Зоя Белахвосцік: Удзел у расійскіх серыялах — гэта неабходнасць. Як дзяцей карміць, апранацца, плаціць за кватэру? 

Актрыса, без якой блякне Купалаўскі і беларускі сучасны тэатр увогуле, атрымала званне народнай артысткі Беларусі, адыграла прэм'еру новенькага спектакля «Вешальнікі» і адкрыла для «Звязды» дзверы сваёй грымёркі.

Паходжанне з акцёрскай сям'і, больш за дзевяноста роляў у тэатры, выкананне Паўлінкі на працягу васямнаццаці гадоў, супрацоўніцтва з Мікалаем Пінігіным, выкладанне ў Акадэміі мастацтваў — Зоя Белахвосцік, між іншым жонка рэжысёра і мастацкага кіраўніка РТБД Аляксандра Гарцуева і маці актрысы Валянціны Гарцуевай, стала народнай і да афіцыйнага аб'яўлення.

Павялічыць

— Вашы дзядуля, бацька, муж і дачка звязаны з Купалаўскім тэатрам, і самі вы працуеце тут з 1982 года. Можна сказаць, аддалі яму ўжо больш за жыццё. Ці шкадавалі вы калі-небудзь, што засталіся на адным месцы і не паспрабавалі нешта іншае?

— Не, ніколі. У свой час Купалаўскі тэатр быў для мяне ідэяй фікс, марай, недасяжнай Жар-птушкай, як у казцы. Ён і сапраўды быў недасяжны, сюды бралі выключных людзей, найлепшых, «адборных». Сёння за кошт гэтага ў нас цікавая і рознабаковая трупа. Калі на чацвёртым курсе мяне паклікалі ў Купалаўскі іграць Паўлінку, я нават не ведаю, як гэта вытрымала. Адказнасць была настолькі высокай, што, калі я падыходзіла да тэатра, дзе павінна была быць рэпетыцыя, мяне ўсю калаціла. Недзе праз год я крыху выдыхнула і адчула, што мяне тут паважаюць, што ў мяне ёсць сябры, а лепшага і быць не можа. Я ведаю іншыя трупы і магу сказаць, што ў нас вельмі прыстойны тэатр, перш за ўсё таму, што тут няма субардынацыі «я мэтр, а ты ніхто». Старэйшых у нас паважаюць, як бацьку, маці, дзядулю, мы ў сваю чаргу клапоцімся пра моладзь, можам і пажурыць, і пажартаваць. У Купалаўскім усё вельмі проста, без крыўляння, вычварнасці, надуманасці. Мяркую, з глядзельнай залы бачна, што на сцэне — проста добрыя выхаваныя людзі. Колькі б ні было ў мяне розных прапаноў, і за мяжу звалі, я не магла адсюль сысці, напэўна, з-за каранёў. Некаму гэта можа падацца дрэнным, але ж калі карані добрыя, то і дрэва нармальна трымаецца. Я лічу, у мяне цудоўныя карані і сям'я — скарбніца талентаў і творчасці. Мая бабуля таксама была актрысай, маці — піяністкай. Я толькі не ўпэўнена, што хачу, каб мае ўнукі ў нашай краіне сталі артыстамі…

Магчыма, у якой-небудзь іншай артыстаў больш паважаюць… Але ж з нашай прафесіяй мы ўсё роўна багацейшыя. Ніхто не можа купіць тое, што нам даецца бясплатна, — тое шчасце, калі ты знаходзішся на сцэне і адчуваеш яднанне з залай. У Купалаўскім да таго ж асаблівая атмасфера. Мой муж (рэжысёр і мастацкі кіраўнік РТБД Аляксандр Гарцуеў. — Аўт.) на днях прыйшоў на здачу спектакля і сказаў, што ў Купалаўскім адчувае сябе як дома. І правільна, бо, адпрацаваўшы тут трыццаць два гады, ты наўрад ці знойдзеш іншы дом. Тут мы адзін аднаго падтрымліваем, бо ў нас агульная справа, а адзін ты — ніхто. Хутка нам будзе сто гадоў. Да гэтага моманту хочацца, каб краіна зразумела, наколькі Купалаўскі важны аб'ект для нашай культуры. Я б нават у яго гонар год абвясціла.

