Z zachavańniem aŭtarytaryzmu, ale biez palitviaźniaŭ i represij. Ci mahčymaje «viartańnie ŭ 2019 hod»?

Jość niekalki padziejaŭ apošniaha času, jakija mohuć śviedčyć pra peŭnyja pamknieńni ŭłady pierahledzieć ciapierašniuju represiŭnuju palityku. Heta niekatoraje źmiakčeńnie rytoryki ŭ adras krainaŭ Zachadu, vyzvaleńnie niekalkich dziasiatkaŭ palitviaźniaŭ, źviestki ad Juryja Vaskrasienskaha pra mahčymaść vyzvaleńnia jašče 900 viaźniaŭ, pryznačeńnie na niekalki klučavych pasadaŭ u dziaržaparacie asobaŭ choć i nia bolš liberalnych, ale bolš hnutkich.

Na kožny z hetych čyńnikaŭ možna pryvieści piarečańni, adznačyŭšy supraćlehłyja tendencyi ŭ biahučaj palitycy: «hałubinyja» notki ŭ pramovach Łukašenki źmianiajucca «jastrabinymi», a to i spałučajucca ŭ adnoj zajavie; 30 palitviaźniaŭ vyzvalajuć, a 70 novych sadžajuć; čutki, jak heta zvyčajna byvaje z čutkami, čaściej za ŭsio nia spraŭdžvajucca; źjaŭleńnie na vysokich pasadach bolš hnutkich asobaŭ nie abaviazkova aznačaje kardynalnuju źmienu palityki.

Što aznačajuć apošnija vyzvaleńni palitviaźniaŭ?

Tym nia mienš žesty i kroki ŭłady, pieraličanyja napačatku, mohuć aznačać, što pra źmienu ci karekcyju padychodaŭ prynamsi niekatoryja va ŭładzie razvažajuć. Tłumačeńnie, što vyzvaleńnie niekalkich palitviaźniaŭ adbyłosia pad ciskam Kitaju z padačy Polščy, nie vyhladaje pierakanaŭčym. Kitaj — represiŭnaja adnapartyjnaja dziaržava, u jaho samoha šmat palitviaźniaŭ, čaho b jamu cisnuć na Miensk u hetym pytańni? Tym bolš što Varšavu najbolš cikavić vyzvaleńnie adnaho palitviaźnia — Andžeja Pačobuta. A jon jakraz i nia byŭ vyzvaleny.

Versija, što da apošniaj chvali vyzvaleńnia palitviaźniaŭ pryvioŭ apošni pakiet novych žorstkich sankcyjaŭ EZ, vyhladaje «ciaplejšaj». Chacia balans — 30 vyzvalenych i 70 novych palitviaźniaŭ — nia śviedčyć pra toje, što sankcyi tak užo istotna mianiajuć pavodziny režymu, prynamsi, u karotkaterminovaj perspektyvie.

Ale spasyłka na sankcyi jak pryčynu vyzvaleńniaŭ, chutčej za ŭsio, słušnaja ŭ šyrokim sensie. Žadańnie režymu, kab sankcyi byli źmienšanyja ci skasavanyja, i sapraŭdy adzin z hałoŭnych čyńnikaŭ, praź jakija Łukašenka naahuł moža pajści na vyzvaleńnie palitviaźniaŭ. Nia toje, kab sankcyi stavili jaho na kaleni, ale jany dastaŭlajuć niepryjemnaści i stvarajuć stymuły zrabić niešta, kab hetych niepryjemnaściaŭ nie było.

I dźvie chvali vyzvaleńnia palitviaźniaŭ, u lipieni i ŭ žniŭni, — heta chutčej «probnyja šary», testy, kab vyśvietlić reakcyju na mahčymy praciah hetaj palityki. Najpierš reakcyi Zachadu, ale i namenklatury, i Maskvy, i demakratyčnych siłaŭ.

