не меў «манаполіі» на прадстаўленне маладых нацыянальна-дэмакратычна-арыентаваных людзей. Але дадае: МФ адыграў істотную ролю не толькі ў фармаванні будучых грамадскіх і палітычных лідараў, а і ў фармаванні іхных адносінаў да ўсяго беларускага. Шмат хто прыходзіў проста па знаёмстве, заставаўся і выходзіў самастойна рабіць прабеларускія справы.
Кабанчук перакананы, што «Малады фронт» ужо ўвайшоў у гісторыю Беларусі і ў будучых падручніках будзе згаданы як «авангард адраджэння, авангард беларускай нацыянальна свядомай моладзі». А людзі, якія прайшлі праз «Малады фронт», верыць ён, яшчэ «скажуць сваё слова». Ды і тыя людзі ўжо выхавалі сваіх дзяцей — таксама «ў беларускім духу».
Хто яшчэ быў у «Маладым фронце»
Усіх вядомых «маладафронтаўцаў» не пералічыць, але вось, напрыклад, некаторыя, не згаданыя вышэй, пра якіх расказвала «Радыё Свабода».
Зміцер Дашкевіч — былы старшыня і сустаршыня «Маладога фронту» (2004—2015), у няволі з 2022 года. У «Маладым фронце» была і ягоная жонка Наста (дзявочае прозвішча — Палажанка), якая з чатырма дзецьмі чакае мужа на волі.
Эдуард Лобаў — былы сустаршыня МФ, ваяр-добраахвотнік Збройных сілаў Украіны, гераічна загінуў пад Вуглядарам у 2023 годзе.
Іншыя былыя «маладафронтаўцы», якія ваявалі ці ваююць ва Украіне: Альгерд Аўчыннікаў, Аляксей Вайцяховіч, Віталь Трыгубаў, Сяргей Пальчэўскі…
Вадзім Саранчукоў — выканаўца абавязкаў старшыні партыі БНФ.
Барыс Гарэцкі — намеснік старшыні Беларускай асацыяцыі журналістаў.
Алег Корбан — лідар грамадскага аб’яднання «Альтэрнатыва».
Артур Фінькевіч — былы палітвязень, сябра Каардынацыйнай рады.
Наталка Харытанюк — пісьменніца, перакладчыца, лаўрэатка прэміі «Дэбют» 2010 года.
Зміцер Хведарук — былы палітвязень, семінарыст.
Паліна Шарэнда-Панасюк — палітычная актывістка, у няволі з 2021 года.
Сяржук Лісічонак — праектны менеджар, які працаваў у шэрагу буйных IT-кампаніяў.
Іван і Ілля Шылы — заснавальнікі міжнароднай клінінгавай кампаніі «Чысты кіт».
Дзяніс Мельянцоў — актыўны праўладны палітолаг.
Раман Пратасевіч — былы журналіст, дзеля затрымання якога ўлады Беларусі захапілі самалёт «Ryanair». Па вызваленні рабіў праўладныя выказванні, але не вядзе актыўнай дзейнасці.
Кубракоў даводзіў, што міліцыянт Згірскі не датычны да банды налётчыкаў. Цяпер таго судзяць — пагражае да 20 гадоў3
Каментары