— Вы з'яўляецеся сведкам таго, як развіваўся і мяняўся Купалаўскі. Што тэатр 1980—1990-х у параўнанні з сённяшнім?

— Быў перыяд, калі на сцэне было бог ведае што. Побач з грунтоўнымі, цудоўнымі, эпічнымі пастаноўкамі Валерыя Раеўскага ішлі слабыя і безгустоўныя камедыі. Валерый Мікалаевіч, як мог, трымаў планку тэатра, а потым прыйшоў Мікалай Пінігін, і мы паступова вырулілі на тое, што называецца «і нашым, і вашым». І капейчыну зарабіць, і каб нешта высокамастацкае з'явілася. Адкуль у нас кабарэ і буржуазныя камедыі? — бо мы павінны самі сябе карміць, але і яны культурныя знешне, па сцэнаграфіі, па рэжысуры, па акцёрскім выкананні. Бо могуць быць і некультурнымі.

— А як 90-я прайшлі для тэатра і вас асабіста?

— Мы працавалі і працавалі, а для ўсіх было адно і тое ж — галота і бедната. Былі пустыя залы на цудоўных, тонкіх, інтэлігентных спектаклях. У выніку іх здымалі, бо глядач не хадзіў. Памятаю, як Андрэй Андросік паставіў вельмі прыгожую «Блакітную ружу» па п'есе «Шкляны звярынец» Тэнесі Уільямса. Заслона адкрывалася, і мы бачылі на трэць запоўнены партэр. А для акцёра, калі там пуста, працаваць немагчыма і балюча. Спектакль так і сышоў, а я яго любіла. А на нейкую бяздарную камедыю валам валіў народ. Сёння над намі няма гэтых нажніц, цяпер, дзякуй богу, усё прыстойна. Залы запаўняюцца, але, канешне, не самі сабой: добра працуе рэкламная служба. Неяк хадзіла глядзець свайго студэнта ў адным з тэатраў і была там адной з трыццаці ці сарака гледачоў — гэта жах.

— Ведаю, што пэўны час у Купалаўскага была практыка ездзіць на гастролі па вёсках і мястэчках краіны. Як гэта адбывалася?

— Цудоўна. Напрыклад, з «Паўлінкай» ехалі ў Салігорск — там у нас была база. Мы спыняліся ў гасцініцы і з гэтай базы кожны вечар выязджалі ў якую-небудзь вёску. Дамы культуры былі розныя, па памерах бывалі быццам грымёркі з маленькімі сцэнкамі. Памятаю, у адным з такіх будынкаў у нас была вечарына, дык масоўка ўсоўвалася ў вокны, бо не было куды нават сесці, не тое што танцы танцаваць. Глядач сядзеў на табурэціках, і вось так магло быць 25 спектакляў запар. У верасні бывала, яшчэ да пачатку сезона, ехалі ў якія-небудзь Ушачы, а ўжо было холадна, таму на сцэне дыхалі парай. Гэта была цудоўная культура. Мы прыязджаем а шостай ці сёмай вечара, а нам кажуць: «Ой, не, мы не можам, кароў яшчэ не падаілі». І мы чакаем сканчэння вячэрняй дойкі, ідзём да бабулек па дамашнія яйкі і малако, хто салка якое, хто цыбулю бярэ, а тыя кажуць: «Ой, не трэба мне вашых грошай». Калі жанчыны падояць кароў, мы іграем спектакль і позна-позна вяртаемся на базу. Чаму мы гэта робім, не абмяркоўвалася. Публіка прыходзіла з вяргінямі, дзеці бегалі, бабулькі радаваліся — гэта ж цуд. У пэўны момант гэта стала непатрэбна.

— Тэатр жа шмат вандруе. Якая ў вас была самая экзатычная краіна для гастроляў?

