Грамадства

«Пад галаву падкладаў туалетную паперу замест падушкі». Экс-палітвязні расказалі, як выжыць у карцары

«Пад галаву я падкладаў туалетную паперу замест падушкі. Гэтыя 48 дзён былі для мяне самымі цяжкімі з паўтара года адсідкі», — кажа адзін з былых палітвязняў пра дні ў ШІЗА. Карцарамі і штрафнымі ізалятарамі караюць многіх палітычных. Што адбываецца ўнутры — камеры і чалавека? Мы папрасілі трох былых палітвязняў падзяліцца сваімі ўспамінамі пра гэты час.

«Гэтыя 48 дзён былі для мяне самымі цяжкімі за паўтара года адсідкі»

Зміцер Фурманаў: 

«Правёў 33 дні ў карцары ў турме і яшчэ 48 дзён у ШІЗА. Гэта амаль аднолькавыя месцы, толькі ў карцары яшчэ даюць матрац з пасцеллю, якія на дзень выносіш за дзверы, і кожны дзень ёсць прагулкі, не даўжэйшыя за гадзіну.

У калоніі правяралі рэчы, што былі ў мяне ў сумцы, каб даведацца, ці адпавядаюць яны вопісу. Кожны зняволены павінен мець вопіс усіх рэчаў, што знаходзяцца ў яго ў сумцы і ў тумбачцы каля ложка. Напрыклад, ты ўзяў нешта з сумкі і паклаў у тумбачку, а яно не павінна там быць, або проста нешта не супадае, гэта лічыцца парушэннем.

Зміцер Фурманаў. Фота: старонка Змітра ў Instagram

Іншы палітвязень няправільна мне паказаў, як запаўняць гэты вопіс. Падазраю, што ён мог гэта зрабіць спецыяльна, бо калі потым мы пачалі высвятляць адносіны з днявальным, ён абураўся, маўляў, што ж вы, змагары, не хочаце нармальна жыць. Дык вось, той вязень сказаў мне запісваць у вопіс усе рэчы, а трэба было пісаць толькі пра тыя, што ў мяне ў сумцы. Мяне праверылі, знайшлі парушэнне і адправілі на камісію. Я напісаў тлумачальную, і мне сказалі, што гэта вельмі грубае парушэнне, таму трэба ісці ў ШІЗА.

Так я трапіў туды на першыя дзесяць сутак, а потым стала зразумела, што ў іх ёсць устаноўка не выпускаць мяне адтуль. Яны пастаянна складалі нейкія рапарты, напрыклад, казалі, што ў памяшканні, дзе я быў, не прыбрана, хаця там усё было чыста.

Заходзілі неяк з ліхтарыкам і ледзьве не пальцам праводзілі, каб праверыць паверхні на наяўнасць пылу. Пылу там не было, затое яны знайшлі маленькага павучка ў вуглу. Кажуць: трэба пісаць, што ў камеры павуцінне, бо ў камеры ёсць павук. Так я атрымаў яшчэ дзесяць сутак у ШІЗА.

У памяшканні, дзе знаходзіўся, была відэакамера, і паміж санвузлом і камерай была перагародка. Я сядзеў ля перагародкі, мяне не было бачна. Сядзець у камеры можна, ляжаць нельга, і яны палічылі, што я ляжаў, хаця, калі б гэта было так, яны б мяне бачылі. І зноў новыя суткі.

Яшчэ склалі рапарт з-за таго, што нібыта не быў апрануты па форме. Там пастаянна было холадна, і я быў вымушаны часта рабіць фізічныя практыкаванні. Неяк я змакрэў, вырашыў памыцца і зняў верхнюю робу, і ўсё — прыбеглі і склалі на мяне рапарт.

Заўсёды прызнаваў віну, прасіў [у тлумачальных], каб строга не каралі. Потым перастаў пісаць тлумачальныя, бо зразумеў, што ў іх устаноўка трымаць мяне там да канца.