Partyi «viartańnia ŭ 2019 hod» u demsiłach i va ŭładzie

Biezumoŭna, va ŭładzie zastajucca, a mahčyma, i pieravažajuć siły, jakija ličać, što nia varta šukać dabra ad dabra, što treba praciahvać žorstkuju liniju na źniščeńnie ŭsiaho žyvoha i niaŭchilnuju pomstu za traŭmu 2020 hodu. Jana moža i zastajecca daminantnaj, ale ŭžo nie adzinaj. Zrazumieła, jak u luboj aŭtarytarnaj systemie, kančatkovyja rašeńni prymaje dyktatar. Ale i jon isnuje i dziejničaje nie ŭ vakuŭmie, roznyja ludzi ź jahonaha atačeńnia našeptvajuć jamu roznaje, i jon sam adčuvaje roznyja impulsy, jakija sparadžaje palityčnaja sytuacyja.

Tut možna ŭbačyć niejkuju analohiju, symetryju z pracesami, jakija adbyvajucca ŭ demakratyčnych siłach. U 2021 hodzie hramadzki dziejač, mastak Artur Klinaŭ zajaviŭ, što metaj biełaruskaha hramadztva pavinna stać prymireńnie, «viartańnie ŭ 2019 hod». Samotny hołas Klinava nijakimi palityčnymi siłami padtrymany tady nia byŭ. Taki ž los napatkaŭ i zaklik da prymireńnia, jaki prahučaŭ u apošnim słovie na sudzie nad im nobeleŭskaha laŭreata Alesia Bialackaha.

Ale sytuacyja ŭ 2024 hodzie źmianiłasia — ciapier navidavoku vyraznyja, arhanizavanyja palityčnyja siły z peŭnaj infrastrukturaj upłyvu, jakija faktyčna paŭtarajuć daŭnija tezy Klinava i Bialackaha. Dadajučy i toj arhument, što raniejšaja palityka demakratyčnych siłaŭ pryviała ŭ tupik, što mety toj palityki nie byli dasiahnutyja i raniejšymi srodkami dasiahnutyja być nia mohuć.

I tut varta nahadać, što i demsiły, i režym — heta, miž inšym, adzin biełaruski narod. I pracesy ŭ ich adbyvajucca padobnyja, u tym liku i praces pieraasensavańnia 2020 hodu i jaho nastupstvaŭ. Dyk i na ŭładnym baku taksama ž u peŭnym sensie tupik.

Nia ŭ tym sensie, što ŭsio valicca i zaŭtra paŭtorycca žnivień 2020 hodu. Na vulicach niama nia toje kab socień tysiač pratestoŭcaŭ, ale i adzinak. Ekanomika pracuje, i časam navat paśpiachova, pra što śviedčać nia tolki spravazdačy ŭradu, ale i daśledavańni niezaležnych ekanamistaŭ. Rasieja ŭsie biełaruskija straty ad sankcyjaŭ i inšych niahodaŭ zalivaje hrašyma ščodraj rukoj. Pryhadany hłyboki kanceptualny kryzis u demakratyčnych siłach — śviedčańnie, chutčej, taho, što realnyja pahrozy mienšyja za strachi.

A čamu ŭsio ž u peŭnym sensie tupik? Jon taki, zrazumieła, nie dla ŭsich. U siłavikoŭ i prapahandystaŭ, «pradaŭcoŭ nianaviści», nijakaha tupiku niama, ciapier ichny «załaty viek». Ale dla adkaznych za ekanomiku, dla tych, chto praktyčna ažyćciaŭlaje kiravańnie na miescach, usio nia tak i cudoŭna. Stan ekanomiki choć i stabilny, ale pavialičvajecca jaje strukturnaja ŭraźlivaść. Tyja ž sankcyi ŭsio ž dziejničajuć i cisnuć. Zaležnaść ad Rasiei ŭžo pieraŭzychodzić uzrovień dapuščalnaha i biaśpiečnaha. Daloka nia ŭsie ŭ dziaržaparacie ad hetaha ŭ zachapleńni.

U hramadztvie zachoŭvajecca vysoki ŭzrovień napružanaści, paprostu kažučy, haračyja prychilniki i praciŭniki ŭłady nienavidziać adzin adnaho. Heta fiksujuć i sacyjalahičnyja apytańni, ale kiraŭniki na miescach heta adčuvajuć i biez apytańniaŭ, i lepš za lubyja apytańni. A heta nia vielmi kamfortnyja ŭmovy pracy. Kiravać raskołatym hramadztvam — sprava składanaja.