— Напэўна, самай экзатычнай быў Кітай, летась мы з «Чайкай» праехалі з яго поўдня на поўнач. Мы і сёння настальгуем аб той паездцы. Гэта было цікава, зусім іншая планета, мы так і не зразумелі, што гэта за яна. Звычайна мы працавалі ў агромістых оперных тэатрах: у Гуанчжоў, напрыклад, два разы ігралі ў зале на 1800 месцаў, і яны ўсе былі занятыя. Я не ведала, як мы вернемся ў наш маленечкі Купалаўскі і будзем тут іграць. Я ўвогуле артыст стадыёна. Калі я першы раз на стадыёне чытала Купалу, падумала: «Божа-Божа, чаму я не нарадзілася дзе-небудзь у Грэцыі, каб іграць у амфітэатры». Калі яны апладзіравалі і нешта крычалі на кітайскай, гэта вельмі ўзрушвала, тыя гастролі запомніліся на ўсё жыццё. Больш скажу, часам яны рэагавалі і ўспрымалі «Чайку» лепш за беларускіх гледачоў.

Павялічыць

— Са сваім мужам вы зараз працуеце ў розных тэатрах. Вы неяк дапамагаеце адно аднаму ў рабоце?

— Безумоўна, толькі не агрэсіўна, спецыяльна ніхто не ўмешваецца ў працэс. Мы заўсёды побач, я звяртаюся да яго з пытаннямі, мы абмяркоўваем, што здарылася за дзень. Калі мы праводзім адпачынак на хутары, праца ідзе агульная: у яго шмат літаратурных спраў, бо ён з нічога ці з нечага стварае п'есы, я таксама нешта чытаю, рыхтуюся да студэнтаў. І, безумоўна, мы ўплываем адзін на аднаго. На сённяшні дзень мы ўжо адно цэлае, хоць ён зусім адрозны. Як і дачка — «асобная асоба».

— А ў дачкі вы нечаму вучыцеся?

— Так, і ўвогуле ў моладзі, я ж не з-за грошай працую ў Акадэміі мастацтваў. У студэнтаў я пераймаю смеласць, якой мне часам не хапае, яны дапамагаюць мне не зашорваць вочы і быць на хвалі, не згубіць смак сучаснасці і не стаць акадэмічнай спарахнелай цёткай. Студэнты прыходзяць і заўсёды нейкія іншыя, яны маладыя, цікаўныя, адкрытыя, праўда, бывае занадта. Часам ім здаецца, што яны адкрываюць «амерыкі», а я ім расказваю, што гэтыя «амерыкі» ўжо былі адкрыты, напрыклад, Усеваладам Меерхольдам, Аляксандрам Таіравым ці ўвогуле ў часы Старажытнай Грэцыі.

— А як вы ўспрымаеце змены, якія сёння адбываюцца з тэатрам, рэжысёрскія канцэптуальныя, пластычныя пошукі?

— Я лічу, напрыклад, «Чайку» Мікалая Пінігіна канцэптуальнай гісторыяй. Я за тое, каб усё, што можа быць, — усё было, калі яно не ўтрымлівае абразу ці агрэсіўна спрачаецца з сутнасцю тэатра.

— Тады трэба растлумачыць, што такое сутнасць тэатра.

— Я думаю, што сутнасць тэатра не ў падключэнні галавы — гэта толькі пачуцці і перажыванні. Калі я сяджу ў зале, павінен здарыцца катарсіс — ці ад светлай, яскравай камедыі (а камедыя наогул складанейшы за іншыя жанр), ці ад драматычнага разбурэння чалавечай істоты. Ты пачынаеш іграць ролю адным, а канчаеш зусім іншым — тое ж павінна здарыцца і ў глядзельнай зале. А галава падключаецца ўжо пазней. У тэатры не трэба паказваць карцінку і нешта разжоўваць — я хачу ўбачыць намёк, які, як разумны чалавек, канешне, зразумею. Некаторыя сучасныя пастаноўкі, пра якія кажуць як пра адкрыццё Амерыкі, насамрэч трацічныя ці нават чацвярцічныя і пяцярычныя. Мы аб'ездзілі ўвесь свет з «Крывавай Мэры» — вось гэта быў унікальны спектакль, у пэўным сэнсе тое самае адкрыццё Амерыкі.