У маёй камеры ШІЗА былі два ложкі, якія на дзень прымацоўваліся да сцяны. Пакой у даўжыню недзе метраў пяць, у шырыню — метры два. Пад столлю акно, з якога нічога не бачна, на ім краты. Калі трэба, можна папрасіць і табе спецыяльным ключом адкрыюць акно.

Пад акном стаіць невялікі столік з лаўкай, усё гэта прыкручана, ніяк не пераставіць. Пад акном, ля стала, знаходзіцца вельмі слабенькая батарэя, якая амаль не грэе, нават калі ўключылі ацяпленне. Акрамя дзвярэй, каб трапіць у камеру, трэба адамкнуць краты: спачатку ідуць дзверы, а потым — краты.

Ложак мае ў складзе металічныя канструкцыі, ён вельмі цяжкі, кілаграмаў сто, і каб падняць яго ўверх, трэба было кожную раніцу прасіць дапамогі ў ахоўніка. Яшчэ была ракавіна і туалет-дзірка. У ШІЗА нельга мець пасцель і матрацы.

Пад галаву я падкладаў туалетную паперу замест падушкі — не тое ж самае, але лепш, чым нічога. Было вельмі холадна, таму прыходзілася кожныя дзве гадзіны ноччу прачынацца і рабіць фізічныя практыкаванні.

Можна ўзяць з сабой ручнік, зубную шчотку і пасту, мыла і, здаецца, тапачкі. Асобна, у калідоры ля камеры, ёсць паліца, дзе захоўваюцца іншыя твае рэчы, напрыклад, прыналежнасці для душу, дэзадарант, станок для галення.

Гэтыя 48 дзён былі для мяне самымі цяжкімі з паўтара года адсідкі. Чым там займаецца чалавек? Ходзіць з кута ў кут, больш там няма што рабіць. Можна нягучна спяваць песні, калі гэта нікому не перашкаджае, чытаць вершы на памяць, часам можна трохі пасядзець на падлозе і зрабіць нейкія фізічныя практыкаванні.

Напэўна, не кожны гэта вытрымае, мне было цяжка ўжо на трэці-чацвёрты тыдзень. Магчыма, чым даўжэй ты там знаходзішся, тым больш прывыкаеш, але я ўжо не ведаў, што там рабіць, усё здавалася нейкім бясконцым, нібыта няма выхаду, і я там застануся назаўсёды.

Паколькі няма чым заняцца, у ШІЗА ты пастаянна пракручваеш у галаве, што з табой было, як ты пражыў жыццё, і што можа быць далей. Думаеш пра тое, што цябе чакаюць родныя і блізкія людзі, што ты не адзін і трэба проста перажыць гэты момант, тады ўсё будзе добра. Гэта і дапамагло вытрымаць.

Думаю, гэтае месца можа паўплываць на псіхіку. Ты кожны дзень знаходзішся ў адной і той жа прасторы, цябе адтуль выводзяць, толькі калі прыходзіць адвакат, ці на нейкую медыцынскую праверку. А так сядзіш там цэлыя суткі, няма чым заняцца. Круціш у галаве адны і тыя ж думкі — ад гэтага, напэўна, можна звар’яцець.

Вядома, гэта катаванне».

«Для таго гэта і робіцца, каб максімальна зацкаваць чалавека псіхалагічна, знішчыць яго як асобу»

Ігар Банцар:

«Сядзеў у ШІЗА два разы, калі быў пад следствам у гродзенскай турме — пяць і дзесяць дзён. А потым трапіў туды, калі знаходзіўся на хіміі, і колькі я там сядзеў у ШІЗА, я ўжо не палічу, дакладна больш за месяц. За што атрымаў першы раз ШІЗА ў Гродне, я не памятаю, а другі раз мяне туды пасадзілі за перформанс. Парушыў унутраны парадак, згодна з якім трэба беражліва ставіцца да маёмасці турмы, выцарапаў на дне талерак чатыры англійскія літары — АСАВ. Мне хацелі прышыць экстрэмізм, але адправілі ў ШІЗА за парушэнне распарадку.

