Raboty na terytoryi kandydata ŭ śpis Suśvietnaj spadčyny JUNIESKA niepapraŭna źmianili jahony histaryčny łandšaft. Pra vysoki status abarončaha chrama, jakomu sioleta spaŭniajecca roŭna 500 hadoŭ, ciapier možna zabyć.
Na apublikavanych u sacsietkach fotazdymkach bačna, što vakoł carkvy Rastva Praśviatoj Baharodzicy ŭ Muravancy Ščučynskaha rajona zusim nie zastałosia drevaŭ, jakija raniej atačali jaje z usich bakoŭ. Vidać, heta vynik čarhovaha etapu restaŭracyi pomnika architektury.
Restaŭracyja carkvy da znamianalnaj daty pačałasia ŭ kancy 2022 hoda. Tady na heta było vydzielena kala 1 miljona rubloŭ sa Śpiecyjalnaha fondu prezidenta pa padtrymcy kultury i mastactva.
Carkva naležyć da liku niešmatlikich chramaŭ u styli biełaruskaj hotyki, u jakich užo adčuvajecca ŭpłyŭ reniesansnaj architektury.
Viadoma, što jaje pabudavali pamiž 1516 i 1524 hodam. Adnak znojdzienaje ŭ joj staražytnaje pachavańnie datujecca 1469 hodam. Mahčyma, što pieršaja carkva źjaviłasia tut jašče ŭ XV stahodździ, ale była draŭlanaj, a na jaje miescy paźniej pabudavali muravany chram. Pryniata ličyć, što fundataram muravanaha chrama byŭ bujny ziemleŭładalnik Šymka Mackavič, jaki zajmaŭ mnohija ŭrady ŭ Vialikim Kniastvie Litoŭskim. Jahonaje imia zafiksavana na frahmiencie adnoj ź plit, jakaja zachoŭvajecca ŭ ekspazicyi ŭnutry chrama.
U čas niebiaśpieki jana mahła vykarystoŭvacca jak krepaść. U jaje ścienach zachavalisia bajnicy dla viadzieńnia boju z łukaŭ ci arbaletaŭ, a adziny ŭvachod zakryvaŭsia ciažkaj hiersaj, jakaja apuskałasia na łancuhach z admysłovaj nišy. U čas biaskoncych kanfliktaŭ XVII-XVIII stahodździaŭ chram niekalki razoŭ abstrelvali varožyja armii, ale ničoha nieviadoma pra toje, kab jaje vykarystoŭvali dla sapraŭdnaj abarony.
U 1891 hodzie chram źviedaŭ značnuju pierabudovu: da jaho prybudavali prytvor, pavialičyli vyšyniu viež, panizili dach, zamuravali častku bajnic i razabrali častku leśvic.
Za piać stahodździaŭ svajho isnavańnia chram byŭ pravasłaŭnym, unijackim, katalickim. Za savieckim časam čatyry dziesiacihodździ słužyŭ zbožžaschoviščam i tolki ŭ 1990 hodzie byŭ iznoŭ viernuty pravasłaŭnym. Mienavita tady ŭ apošni raz i pravodzilisia maštabnyja ramontnyja raboty.
Na zakaz adździeła kultury Hrodzienskaha abłvykankama ŭ 1986 hodzie byŭ raspracavany prajekt restaŭracyi chrama, jaki składajecca ź niekalkich tamoŭ. Ale ad jaho zastalisia tolki asobnyja listy ŭ archivie.
U 2021 hodzie prychod zakazaŭ novyja techničnyja zaklučeńni dla padrychtoŭki navukova abhruntavanaj prahramy rabot. Pa słovach navukovaha kiraŭnika abjekta Aleny Ščasnaj ź instytuta «Hrodnahramadzianprajekt», pierš čym prystupić da restaŭracyjnych rabot, byli praviedzieny nieabchodnyja navukovyja daśledavańni, namiečana kancepcyja biahučaha ramontu chrama i padrychtavana prahrama rabot, uzhodnienaja ź Ministerstvam kultury.
Pakolki abjekt maje status kaštoŭnaści 0-j katehoryi i prapanavany da ŭklučeńnia ŭ śpis Suśvietnaj spadčyny JUNIESKA ŭ składzie naminacyi «Kultavyja zbudavańni abaronnaha typu ŭ Biełarusi, Polščy i Litvie», mietodyka praviadzieńnia ramontna-restaŭracyjnych rabot na padobnych pomnikach architektury taksama pavinna adpaviadać pryniatym mižnarodnym normam.