— Важным для акцёра з'яўляецца момант, калі яго некуды «выбіраюць», то-бок запрашаюць на ролю. Ці захавалася ў вас трапятанне перад гэтым момантам?

— Колькі б артысту ні было гадоў і як бы ён сябе ні адчуваў у прафесіі, ён балюча ўспрымае, калі не бачыць сябе ў раскладзе. Такая дзіўная ў нас прафесія — нельга зайсці на гару і на ёй застацца. Каб быць на вяршыні, нават каб проста не адкаціцца назад, трэба ўвесь час бегчы з усяе сілы. Я стараюся падрыхтаваць студэнтаў, каб яны ўсё правільна ўспрымалі і ў выпадках, калі іх не выбіраюць на ролю, думалі аб тым, чаму яны не падыходзяць і ці ёсць ім у спектаклі ўвогуле што рабіць.

— Беларускія акцёры, і вы ў прыватнасці, даволі многа ўдзельнічаюць у расійскіх тэлевізійных праектах. Ці не шкада вам высілкаў на такога кшталту працу?

— Не, на жаль, не шкада, бо я за гэта атрымліваю грошы. Пры іншым раскладзе я ніколі б у іх не здымалася, і многія з нас палічылі б за лепшае пачакаць нечага іншага. Для мяне роля без адзінага слова ў Сяргея Талыбава (у беларускім фільме 2018 года «Унутры сябе». — Аўт.) пераважвае ўсе мае папярэднія ролі ў кіно. А што нам рабіць, як жыць, дзяцей карміць, апранацца, лячыць зубы, плаціць за кватэру? Удзел у расійскіх серыялах — гэта неабходнасць. Сярод іх ёсць і прыстойныя, я, напрыклад, не шкадую, што знялася ў «Чорнай крыві», прыемна хоць бы, калі рэжысёр ведае, як з табой працаваць на здымачнай пляцоўцы. Ну а дзе ж нашы беларускія фільмы?

— Значыць, жыццё акцёра не такое прыгожае, як падаецца?

— Не, не такое прыгожае. Але я ведала, што мяне чакае. Проста хацелася б, каб ставіліся да нас крыху з большай павагай. Бо калі знікне гэтая дробная інтэлігенцыя, не ведаю, што з намі будзе. «Ураджай» (новая пастаноўка Купалаўскага тэатра па п'есе Паўла Пражко. — Аўт.) уласна і паказвае, што нас чакае. Да таго дойдзе, што мы будзем гугліць, як прышыць гузік. Я бачу шмат цудоўных, прыгожых, разумных дзяўчат, якія не могуць знайсці хлопца, які б ім адпавядаў… гэта ж праблема.

— У нас недахоп мужчын?

— Не, недахоп тых самых мужчын.

— І пад канец, Зоя, я ўспамінаю, як павольна вы адчуваеце сябе ў кароткай сукенцы ў «Рэвізоры»… раскажыце ваш сакрэт прыгажосці.

— На сцэне я ва ўсім адчуваю сябе павольна, хоць комплексаў больш, чым у каго. У жыцці, мне здаецца, кароткую сукенку я не насіла ўжо гадоў сто пяцьдзясят. Я лічу так: назваўся груздом, лезь у кош. У артыстаў ёсць як правы, так і абавязкі. Ты абавязаны прыстойна выглядаць і не маеш права не працаваць над сабой. Усё жыццё я гэтым і займаюся. Калі няма здароўя пабегаць ці зрабіць планку, стараюся больш хадзіць. Хоць праца ў нас такая, што не заседзішся, і са студэнтамі я таксама бегаю, больш нават, чым яны. Нарэшце, не рабіць дрэннага іншым і думаць пра найлепшае — гэта таксама дзейнічае.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0