Ігар Банцар. Фота: Audiolith Records

На хіміі ж былі чыста фармальныя дачэпкі: маўляў, быў непаголены, спаў у крэсле, калі гэта нельга было рабіць.

У гродзенскай турме ШІЗА выглядаў стандартна: са шконкай, што прышпіляецца да сцяны ўдзень, і лавачка. Гэта малое памяшканне, паўтара ці два на тры метры, разлічанае на аднаго чалавека, дзе ён цэлы дзень ходзіць і думае пра свой лёс. Калі ж я быў на хіміі, на тэрыторыі папраўчай установы не было камеры для ШІЗА, таму для адбывання яны вывозілі або ў віцебскае СІЗА, або ў гарадок за 25 кіламетраў ад Віцебска. Там было больш камфортна, чым калі б ты сядзеў у гродзенскай турме.

Зразумела, што ніякай пасцелі там няма, толькі ўвечары выдаюць вату, каб ты мог на ёй мякка паспаць, і зубную шчотку. Там нельга ні пісаць, ні чытаць, ні з кімсьці перапісвацца. Асноўнае пакаранне ў тым, што ты прачынаешся ў 6:00 і да 22:00 вечара, 16 гадзін, знаходзішся на нагах, і калі ты сядзіш адзін, то застаешся сам-насам са сваімі думкамі. Хаця калі сядзіш з людзьмі, у якіх вельмі вузкі светапогляд, то на трэці дзень з імі ўжо няма пра што размаўляць.

Умовы там вельмі цяжкія, у тым ліку цяжкія псіхалагічна. Калі сядзіш у турме, прызвычайваешся да ўнутранага распарадку, правілаў паводзін, і так і жывеш, а ў ШІЗА ўсё мяняецца. Ты застаешся сам-насам, і так праходзіць дзень за днём.

Заўжды ўсім прыводжу прыклад пра былога палітвязня Міхаіла Жамчужнага — здаецца, ён правёў у ШІЗА 275 дзён на працягу каляндарнага года. Трэба мець вельмі моцную псіхіку, каб не звар’яцець і не пачаць займацца нейкімі дзіўнымі рэчамі, бо ў такіх умовах нават здараюцца спробы самагубстваў. Калі я сядзеў у ШІЗА ў Віцебску, там быў хлопец, які з маленства ва ўсіх гэтых справах. Для яго не было б праблемай выкруціць нейкую шрубу ці знайсці кавалак сашчэпкі ў дакументах па справе, якія табе перадалі. Чалавек, які знаходзіцца ў роспачы, знойдзе варыянты.

Псіхалагічна гэта вельмі цяжка. Я і так сядзеў пад следствам адзін, таму прызвычаіўся да адзіноты, але магу сабе ўявіць, як адчуваюць сябе людзі, каго садзяць у ШІЗА з хіміі. Гуляеш там, напружваеш няшчасных супрацоўнікаў, хістаеш сістэму знутры, а потым цябе закрываюць у камеру — атрымліваецца ізаляцыя ад мікрасоцыума, якім бы ён ні быў. Калі ты сядзіш у турме, калоніі ці на хіміі, ты камунікуеш з людзьмі, ствараецца акружэнне, як кажуць, ты сямейнічаеш, з кімсьці п’еш каву ці снедаеш, а з кімсьці не кантактуеш. Усё як у нармальным жыцці. А калі цябе з гэтага вырываюць, тым больш не на дзень, а на доўгі тэрмін, гэта стрэс.

Хаця час ад часу сустракаўся з закаранелымі злачынцамі, і яны прызвычаіліся да таго, што ў іх пастаянныя праблемы з адміністрацыяй. Да 2020 года ў турмах было складана знайсці нармальных людзей, збольшага там былі тыя, хто свядома парушаў закон, і зразумела, што ў іх псіхіка завостраная пад усё гэта. А калі ж у ШІЗА трапляе палітычны вязень, які трапіў пад раздачу, яму, безумоўна, вельмі цяжка.

