«Jak vyjdu na piensiju, to chaču žyć ŭ domie dla sastarełych». Biełaruska raskazała pra žyćcio i pracu ŭ Isłandyi
Biełaruska Taćciana Siemiančuk žyvie ŭ Isłandyi — krainie-vyśpie na poŭnačy Atłantyki. Tut jana znajšła novy dom i abaronu svaich hramadzianskich pravoŭ. Maryć, kab hetak ža sama było i ŭ Biełarusi, piša BG.Media.
Taćciana Siemiančuk z Hrodna pieriechała ŭ Isłandyju ŭ 2018 hodzie, kali vyjšła zamuž za ŭradženca Łatvii. Mužčyna, u svaju čarhu, tut pracavaŭ na budaŭnictvie, ale tak palubiŭ hetuju paŭnočnuju krainu, što zastaŭsia tut žyć. «Ščaślivaje internet-znajomstva i kachańnie», — śmiajecca Taćciana i dadaje, što «zakachałasia» taksama i ŭ Isłandyju.
«Biełarusam ŭ Isłandyi prytułak amal nie dajuć»
«Mnie vielmi baluča i kryŭdna, ale paśla padziejaŭ 2020 hoda, kali tak šmat biełarusaŭ byli vymušanyja vyjechać, tut u Isłandyi biełarusam vielmi mała dajuć palityčny prytułak. Mianie heta vielmi ŭražvaje», — z žalem kanstatuje Taćciana.
«Pamiatajecie Łapacika, jaki kazaŭ pra zabojstvy? Jahonaja dačka źviartałasia pa palityčny prytułak, my navat cełuju pietycyju padpisvali ŭ jaje padtrymku, ale joj admovili. Ujaŭlajecie?» — dzivicca žančyna.
Jana kaža, što ŭ Isłandyi vielmi šmat emihrantaŭ z arabskich krain, paleścincaŭ, paśla pačatku vajny pryjechała šmat ukraincaŭ, vielmi šmat palakaŭ.
«Uvohule, isłandcy navat nie viedajuć takoj krainy, jak Biełaruś. Kali mianie zapytvajuć adkul ja, to kažu — Biełaruś. Jany — a-a-a, a sami nie viedajuć».
U 2020 hodzie jašče pisali ŭ hazietach, paśla taho, jak samalot pasadzili, taksama ŭzhadvali.
«Kali Cichanoŭskaja pryjazdžała, my tut ź biełarusami chadzili na sustreču i pra heta taksama haziety pisali. A ciapier — nie, i palityčnaha prytułku biełarusam amal nie dajuć».
«Čornyja plažy i «chvali-zabojcy», a sonca, nieba i vobłaki — možna rukoj dastać»
Klimat Isłandyi dastatkova miakki, jak dla paŭnočnaj krainy na ledniku, ale pryroda inšaja, čym u Biełarusi.
Kali jechać u Rejkjavik praz hory, to jechać treba «pa abłokach», takija jany nizkija. Tut usio nizkaje: sonca ahromistaje, miesiac — pa hałavie chodzić, usio možna rukoj dastać. A ziamla — usia «ŭ dymie» ad šmatlikich hiejzieraŭ.
Pavodle Taćciany, tut šmat vielmi pryhožych vadaspadaŭ i pali zastyłaj łavy pakrytyja imchom. Vosieńniu ŭsio heta nabyvaje niezvyčajna pryhožuju nasyčanuju roznakalarovaść. Ale pryroda poŭnačy i poŭdnia samoj Isłandyi istotna adroźnivajucca.
— Ja žyvu na poŭdni i tut jość horad Kiefłavik — jon nad akijanam, dzie adnyja viatry, choładna i tam zielaniny ŭvohule niama, tolki čornyja piaski. Heta vułkaničnyja čornyja piaski, a tamu tut takija ž niezvyčajnyja čornyja plažy.