Sam Łukašenka stalinskich časoŭ nie zaśpieŭ: u śviadomy ŭzrost jon uvachodziŭ u brežnieŭskuju epochu. Maładziejšyja za jaho aparatčyki raśli taksama ŭ brežnieŭskija časy i ŭ časy pierabudovy. Prynamsi, mnohim ź ich nia moža padabacca viartańnie ŭ stalinskuju epochu. Tut i pytańnie asabistaj biaśpieki — balšavicki teror na peŭnym etapie, u vyniku lahičnaj evalucyi, raspaŭsiudziŭsia i na samich balšavikoŭ. Ciapierašnich biełaruskich čynoŭnikaŭ zusim nia vabić perspektyva trapić pad siakieru teroru.

Nu i toj teror mieŭ surjoznaje idealahičnaje abhruntavańnie. Ciapierašni biełaruski jaho nia maje. I hałoŭny čyńnik jaho matyvacyi, padziei 2020 hodu, usio bolš adychodzić u minuŭščynu. I ŭ vačach prynamsi častki čynavienstva toje, što sytuacyja da peŭnaj stupieni stabilizavałasia, chutčej arhument za źmienu palityki. Pryčym arhument hety ŭ miežach aficyjnaha dyskursu: my pieramahli, hramadztva supakoiłasia — dyk z čaho varahavać, navošta nienavidzieć adzin adnaho?

Prablema dla ŭłady — jak zamacavać pośpiech 2020 hodu

I pamknieńni hetaj častki dziaržaparatu možna apisać toj ža formułaj Klinava — «viarnucca ŭ 2019 hod». Heta ž byŭ aŭtarytarny režym, na čale jaho stajała taja ž asoba. Ale žyćcio było valniejšaje, uzajemnaj nianaviści vialikich hrupaŭ biełarusaŭ adnoj da druhoj nie było, adnosiny z Zachadam byli prymalnyja. Žyćcio pieravažnaj bolšaści čalcoŭ dziaržaparatu było tady kali nia lepšym, dyk spakajniejšym.

Pierakanaŭča dakazać, što ŭ biełaruskim isteblišmencie jość vyraznaja, akreślenaja partyja «viartańnia ŭ 2019 hod», zadača niaprostaja, kali naahuł vykanalnaja. U aŭtarytarnych režymach supiarečnaści ŭnutry ich nie vynosiacca na publiku, nie abmiarkoŭvajucca adkryta. Chto pry Stalinu ci navat Brežnievu viedaŭ, pra što spračajucca členy palitbiuro?

Chto pry Łukašenku, naprykład, u časy, kali MZS uznačalvaŭ Uładzimier Makiej, dakładna viedaŭ, chto jakuju palityku adstojvaje naviersie? Nichto. Čutki, źlivy, časam dezynfarmacyjnyja, niapeŭnyja interpretacyi čyichści dvuchsensoŭnych słovaŭ.

Ciapier pryblizna toje samaje. Voś łaje Ryhora Azaronka horadzienskaja čynoŭnica, lajalnaja łukašystka, udzielnica praŭładnych mitynhaŭ u haračym žniŭni 2020 hodu Śviatłana Varanica. Svaracca ŭ małapapularnych telehram-kanałach «vambaty» i «sutułyja» (uzajemnyja abraźlivyja mianuški «jastrabaŭ» i «hałuboŭ»). Što heta aznačaje? Moža, i ničoha. A moža, heta i jość vodhuki supiarečnaściaŭ pamiž partyjami «viartańnia ŭ 1937 hod» i «viartańnia ŭ 2019 hod». Vyśvietlicca heta tolki potym. A moža, navat i potym nia vyśvietlicca, a prosta moža pamianiacca palityka ŭ vyniku zmahańniaŭ hetych dźviuch partyjaŭ.

Tut varta ŭličvać, što partyja «viartańnia ŭ 2019 hod» va ŭładzie — heta nie prychavanyja «zmahary», nie liberały i nie adepty Eŭropy. Tam usie — za ŭmacavańnie isnaj ułady, za ŭmacavańnie taho, što jany ličać svajoj pieramohaj u 2020 hodzie. Sprečka pra toje, jak heta zrabić. Albo ŭtaropicca ŭ tuju staronku i ŭ peŭnym sensie praciahvać u katavalniach HUBAZiKu vuličnyja zmahańni čatyrochhadovaj daŭnaści. Albo pieraharnuć staronku, zabyć pra 2020 hod, maŭlaŭ, nu było takoje adchileńnie ad normy, a ciapier davajcie vierniemsia da normy — u 2019 hod. Hramadztva całkam supakoicca, novy «miaciež» stracić sacyjalnuju hlebu.

