Niabačny vośmy kantynient. Navukoŭcy całkam nanieśli na kartu Ziełandyju. Jaje płošča ŭražvaje
Jaho apisvali Arystociel, Erataśfien i Ptalemiej. Kartohrafy nazvali Terra Australis Incognita (łac. «Nieviadomaja paŭdniovaja ziamla»). Hety vielizarny masiŭ, amal całkam pahružany ŭ vody Cichaha akijana, ličyli niabačnym kantynientam.
Pieršym bierahoŭ ziamli, jakuju my siońnia nazyvajem Novaj Ziełandyjaj, u 1642 hodzie dasiahnuŭ hałandski marapłaviec Abieł Janszan Tasman. Jon byŭ upeŭnieny ŭ isnavańni vializnaha kantynienta, jaki lažaŭ u Paŭdniovym paŭšarji. Adnak, kali jon tudy prybyŭ, to chutka zrazumieŭ, što heta nie toje, što jon šukaŭ, piša Bi-bi-si.
Prajšło 375 hadoŭ, pierš čym navukoŭcy zajavili, što na Ziamli ŭsio ž taki isnuje jašče adzin kantynient — Ziełandyja — praŭda, 94% jaje terytoryi lažyć pad vadoj.
A ciapier hety kantynient całkam nanieśli na kartu.
Novaziełandski daśledčy instytut GNS Science skłaŭ novuju padrabiaznuju kartu Ziełandyi, jakuju raspracavali na asnovie ŭzoraŭ hornych parod z dna akijana — vyniki daśledavańnia apublikavali ŭ časopisie Tectonics. Navukoŭcy taksama vyznačyli płošču kantynienta: piać miljonaŭ kvadratnych kiłamietraŭ.
Vy spytajecie, jak možna ličyć Ziełandyju, amal całkam pakrytuju vodami akijana, kantynientam? Usia sprava ŭ hieałohii.
Viadoma, što Ziełandyja była častkaj hihanckaha staražytnaha kantynienta Handvana. Kala 85 miljonaŭ hadoŭ tamu jana adkałołasia, ale ŭ adroźnieńnie ad svaich susiedziaŭ Antarktydy i Aŭstralii (Akijanii) jaje vialikaja častka zastałasia pad vadoj.
Adzinaj častkaj kantynienta, jakaja zastałasia na pavierchni, byli astravy Novaj Ziełandyi, francuzski archipiełah Novaja Kaledonija i nievialikija aŭstralijskija astraŭki Łord-Chau i Bołs-Piramid.
Pakrytuju vodami Ziełandyju praktyčna nie vyvučali, što vyklikała roznahałośsi adnosna jaje formy i miežaŭ — dahetul na kartu nanieśli tolki poŭdzień kantynienta.
Apošnija daśledavańni, praviedzienyja pad kiraŭnictvam novaziełandskaha hieołaha Nika Morcimiera, dazvolili pravieści maštabnyja pracy na dnie akijana. Daśledniki pišuć, što, datujučy kamiani i interpretujučy mahnitnyja anamalii, jany zmahli nanieści na kartu Paŭnočnuju Ziełandyju. Hetaja praca zaviaršyła marskuju raźviedku hieałahičnaj karty ŭsiaho kantynienta Ziełandyja.
Kamanda hieołahaŭ i siejsmołahaŭ vyvučyła ŭzory hornych parod i adkładaŭ, atrymanyja z dna akijana, a taksama ŭzory, znojdzienyja na bierahach vyspaŭ.
Navukoŭcy praanalizavali i datavali bazalty, a taksama halku i piasčanik. Akazałasia, što piasčanik utvaryŭsia ŭ epochu poźniaj krejdy (95 miljonaŭ hadoŭ tamu), a hranit i vułkaničnaja halka — u časy rańniaj krejdy (130-110 miljonaŭ hadoŭ tamu). Bazalty ž datujucca epochaj eatenu (40 miljonaŭ hadoŭ tamu).
Adnym ź pieršych śviedčańniaŭ isnavańnia Ziełandyi pad vadoj stali nazirańni sera Džejmsa Hiektara — šatłandskaha naturalista, jaki daśledavaŭ astravy la paŭdniovaha ŭźbiarežža Novaj Ziełandyi ŭ 1895 hodzie.
Vyvučyŭšy ich hieałohiju, jon pryjšoŭ da vysnovy, što Novaja Ziełandyja źjaŭlajecca «viaršyniaj hornaha chrybta, jaki ŭtvaraje vialiki kantynientalny masiŭ, jaki raspaścirajecca daloka na poŭdzień i ŭschod i ŭ ciapierašni čas pahružany ŭ vadu».
U 1995 hodzie amierykanski hieafizik Brus Łujendyk znoŭ apisaŭ hety rehijon jak kantynient i prapanavaŭ nazvać jaho Ziełandyjaj.
Hłybinia kantynientalnaj kary zvyčajna składaje kala 40 km. Jana značna taŭściejšaja za akijaničnuju, jakaja, jak praviła, maje 10 km.
U vyniku pastajannaha cisku Ziełandyja raściahnułasia, i jaje kara ciapier dasiahaje tolki 20 km hłybinioj. Heta mienš, čym u sušy, ale bolš, čym u akijaničnaha dna. U rešcie rešt kantynient pahruziŭsia ŭ mora.
Niahledziačy na tonkuju karu i raźmiaščeńnie pad vadoj, hieołahi nie sumniavajucca, što Ziełandyja — heta kantynient. Śviedčańniem hetaha źjaŭlajucca vidy hornych parod, vyjaŭlenyja na joj.
Kantynientalnaja kara zvyčajna składajecca z mahmatyčnych, mietamarfičnych i apadkavych parod, takich jak hranit, słaniec i vapniaki, a na dnie akijana pieravažajuć mahmatyčnyja parody, takija jak bazalt.
Kanviencyja AAN pa marskim pravie śćviardžaje, što krainy mohuć pašyryć svaje zakonnyja terytoryi pa-za miežy svajoj vyklučnaj ekanamičnaj zony na 200 marskich mil (370 km) ad uźbiarežža, kab pretendavać na «pašyrany kantynientalny šelf» — z usimi minieralnymi bahaćciami i naftaj, jakija jon utrymlivaje.
Kali b Novaja Ziełandyja mahła dakazać, što jana źjaŭlajecca častkaj bujniejšaha kantynienta, jana mahła b pašyryć svaju terytoryju ŭ šeść razoŭ.
Heta taksama pryviało b da pavieličeńnia finansavańnia marskich daśledavańniaŭ.
Kamientary