Магу казаць толькі за сябе, бо гэта вельмі асабістая справа. Мяне ратавала вялікая колькасць праектаў у галаве, а таксама канцэртаў, песень і ўспамінаў, я ўсё ж такі трошкі паездзіў па свеце. А калі ў цябе няма таго, за што можна зачапіцца, я нават не ведаю, як чалавек будзе сябе адчуваць. Я неяк выжыў, але момантамі было вельмі цяжка.

Для таго гэта і робіцца, каб максімальна зацкаваць чалавека псіхалагічна, знішчыць яго як асобу, бо да фізічнага дыскамфорту прызвычайваешся, а псіхалагічны для непадрыхтаванага чалавека вельмі цяжкі.

Думаў пра дзяцей, якіх вельмі люблю і якіх не бачыў, з якімі хацелася б трошкі больш часу правесці. Разумеў, як за мяне перажывалі бацькі, і хваляваўся, каб у іх нічога не здарылася са здароўем, таму што, напэўна, цяжка, калі адбываецца такая несправядлівасць. Маўляў, улазіш у палітыку, што ж ты робіш? Бацькі ў цябе старыя, і калі ў іх нешта здарыцца са здароўем, яшчэ будзеш сябе адчуваць вінаватым.

Здаецца, такія думкі там ва ўсіх. Ёсць такая турэмная прымаўка, з якой усе пагаджаюцца: усё пройдзе, галоўнае, каб родныя былі здаровыя. Чуў яе і ад крымінальнікаў, і ад супрацоўнікаў гэтых аб’ектаў. Думкамі ты там з роднымі і блізкімі, і ад гэтага няма куды дзецца, бо ўсе мы людзі.

Згодна з заканадаўствам, карцар — гэта пакаранне ў пакаранні, якое ты можаш абсалютна легальна атрымаць за парушэнне правіл унутранага распарадку. Фармальна гэта не катаванне, ды і фактычна я б гэта катаваннем не назваў. Калі ты сядзіш па нейкіх надуманых артыкулах, маеш несправядлівы вырак, калі ты пазбаўлены кантакту з воляй, то якая розніца, ці правядзеш ты пару лішніх дзён у карцары? Усё роўна твае правы парушаныя.

Напэўна, гэта не катаванне, а хутчэй стварэнне вельмі нязручных умоў, працяг усіх працэсаў, што адбываюцца ў краіне. Няма сэнсу чакаць ад гэтай дзяржавы, што яна будзе табе ствараць нейкія святочныя ўмовы. У нас жудасныя прысуды, шыюць крымінальныя справы на дзясяткі гадоў, і калі чалавека накіроўваюць у карцар, трэба да гэтага ставіцца як да часткі ціску на апазіцыю і праціўнікаў рэжыму.

Трэба памятаць, што ўсё гэта — выпрабаванне, і мы мусім яго прайсці, так што заклікаю ўсіх захоўваць аптымізм і пазітыў».

«Пару разоў супрацоўнікі ледзьве не падалі, і гэта была вялікая забава»

Дзяніс Дзёмух:

«Я прабыў 10 дзён у карцары ў Жодзіне [ў турме]. Двойчы мяне заўважылі, калі ладзіў міжкамерную сувязь, трэцяе парушэнне мне паставілі, калі ўбачылі, што ляжу на ложку днём, за ўсё гэта і накіравалі ў карцар. Пазней, калі трапіў у ШІЗА ў калоніі, у першае парушэнне мне запісалі тое, нібыта я быў непаголены, другое парушэнне — размовы ў строі, і трэцяе — пакіданне лакальнага ўчастку. У той дзень у калоніі быў турнір па валейболе, і я пайшоў у іншы атрад за мячом ды не знайшоў аператыўніка, і гэта палічылі парушэннем. Што да размоў у строі, гэта і так бывае, проста трэба было прыдрацца да мяне як да палітычнага. І ты не можаш сказаць, маўляў, іншыя размаўляюць, чаму ж у вас прэтэнзіі да мяне, бо інакш табе будзе горш.