Ale raboty nie adpaviadajuć navat nacyjanalnamu zakanadaŭstvu.
Zhodna z Kodeksam ab kultury raspracoŭka prajektnaj dakumientacyi, realizacyja jakoj moža akazać uździejańnie na nieruchomyja pomniki architektury, biez raspracoŭki prajekta zon achovy zabaroniena.
Mienavita ŭ hetym dakumiencie pavinna być prapisana što možna rabić z navakolnym łandšaftam, u tym liku drevami na ćvintary, a što nielha. Ale ŭ biełaruskich bazach narmatyŭnych aktaŭ takoha dakumienta nie adšukałasia. Vierahodna, jaho prosta nie isnuje, abo jon dahetul nie prajšoŭ usiu praceduru zaćviardžeńnia.
Raboty na carkvie vykonvalisia jak biahučy ramont, dla jakoha nie patrebny prajekt, tamu i najaŭnaść prajekt zon achovy była nie abaviazkovaj. Jak i dla taho, kab śpiłavać drevy — tolki dazvoł miascovych uładaŭ na heta.
Praŭda, na zdymkach bačna, što vakoł carkvy zalivajuć padmurki pad butavuju aharodžu — i heta ŭžo nijaki nie biahučy ramont, a novaje budaŭnictva ci rekanstrukcyja. Dla ich praviadzieńnia musiać być spačatku zaćvierdžany zony achovy.
Vielmi dziŭna, što dla adnoj ź ličanych historyka-kulturnych kaštoŭnaściej 0-katehoryi dahetul niama narmalnych rehłamientaŭ pa achovie.
Śpiłavanyja drevy, ź jakimi byccam by «ŭsio pa zakonie», mohuć doraha adhuknucca ŭ imknieńni prasunuć abjekt u śpis Suśvietnaj spadčyny JUNIESKA. Niahledziačy na toje, što naminacyja «Kultavyja zbudavańni abaronnaha typu ŭ Biełarusi, Polščy i Litvie» ŭniesiena ŭ Papiaredni śpis až u 2004 hodzie, za hetyja hady nijakaj pracy ŭ hetym kirunku nie viałosia.
Tolki ŭ kancy 2023 hoda ŭ Ministerstvie kultury Biełarusi adbyłosia pasiadžeńnie mižviedamasnaj rabočaj hrupy pa padrychtoŭcy naminacyjnych daśje pa naminacyjach «Kałožskaja (Barysahlebskaja) carkva ŭ h. Hrodna jak prykład hrodzienskaj architekturaj škoły» i «Kultavyja zbudavańni abarončaha typu ŭ v. Muravanka, u v. Synkavičy i ah. Kamai». Ale z nazvy naminacyi źnikli Litva i Polšča, dzie znachodzicca anałahičnyja abjekty, pabudavanyja ŭ styli «biełaruskaj hotyki», vidać, praz toje, što režymam Łukašenki hetyja krainy ličacca varožymi.
Radykalnaje źmianieńnie łandšaftu nie vitajecca Kamitetam suśvietnaj spadčyny JUNIESKA. Śpiłavanyja drevy vakoł carkvy ŭ Muravancy mohuć stać važkaj pryčynaj, kab admović joj u prysvajeńni takoha statusu.
U 2009 hodzie sa śpisu JUNIESKA była vyklučana Drezdenskaja dalina Elby, jakaja była pryznanaja Suśvietnaj spadčynaj u 2006 hodzie. Pryčynaj vyklučeńnia stała ŭsiaho tolki budaŭnictva mosta, jaki, jak paličyŭ Kamitet, «razburyŭ kulturny łandšaft».
Toje, što drevy vakoł carkvy ŭ Muravancy jaje tradycyjny łandšaft, možna pierakanacca pa fotazdymkach pačatku XX stahodździa. Na ich chram-krepaść, akružana vysokimi drevami, heta sapraŭdnaje ŭročyšča pasiarod apracavanych paloŭ.
Naŭrad ci hetaje nieabdumanaje śpiłoŭvańnie drevaŭ udasca apraŭdać tym, što ŭznaŭlaŭsia vyhlad chrama na časy, kali moh słužyć abarončym metam — u JUNIESKA ničoha takoha nie patrabujuć, a my ničoha nie viedajem pra łandšaft vakoł chrama ŭ tyja časy. A dzie pačynajecca fantazija i samadziejnaść — zakančavajecca navukovaja restaŭracyja i nadzieja na čarhovy biełaruski pomnik u śpisie Suśvietnaj spadčyny.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
Kamientary