Čornyja plažy, u svaju čarhu, viadomyja «chvalami-zabojcami». Takuju nazvu jany atrymali, bo raptam nakryvajuć uźbiarežža i «ściahvajuć» usio ŭ akijan. Turystaŭ papiaredžvajuć pra niebiaśpiečnuju źjavu, ale trahiedyi ŭsio adno zdarajucca.
«Isłandcy baravikoŭ nie pryznajuć, a my źbirajem što šalonyja — chto chutčej dabiažyć»
Na poŭnačy Isłandyi ŭžo niama hiejzieraŭ i čornaha piasku — zvyčajnaja ziamla, jak i ŭ Biełarusi, ale miascovaść tut hornaja. I «viečnaja viasna»: i zimoj, i letam miakkaje nadvorje.
U horadzie Sałfas, dzie žyvie siamja, užo jość les, choć i z «małarosła-karlikavymi» drevami.
«Zatoje vielmi šmat baravikoŭ. Isłandcy ich nie pryznajuć za hryby, u ich hryby — heta šampińjony. A my — biełarusy, litoŭcy, palaki — źbirajem što šalonyja: chto chutčej dabiažyć», — śmiajecca Taćciana.
Biełaruska skardzicca, što ŭ Isłandyi dźvie prablemy: doždž i viecier, jakija bolšuju častku hoda i vielmi abrydajuć — «paprostu depresujuć». A sioleta miascovyja «ŭvohule leta nie bačyli — kurtki nie zdymali». Kali ž leta ciopłaje, to heta 15-18 hradusaŭ. A 20, to heta ŭžo śpiakota, jak u Biełarusi 30, bo vielmi nizkaje sonca.
Zimy vielmi miakkija, najnižej — 10 hradusaŭ marozu, śnieh i «vielmi kamfortna». Da taho ž u isłandcaŭ jość svoj brend — adzieńnie «niepramakalnaje i niepradzimalnaje». A parasonaŭ tut niama — ich nie nosiać, bo z-za viatroŭ parason — «na adnu chvilinu».
«Čatyry-piać damoŭ — heta ŭžo horad»
Horad Sełfas z šaściu tysiačami žycharoŭ — adzin z najbujniejšych u Isłandyi. Bolšymi maštabami moža pachvalicca tolki stalica Rejkjavik.
«Uvohule horad pačynajecca tam, dzie jość carkva, sad i škoła — heta abaviazkova u Isłandyi. Jašče čatyry-piać damoŭ — heta ŭžo horad, i takaja ŭsia Isłandyja», — kaža Taćciana.
U asnoŭnym usie harady raźmieščanyja pa krajach krainy-vyspy — na ŭźbiarežžy akijanu. Jaje centralnaja častka — heta ladnik ź biaskoncaj śniežnaj prastoraj. A pad śnieham «samy strašny vułkan, ale vielmi pryhoža».
Haradzienka kaža, što spatrebiłasia krychu času, kab pryvyknuć i da haradzkoj architektury, dakładniej — da jaje poŭnaj adsutnaści.
«Pieršaje ŭražańnie, što trapiŭ na inšuju płanietu: damy i inšyja pabudovy — absalutna niestandartnyja. Jany abjomnyja i navat možna skazać — biasformiennyja, nibyta vialikija anhary. I ŭsie ababityja mietałam, bo viatry i doždž chutka razburajuć cemient ci cehłu. Nijakaj architektury, možna skazać, niama — isłandcy prosta hetym nie pierajmajucca. Hałoŭnaje — ekanamična i nadziejna».
Dvuch-piacipaviarchovyja damy pačali budavać tolki apošnimi hadami, paśla napłyvu vialikaj kolkaści emihrantaŭ. Dahetul i harady i vioski — sucelna adnapaviarchovyja.
«Jak pa mnie, dyk tut usiudy vioska, bo ŭsio małoje», — śmiajecca haradzienka.
Niama ŭ Isłandyi i leciščaŭ, u ich razumieńni biełarusami. Jość letnija zaharadnyja damki z abaviazkovym džakuzi ŭ dvary. Isłandcy vyjazdžajuć tudy na vychadnyja «na hryl i vypiŭku».