Дзяніс Дзёмух. Фота: «Новы Час»

Калі я трапіў у ШІЗА, у дзень, як мяне павінны былі выпускаць, прыйшла ранішняя праверка. Як адчынілі дзверы, на падлогу ўпаў маленькі кавалачак тынкоўкі. Аператыўнік прайшоўся, пылу не заўважыў, але ўбачыў гэтую тынкоўку — і мне працягнулі ШІЗА на восем дзён з выхадам на працу.

Працавалі мы ў камерах ШІЗА, дзе крышылі дранку. Дранка — гэта дрэва, і калі яе расколваеш, унутры парахня. То-бок, калі працуеш, пастаянна ідзе пыл, і ты гэтым дыхаеш. Сродкаў засцярогі там не было, табе проста давалі кіянку, каб расколваць дранку. А калі б ты не пагадзіўся выйсці на працу ці не выканаў бы працоўную норму, падоўжылі б ШІЗА яшчэ на дзесяць сутак.

Але пад канец мне яшчэ дакінулі дзесяць сутак, і чамусьці пасадзілі ў камеру з іншымі хлопцамі, хаця палітычныя звычайна сядзяць у ШІЗА адны.

Карцар у Жодзіне — тое, што мне больш за ўсё не зайшло. Так, у ШІЗА таксама было цяжка: ні матрацаў, ні падушак, ложкі драўляныя з жалезнымі ўстаўкамі. У карцары ж давалі падушку, коўдру і матрац, але ўмовы былі цяжкія. Быў канец мая, калі павінна быць цёпла, але там было дужа сыра і вільготна, падвальнае памяшканне. Часам выводзілі на прагулкі, і я стараўся гуляць як мага больш, бо цяжка знаходзіцца ў камеры без паветра. Там адчынялася акно, але зусім трохі, пра вентыляцыю ўвогуле маўчу: у ШІЗА, як мне расказаў потым кантралёр, вентыляцыі забітыя, і іх ніхто не чысціць, у карцары вентыляцыя таксама ні на што не ўплывае.

Наконт ежы — калі яе разносіў нармальны баландзёр, можна было папрасіць, і табе накінулі б яшчэ порцыю. У звычайных умовах гэтая дадатковая порцыя табе не трэба, бо можна есці прадукты з перадач, але ў ШІЗА без гэтага вельмі цяжка. У 6:30 атрымліваеш сняданак і потым сядзіш да 14:30, чакаеш, пакуль дадуць абед, то-бок разбежка была 6-8 гадзін.

Пра што думаў у ШІЗА? Збольшага пра пасылку ад сябра, бо там было шмат прадуктаў, баяўся, каб не сапсаваліся. Але ж мне падпісалі своечасова дазвол атрымаць пасылку, там нават каўбасы не сапсаваліся.

Не сказаў бы, што ў мяне з сабой у ШІЗА нічога не было, мог узяць зубную шчотку, пасту, мыла і ручнік, і гэта ўжо нямала. Чым мы там займаліся? Часам рабілі фізічныя практыкаванні: нехта — каб сагрэцца, нельга — каб трымаць сябе ў тонусе. То-бок можна нечым сябе заняць, трэба толькі жаданне і фантазія.

Напрыклад, калі трэба было мыць камеру, мы бралі па 2-3 кавалкі гаспадарчага мыла, каб падлога была чыстая. Калі мыеш падлогу вадой з мылам і заходзіць супрацоўнік, ён пачынае крыху коўзацца, і мне гэта больш за ўсё падабалася. Пару разоў яны ледзьве не падалі, і гэта была вялікая забава.

Галоўнае ў ШІЗА — не паехаць дахам, бо цэлымі днямі ты ў чатырох сценах. Затое там у цябе вельмі шмат часу падумаць і паразважаць, і ніхто табе не перашкаджае, хаця ШІЗА — гэта і не крута. У пачатку было вельмі шмат песімізму, бо да цябе могуць прычапіцца шмат за што: за маленькае павуцінне, за тое, што недзе не прыбрана.