U kantekście druhoha padychodu vyzvaleńnie mnohich ci ŭsich palitviaźniaŭ vyhladaje jak vyzvaleńnie vajennapałonnych paśla pieramohi ŭ vajnie. Jany ŭžo biaśpiečnyja. I heta efektyŭny srodak palepšyć adnosiny z Zachadam, asabliva nie złujučy Maskvu.

Jość i histaryčny dośvied: nasamreč sankcyi i paśla 2006 hodu, i paśla 2010 hodu ŭvodzilisia ź vialikim stosam patrabavańniaŭ, siarod jakich byli i svabodnyja vybary, i sapraŭdnaja demakratyzacyja. Da hetaha sankcyi tady prymusić režym nia zdoleli. Zdoleli praź niekalki hadoŭ pryvieści tolki da vyzvaleńnia palitviaźniaŭ. Heta było adzinaje, na što ich skasavańnie možna było abmianiać.

Kryter racyi — pieramoha ŭ palityčnaj baraćbie

Vyšej było skazana pra peŭnuju symetryju sprečak u demakratyčnych siłach i va ŭładnym isteblišmencie. U pryvatnaści, heta ŭvasablajecca ŭ tezu, jakaja vykarystoŭvajecca ŭ sprečkach i tam, i tam, što viarnucca ŭ 2019 hod niemahčyma. «Jastraby» va ŭładzie kažuć apanentam u svaim lahiery, što, kali adpuścić lejcy, to raniej ci paźniej heta sparodzić novy vybuch, novy 2020 hod. Mikołu Statkieviča ŭ žniŭni 2015 hodu vyzvalili adnym z apošnich. Ale ŭ 2017-m jon užo ŭznačalvaŭ pratesty «niedarmajedaŭ» u Miensku. A ŭ 2020-m piać hadoŭ adpuščanych lejcaŭ zrabili mahčymym vychad na palityčnuju arenu Siarhieja Cichanoŭskaha, Viktara Babaryki, Valera Capkały i Śviatłany Cichanoŭskaj. I vybuch, jaki adbyŭsia paśla ich źjaŭleńnia.

Tamu — tolki teror, tolki pomsta. Tolki HUBAZiK trymaje nakryŭku na skryni Pandory, kažuć adepty «viartańnia ŭ 1937 hod».

Dakazać racyju taho ci druhoha boku ŭ takich sprečkach niemahčyma, heta nie akademičnaja dyskusija i nie dakazvańnie matematyčnaj tearemy — heta palityčnaja baraćba, sutyknieńnie volaŭ, intaresaŭ i vizijaŭ. A chto maje racyju? Vidavočna, toj, chto pieramoža ŭ hetaj baraćbie.

Pra najaŭnaść takoj baraćby mohuć śviedčyć i niaŭzhodnienyja pamiž saboj, niekansystentnyja kroki ŭłady — 30 palitviaźniaŭ vyzvalili, a 70 novych pasadzili. Dyk a ŭ čym ža vynikovaje pasłańnie? A heta pasłańni roznych asobaŭ va ŭładzie, jakija zmahajucca pamiž saboj. I supiarečlivy vynik — heta vynik ich zmahańnia.

Bolš imavierna, što tak jano budzie i dalej. Mienš vierahodnaj, chacia i ź nienulavoj imaviernaściu, vyhladaje pieramoha partyi «viartańnia ŭ 2019 hod».

Jašče adno cikavaje pytańnie — mahčymaść aljansu partyjaŭ «viartańnia ŭ 2019 hod» va ŭładzie i ŭ demakratyčnych siłach. Pakul heta ŭjaŭlajecca małarealistyčnym. Pradstaŭnikam adpaviednaj płyni ŭ demsiłach sprabavać zrabić niešta padobnaje zaraz — heta dobraachvotna rabicca kimści kštałtu Juryja Vaskrasienskaha i Ramana Pratasieviča. Ale kali adpaviednaja linija va ŭładzie dasiahnie niejkich prykmietnych pośpiechoŭ, to taki aljans vyhladaje mahčymym.

• 5
• 7
• 2
• 7
• 0
• 4
• 4
• 0