Hramadskaha ž transpartu amal niama i jeździać tudy svaimi mašynami-elektramabilami. U kožnaj siamji ich pa 2-3, bo elektryčnaść vielmi tannaja — jak siłkavać aŭtamabili doma, tak i na śpiecyjalnych stancyjach.
«Žyllo tut vielmi darahoje — «napieradzie płaniety ŭsioj»
Žyllo ŭ Isłandyi — adno z samych važkich artykułaŭ vydatkaŭ, jak dla miascovych žycharoŭ, tak i dla emihrantaŭ. Arandavać ci nabyć žyllo stała jašče ciažej i daražej, čym heta było ŭ «davajennyja i dakavidnyja» časy, ceny — «napieradzie płaniety ŭsioj».
«U nas, naprykład, 90-mietrovaja kvatera z tryma spalniami — ličycca siarednich pamieraŭ kvatera. Źniać takuju kvateru razam z kamunalnymi pasłuhami kaštuje 280 tysiač isłandskich kron na miesiac — heta kala dźviuch tysiačaŭ jeŭra».
Taćciana kaža, što heta niadoraha, bo kvateru zdajuć znajomyja muža. Ciapier ceny pačynajucca ad 300 tysiač na mienšyja kvatery — z dvuma spalnymi pakojami.
Vielmi časta pad žyllo tut pierarablajuć haražy, dzie złučanyja spalnaje miesca z kuchniaj, kštałtu biełaruskich kvater-studyj. Prystasoŭvajuć navat napaŭpadvalnyja pamiaškańni — na nižejšym uzroŭni i takoje žyllo kaštuje kala tysiačy jeŭra. Hetaksama doraha i nabyć žyllo.
«Maja siabroŭka pradaje dvuchspalnuju kvateru z prybudoŭkaj za 59 miljonaŭ kron — kala 400 tysiač jeŭra. Kvatery ŭ prestyžnych damach, kali jašče i z haražom, dasiahajuć 90 miljonaŭ — kala 600 tysiač jeŭra».
Taćciana ŭdakładniaje, što heta ŭ ich horadzie Sełfasie. U stalicy — Rejkjaviku — žyllo jašče daražejšaje. Dadatkova vyraśli adsotki bankaŭskich kredytaŭ i brać ich na žyllo na takich umovach stała zusim nie vyhadna.
«Vada ŭ nas — biaspłatnaja i chałodnaja i ciopłaja, a elektryčnaść kaštuje kapiejki»
Zatoje ŭ Isłandyi vielmi tannyja kamunalnyja pasłuhi. Padłohi ŭ damach, asfalt na vulicach abaviazkova majuć padahreŭ i jon — ź ciopłaj vady ad hiejzieraŭ. Tamu dla žycharoŭ heta kaštuje «litaralna kapiejki». A chałodnaja vada ciače z hor i jana zusim biaspłatnaja.
Vada takaja čystaja, što nie prachodzić navat filtracyju i adrazu pastupaje ŭ vadapravodnuju sistemu. Turystam navat rajać pić vadu prosta z krana, a nie nabyvać.
Hazu tut niama — tolki elektryčnaść i dla žycharoŭ jana taksama kaštuje «kapiejki», i taksama dziakučy hiejzieram.
«Śviatło my možam uvohule nie vyklučać, adnojčy tak i stałasia: vyjechali na try dni i zabylisia pavyklučać śviatło ŭ kvatery i nijakaj rastraty my nie adčuli. Na kamunalnyja pasłuhi nichto tut nie zvažaje», — kanstatuje Taćciana.
A jašče ŭ Isłandyi ŭsio leta — biełyja nočy. Praŭda, zima heta z razmacham «kampiensuje»: śviatła moža być try hadziny na dzień i toje kali nie pachmurna.
«Tut niama takoha paniaćcia, jak u Biełarusi: nie padabajecca — zvalniajsia»
Zarobak i pamier padatku ŭ Isłandyi zaležyć ad pamieru dachodaŭ.