Калі ў цябе моцная псіхіка, ты гэта вытрымаеш, але ёсць людзі, хто гэта не вывозіць. Яны не ведаюць, чым заняцца, пачынаюць крычаць, нехта ўскрываецца. ШІЗА — вялікае выпрабаванне, магчымасць загартаваць сябе яшчэ больш. Некаторыя пасля яго робяцца яшчэ больш агрэсіўнымі з персаналам, гатовымі на забастоўку ці галадоўку. Гэта робяць, каб дагрукацца да персаналу, каб выканалі просьбы — напрыклад, каб паклікалі медыка ці атрадніка.

Памятаю, як у снежні 2021 года ў ШІЗА пасадзілі блогера Сяргея Пятрухіна, я быў з ім у адным атрадзе. Тады [актывіст] Максім Вінярскі, які таксама там сядзіць, пачаў забастоўку: ён хадзіў з атрадам да сталовай, але не ўваходзіў у яе і не еў. Іншыя таксама пачалі баставаць, калі Пятрухіна пасадзілі ў ШІЗА, не выходзілі на працу.

Атрымліваецца ланцужок: пасадзілі ў ШІЗА аднаго палітычнага — яго знаёмы не выйшаў на працу. Яго таксама закінулі ў ШІЗА, але ў яго яшчэ тры знаёмыя, якія пачынаюць баставаць, а ў іх яшчэ дзесяць знаёмых і так далей. Прычым нам ставілі парушэнні за тое, за што непалітычным вязням проста далі б заўвагу, нам проста не давалі вольнага паветра. За парушэнне табе даюць дзесяць сутак ШІЗА, а непалітычнаму — пяць, то-бок усё залежыць ад таго, якога колеру ў цябе бірка, жоўтая ці не. Калі жоўтая — ты або палітычны, або схільны да суіцыду, і калі палітычны, дакладна атрымаеш больш жорсткае пакаранне».

«Наша Нiва» — бастыён беларушчыны

ПАДТРЫМАЦЬ

«Нам будзе вельмі цяжка вырвацца». Шчыры Банцар — пра ГУБАЗіК, працу качагарам і сваю асабістую паразу

Сцяпан Латыпаў: Пра чалавека проста паступова забываюць, нібы хаваючы жыўцом

Камера 1 на 3 метры, прагулак няма, за акном пацукі. У якіх умовах трымаюць за кратамі Мікалая Статкевіча

Каментары

18-гадовая дзяўчына зняла відэа ў тыктоку, імаверна, пра свайго хлопца-міліцыянта — яе затрымалі за непавагу да органаў7

18-гадовая дзяўчына зняла відэа ў тыктоку, імаверна, пра свайго хлопца-міліцыянта — яе затрымалі за непавагу да органаў

Усе навіны →
Усе навіны

Ірына Леўшына заявіла, што застанецца ў Беларусі7

У Лукашэнкі заявілі, што Беларусь у Сірыі — не зацікаўлены гулец5

Прызначаны Асадам пасол Сірыі ў Расіі назваў ягоныя ўцёкі «ганебнымі і зневажальнымі»2

s13ru і «Письмо.бел» прызналі экстрэмісцкімі фармаваннямі3

Штучны інтэлект ChatGPT o1 пачаў падманваць сваіх распрацоўшчыкаў6

У Мінску адкрылі рэстаран, назва якога пагражае міжнародным скандалам6

На свабоду выйшла былая галоўная рэдактарка БелаПАН Ірына Леўшына13

У Гомелі адкрыецца першы пункт скандальнай дастаўкі сушы «Ёбідоёбі»5

Сірыйскія ўцекачы масава вяртаюцца на радзіму пасля звяржэння рэжыму Башара Асада18

больш чытаных навін
больш лайканых навін

18-гадовая дзяўчына зняла відэа ў тыктоку, імаверна, пра свайго хлопца-міліцыянта — яе затрымалі за непавагу да органаў7

18-гадовая дзяўчына зняла відэа ў тыктоку, імаверна, пра свайго хлопца-міліцыянта — яе затрымалі за непавагу да органаў

Галоўнае
Усе навіны →