«Adchileńni ad dziaržaŭnaj palityki». Jak u Biełarusi skaračajecca kolkaść vydadzienych pa-biełarusku knih
Kolkaść vydadzienych knih i brašur u Biełarusi apuściłasia na ŭzrovień 2001 hoda, a haziet stała amal udvaja mieniej, piša «Svaboda».
7842 knihi i brašury vydali ŭ Biełarusi za minuły hod. Pavodle Biełstatu, hetaja ličba skaračajecca ŭ apošnija hady. U dakryzisnym 2019-m, naprykład, usiaho ŭ Biełarusi vydali na 18,4% bolej knih i brašur, 9619 štuk. Z 2011 hodu kolkaść vydadzienych knih i brašur (7944) u Biełarusi rasła da niadaŭniaha času.
Najbolš ciapierašniaje skaračeńnie zakranuła knihi na biełaruskaj movie, ich vydali letaś tolki 965. Dla paraŭnańnia: u 2021 hodzie knih pa-biełarusku było vydadziena 1228, a ŭ 2019-m — 1271. Heta na 24% bolš, čym u 2023-m.
Skaracilisia i nakłady knih i brašur na biełaruskaj movie. U 2019 hodzie było vydadziena 3,7 miljona ekzemplaraŭ, a ŭ 2023-m — 2,9 miljona.
Pavodle aficyjnaj statystyki, źmienšyłasia taksama kolkaść peryjadyčnych časopisaŭ i inšych vydańniaŭ (kali ŭ 2019 hodzie ich było 806, to ŭ 2024-m — 682, stała mienš na 15%). Kolkaść časopisaŭ, jakija vychodziać pa-biełarusku, skaraciłasia jašče bolš, na 22%. U 2019 hodzie ich vychodziła 121, u 2023 — 94.
Na 18% źmienšyłasia taksama kolkaść hazet na biełaruskaj movie: z 176 adzinak u 2019-m da 144 u 2023-m.
Ahułam hazet taksama stała mieniej. Kali ŭ 2019 hodzie vychodziła 471 vydańnie, to ŭ 2023-m užo 372. A kali paraŭnoŭvać z 2001 hodam, to hazet stała ŭ 1,7 raza mieniej (tady ich było 633).
Što vydajuć
Svaboda pahladzieła, što vychodzić ciapier u biełaruskich vydaviectvach — jak u dziaržaŭnych, tak i ŭ pryvatnych. Knižnyja navinki možna padzialić na niekalki katehoryj: pieravydańnie klasyki, navukovaja litaratura, idealahičnaja litaratura, knihi dla samaraźvićcia.
Naprykład, na sajcie dziaržaŭnaha vydańnia «Mastackaja litaratura» reklamujuć navinki miesiaca. Heta pieravydadzienyja «Viečiera na chutorie bliz Dikańki» Mikałaja Hohala, «Čorny zamak Alšanski» Ŭładzimiera Karatkieviča, zbornik tvoraŭ biełaruskich klasykaŭ «Radzimu ŭ sercy ja niasu», pieravydańnie vieršaŭ Jakuba Kołasa.
Na sajcie dziaržaŭnaha vydaviectva «Biełaruś» paviedamlajuć pra niadaŭnija prezentacyi knih praŭładnaha historyka Ihara Marzaluka «Razam nazaŭždy. Dzień narodnaha adzinstva», a taksama knih prapahandysta Andreja Mukavozčyka «Natatnik ahitatara» i «Biehłyja i śmiešnyja».
U pryvatnych vydaviectvach vychodzić šmat knih ab samaraźvićci, psychalohii, ezaterycy. Traplajucca taksama vydańni pa-biełarusku, źviazanyja ź mitalohijaj, pierakłady suśvietnaj klasyki pa-biełarusku.
«Knihi ŭsio bolš traplajuć pad uvahu prapahandysckaj mašyny»
Pavodle hałoŭnaha redaktara bellit.info, krytyka Cichana Čarniakieviča, na źmianšeńnie abjomu vydańnia knih na biełaruskaj movie ŭpłyvaje palityzacyja, a taksama cenzura.
«Raniej knižki i brašury, jakija vydavalisia pa-biełarusku, mieli bolš pazytyŭnuju kanatacyju, biełaruskaja mova była pryvabnaj i ŭ dziaržaŭnaj sfery. Na joj drukavali i niezaležnyja, i dziaržaŭnyja vydańni. Ź ciaham času biełaruskaja mova pačała nabyvać bolš palityzavanaje adcieńnie. Chto raniej zamaŭlaŭ tyja ž buklety pa-biełarusku, ciapier dumaje, ci varta heta rabić», — kaža Cichan Čarniakievič.
Z 2020 hodu ŭ Biełarusi ŭłady zakryli prymusova albo zmusili zakrycca z ułasnaj inicyjatyvy kala dziasiaci niezaležnych vydaviectvaŭ, zaznačaje surazmoŭca. Da taho ž pahoršyłasia sytuacyja z cenzuraj dziaržaŭnych vydaviectvaŭ, jakaja isnavała zaŭždy.
«Stałaja cenzura isnuje ŭ Biełarusi daŭno, z pačatku 2000-ch. Zaraz prosta kožny vydaviec viedaje, što jaho buduć čytać u drukarni i šukać «adchileńni ad dziaržaŭnaj palityki». Knihi ŭsio bolš traplajuć pad uvahu prapahandysckaj mašyny, i heta ŭpłyvaje na ŭzmacnieńnie cenzury», — havoryć Cichan Čarniakievič.
Udar pa niezaležnych vydaviectvach udałosia častkova kampensavać vydańniem biełaruskich knih za miažoj, kaža surazmoŭca.
«Pačali źjaŭlaca novyja prajekty, zajmajucca raniej nie zaniatyja nišy. Naprykład, kali čałaviek zajmajecca vydaviectvam paezii, to jaho ŭžo asacyjujuć z hetym kirunkam. Adnak pa-raniejšamu składana dastaŭlać u Biełaruś. Nia kožny navažycca zamović, nia kožny vydaviec navažycca adpravić. Hetym zajmajucca addanyja ludzi. Dyjasparalnyja ž centry mohuć spakojna zamović sabie novuju knižku», — padkreślivaje surazmoŭca.
U Biełarusi ž u dziaržaŭnym knihavydaviectvie panuje stahnacyja, bo kreatyŭnaja klasa ŭ mnohich vypadkach nie supracoŭničaje ź imi ci vyjechała za miažu, kaža ekspert.
«Niemahčyma, kab dziaržava pierachapiła inicyjatyvu ŭ sfery vydavieckaj dziejnaści. Adnak u Biełarusi vychodziać surjoznyja pierakłady, vychodziać cikavyja aryhinalnyja dziciačyja knihi. Ciažka zakranać peŭnyja histaryčnyja temy: represii, akupacyju. Daśledčyki dalej sprabujuć zajmacca svaimi prajektami, vychodziać cikavyja navukovyja vydańni», — pryvodzić prykłady Cichan Čarniakievič.
«Skazaŭ: ja tut ničoha prasić nie budu». Žonka raskazała, jak Vieramiejčyka pryznali pahrozaj u Litvie18
Kamientary
Pasprabujcie jašče prailustravać adsutnaść "adbudžeńnia" na statystycy biełaruskamoŭnych pastoŭ u kanałach HUBAZiKa, Azaronka i Puła Pieršaha.