«Moj muž pracuje ŭ Isłandyi bolš za 20 hadoŭ u budaŭnictvie. Jahony zarobak dasiahaje miljona kron — heta kala 7 tysiač jeŭra. Ja pracuju pakajoŭkaj u hateli i heta 380 tysiač kron — kala 2,5 tysiač jeŭra. Moj zarobak ličycca nizkim, tamu i padatak nizki. U muža padatak siahaje 40%, adnojčy na padatki pajšło 600 tysiač kron».
Pieradusim ludzi pracujuć u śfiery absłuhoŭvańnia: u Isłandyi raźvity turystyčny biznes, tamu vielmi šmat hatelaŭ, jakija patrabujuć šmat pracaŭnikoŭ. Kramy, restarany, spartova-zabaŭlalnyja centry taksama raźličanyja na turystaŭ.
A jašče — raźvitaja sielskaja haspadarka: fiermiery razvodziać aviečak, koniej, karoŭ. Adpaviedna zapatrabavanaja praca ŭ pierapapracoŭcy.
«Barany-aviečki-karovy — ich vypuskajuć i jany ŭsio leta paśviacca ŭ harach. Tamu pradukty naturalnyja i vielmi jakasnyja. Słovam, z pracaju prablemy niama», — śćviardžaje Taćciana.
Pavodle jaje słoŭ, u Isłandyi raźvitaja sistema prafsajuzaŭ, jakija vielmi ŭpłyvovyja i sapraŭdy całkam baroniać pracaŭnikoŭ.
«Tut pracadaŭca nie zdoleje zrabić škody pracaŭniku anijakaj: ni padmanuć, ni zatrymać zarobak, ni zvolnić. Bo adrazu ŭklučajecca prafsajuz i baronić kožnaha pracaŭnika niezaležna ad taho, isłandziec jon ci emihrant ź inšaj krainy. Tut niama takoha paniaccy, jak u Biełarusi: nie padabajecca — zvalniajsia, ci — nie voźmiem na pracu, bo ŭzrost pieradpiensijny. Tut pracoŭny čałaviek poŭnaściu abaronieny».
Taćciana kaža, što maryć, kab pravy pracaŭnikoŭ hetaksama baranili i ŭ Biełarusi. A jašče ŭ Isłandyi vielmi raźvitaja sistema padtrymki biespracoŭnych. Praz kožnyja dva hady pracaŭnik maje mahčymaść dva hady zastavacca na dapamohach pa biespracoŭi, a ich pamier roŭny pamieru zarobku. Heta ŭpłyvaje na piensiju, ale mnohija lubiać karystacca takoj sistemaj.
«Mnohija školniki-padletki vučacca i pracujuć pa 4-6 hadzin»
Adukacyja ŭ Isłandyi prykładna takaja ž, jak va ŭsich skandynaŭskich krainach: małodšaja, starejšaja škoła. I navučańnie tut sapraŭdy biaspłatnaje nie na słovach: knihi, sšytki, kampjutary — usio, što nieabchodna dla vučoby, — vydajecca biaspłatna.
Paśla škoły abaviazkovaje navučańnie ŭ kaledžy — kala 100 jeŭra za paŭhoda. A dalej — adukacyja vyšejšaja i hałoŭnym čynam — u Rejkjaviku. Heta płatnaja adukacyja i vielmi darahaja — kala 8 miljonaŭ kron za hod, a heta kala 50 tysiač jeŭra.
«Padychod da dziaciej — zusim inšy. Maja dačka skončyła pačatkovuju škołu ŭ Biełarusi — heta było piekła. Mianie ŭvieś čas vyklikali ŭ škołu, što jana niepasłuchmianaja, nieskancentravanaja, što hipieraktyŭnaja. Tut pieradusim — intaresy dziciaci, jahonyja asabistyja jakaści, jahonyja pravy. I dzieci tut da takoj stupieni abaznanyja ŭ svaich pravach, što kali hruba razmaŭlać, to mohuć vyklikać palicyju i palicyja budzie baranić dzicia», — kaža Taćciana.
Mnohija školniki-padletki vučacca i pracujuć pa 4-6 hadzin. U ich vielmi mały padatak i ŭ vyniku zarablajuć dastatkova dobryja hrošy.
«Maja dačka, joj zaraz 17 hadoŭ, jana školnica i padpracoŭvaje u kramie. I zarobak maje amal taki ž, jak i ja — kala 2 tysiač jeŭra. Ale i ŭzrovień adukacyi ŭ školnikaŭ — jon, kaniešnie, vielmi słaby».
Pracoŭnaja mova tut — isłandskaja. U pobycie i paŭsiadzionnaści dastatkova razmaŭlać pa-anhielsku — tut usie viedajuć anhielskuju movu. Ale isłandcy vielmi šanujuć i im vielmi impanuje, kali ty vučyš ich movu i staraješsia razmaŭlać pa-isłandsku — jany heta ceniać i pavažajuć.
«A mianie tut ratuje polskaja mova, bo tut vielmi šmat palakaŭ i ja — jak ryba ŭ vadzie», — radujecca Taćciana.
«My płacim vialikija padatki, ale sacyjalna my poŭnaściu abaronienyja»
Adsotak ad padatkaŭ idzie na miedycynu. Nie apłačvajecca strachoŭkaj tolki lačeńnie zuboŭ: heta 100-150 jeŭra, ale ŭ Isłandyi heta ličycca nie doraha.
«Tak, my płacim vialikija padatki, ale sacyjalna my poŭnaściu abaronienyja. U mianie była apieracyja, u muža taksama — my niejkija śmiešnyja kapiejki zapłacili. Kali surjoznyja zachvorvańni, to lačeńnie biaspłatnaje. Hetyja našyja padatki — jany ŭsie nam kampiensujucca».
Ceny na niekatoryja pradukty ŭ Biełarusi ničym nie adroźnivajucca ad cenaŭ u Isłandyi. A voś ałkahol i cyharety darahija. Adna plaška viski, da prykładu, budzie kaštavać jak ceły koš hetaha ž ałkaholu ŭ Biełarusi.
«Jak vyjdu na piensiju, to chaču ŭ dom sastarełych»
U Isłandyi žančyny vychodziać na piensiju ŭ 65, a mužčyny ŭ 73 hady. Mnohija isłandskija piensijaniery vyjazdžajuć zimavać na vyspy ŭ Ispanii, a svaje kvatery zdajuć. I za hetyja hrošy jany zdymajuć žyllo ŭ Ispanii i žyvuć «ni ŭ čym sabie nie admaŭlajučy».
Piensija — nazapašvalnaja sistema: 2% ad dachodu płacić sam budučy piensijanier i 4% kampanija. U vyniku na stałyja hady źbirajecca dobraja suma. Usie piensijaniery jeździać svaimi mašynami i ŭsio heta — vialikaja roźnica z žyćciom piensijanieraŭ u Biełarusi.
A jašče ŭ Isłandyi vielmi papularnyja damy sastarełych. Stałyja ludzi tam vielmi dobra žyvuć: heta ahromistyja kvatery, dzie jany majuć miedpiersanał i ŭsio absłuhoŭvańnie. U dadatak žychary hetych damoŭ majuć roznyja ekskursii, vyjezdy i za heta jany płaciać častku svajoj piensii.
Taćciana aceńvaje heta tak: «Hetyja damy — sapraŭdny raj. Kažu, što jak vyjdu na piensiju, to taksama chaču žyć ŭ domie dla sastarełych».
«Na Špicbierhienie zabaroniena chavać ludziej». Biełaruska raskazała, jak praviała 50 dzion u samym paŭnočnym pasieliščy śvietu
Draniki taksama jość: biełaruska raskazała, jak žyvie ŭ Šviecyi
Samyja ahidnyja stravy ŭ śviecie: što trapiła ŭ rejtynh i ci jość tam biełaruskaje
U Isłandyi pačaŭsia masavy strajk žančyn. Biare ŭdzieł i staršynia ŭrada
Kamientary