U budučyni čałaviectva mahło b hasić cykłony. Ale kiravańnie nadvorjem źviazana z novymi ryzykami
U suviazi z hłabalnym źmianieńniem klimatu, vyklikanym dziejnaściu ludziej, škoda ad cykłonaŭ vyrasła ŭ siem razoŭ z 1980-ch hadoŭ, choć pry hetym i skaraciłasia kolkaść achviar, dziakujučy raźvićciu sistem rańniaha papiaredžańnia. Škoda na mnohija miljardy dalaraŭ adnaviła cikavaść da ekśpierymientaŭ pa kantroli nadvorja časoŭ Chałodnaj vajny. U toj čas jak pieršyja sproby nie mieli pośpiechu, novaje daśledavańnie aceńvaje inšyja mietady asłableńnia štormaŭ šlacham napampoŭvańnia chałodnaj vady z hłybiń abo raspaŭsiudžvańnia śpiecyjalnych čaścic u nižnich płastach atmaśfiery. Ale hetyja mietady mohuć mieć niečakanyja i navat niebiaśpiečnyja pabočnyja efiekty.
Ci možam my sapraŭdy pieratvaryć cykłon u zvyčajny štorm?
Heta mahčyma, ale vidavočna niaprosta. U 1960-ja hady Złučanyja Štaty daśledavali mietad «zasiavańnia abłokaŭ», kab spynić utvareńnie ŭrahanaŭ. Hety typ madyfikacyi nadvorja nakiravany na źmianieńnie kolkaści abo typu apadkaŭ šlacham raśsiejvańnia ŭ pavietry rečyvaŭ, jakija źmianiajuć mikrafizičnyja pracesy ŭ abłokach.
Padčas prajekta pad nazvaj STORMFURY samaloty ŭźlatali vysoka nad cykłonami ŭ mory i apyrskvali ich jodydam srebra — chimičnym rečyvam, jakoje mahło spryjać «źlipańniu» kropiel vady, jakija pavinny potym vypaści ŭ vyhladzie daždžu. Heta, pavodle teoryi, pieraškodzić farmiravańniu ŭrahanu. Adnak u vyniku dakładnaja karyść takoha mietadu tak i nie była dakazanaja, i prajekt urešcie byŭ spynieny.
Zamiest hetaha daśledčyki vyvučajuć dva novyja varyjanty.
Dla farmiravańnia cykłonaŭ patrebna haračaja marskaja pavierchnia. Kali b my zmahli astudzić pavierchniu — naprykład, šlacham padačy astudžanaj vady z hłybini bolš za 200 mietraŭ — my mahli b praduchilić i farmavańnie cykłonu. Prablema tut u košcie. Narviežski startap pa baraćbie z cykłonami OceanTherm miarkuje, što raspracoŭka technałohii budzie kaštavać kala 480 miljonaŭ dalaraŭ i jašče kala 105 miljonaŭ kožny hod, kab praciahvać pracu.
Što jašče horš, astudžeńnie adnaho ŭčastka akijanu nie pieraškadžaje ŭźniknieńniu cykłonaŭ u inšym miescy. Zhodna z madelavańniem, achałodžvańnie akijanu ŭ najlepšym vypadku budzie akazvać tolki abmiežavany efiekt pa asłableńni cykłonaŭ.
Jość bolš vierahodny varyjant — aerazolny ŭpyrsk. Navukoŭcy ŭžo viedajuć, što pył, jaki vynosicca z Sachary ŭ Atłantyku, pamianšaje ŭtvareńnie cykłonaŭ. My mahli b vykarystoŭvać samaloty abo bieśpiłotnyja latalnyja aparaty, kab uvodzić hihraskapičnyja (što pryciahvajuć vadu) čaścicy ŭ nižnija płasty atmaśfiery, dzie jany adlustroŭvali b i raśsiejvali soniečnaje śviatło, a taksama vyklikali apadki i vyzvaleńnie enierhii.
Hety mietad maje macniejšy navukovy hrunt, uličvajučy, što jon užo sustrakajecca ŭ pryrodzie. Ale jak zaŭsiody nieviadoma, jakija heta budzie mieć pabočnyja efiekty, i daśledčyki ŭsio jašče nie ŭpeŭnienyja, što budzie adbyvacca z enierhijaj, pieraraźmierkavanaj u vyniku ŭmiašańnia.
Inšyja daśledavańni pakazali, što aerazoli mohuć pamienšyć intensiŭnaść cykłonaŭ, adnačasova pavialičvajučy kolkaść apadkaŭ na vonkavych krucielnych krajach cykłonaŭ. Tamu bolš intensiŭny doždž moža ŭsio jašče prynosić istotnyja straty.
Jak heta časta byvaje, praściej vyrašyć prablemu, zapabiehnuŭšy jaje źjaŭleńniu na rańnich etapach. Tak, vyhladaje bolš efiektyŭnym umiašacca ŭ cykłon na rańnich etapach jahonaha žyćcia, pierš čym nazapašvajecca zanadta šmat enierhii. Heta składanaja zadača, tamu što cykłony mohuć uzmacniacca ŭsio chutčej pa miery nahravańnia płaniety ŭ vyniku hłabalnaha paciapleńnia.
Składanaja palityka
U takich najskładaniejšych rečach, jak manipulacyja nadvorjem, niemahčyma abyścisia biez palityčnaha aśpiekta. The Conversation u svaim materyjale pryvodzić nahladny prykład. Dapuścim, urad Filipin zaŭvažaje ŭtvareńnie nadzvyčaj niebiaśpiečnaha cykłonu i vyrašaje sarvać jaho. Ale ciapło nie źnikaje mahičnym čynam: jano ruchajecca i raptam znoŭ źjaŭlajecca čarhovy štorm, jaki nakiroŭvajecca prosta ŭ Kitaj — krainu, ź jakoj u vas napružanyja adnosiny, i jakaja moža abvinavacić vas u manipulacyjach z nadvorjem.
I hetaja prablema zusim nie vyhladaje nadumanaj. Kali kubinski dyktatar Fidel Kastra pačuŭ pra amierykanski prajekt STORMFURY, jon spałochaŭsia, što heta sproba Štataŭ pieratvaryć nadvorje ŭ zbroju. A ŭsiaho try hady tamu susiedzi Kitaja zabili tryvohu z nahody płanaŭ Padniabiesnaj pieranakiravać atmaśfiernuju «niabiesnuju raku» ŭ suchija paŭnočnyja rehijony. Heta, na dumku takich krain, jak Indyja, moža zabrać vadu ź ich rek.
Dyk chto budzie vyrašać, jak i kali hasić cykłon? Ci varta pryvatnym kampanijam dazvalać pravodzić ułasnyja palavyja vyprabavańni, ci hetyja bujnamaštabnyja ŭmiašańni pavinny pravodzicca tolki ŭradam? Chto i ŭ jakoj stupieni budzie adkazvać za lubyja pabočnyja efiekty?
Jość i bolš vostryja pytańni. Kali kantrol cykłonaŭ budzie ŭdaskanaleny, to što spynić adnu krainu pieranakiravać cykłony ŭ bok svajho supiernika? I samaje hałoŭnaje, ci vartyja hetyja technałahičnyja ryzyki patencyjna źnižanych ryzyk ad cykłonaŭ?
Dyk što dalej?
Nam treba budzie znajści adkazy na ŭsie pytańni. Pa miery ŭzmacnieńnia cykłonaŭ nam terminova spatrebiacca novyja instytuty, jakija dapamohuć spravicca z navukovaj niavyznačanaściu, raźvić mahčymaści manitorynhu i znajści sposaby chutkaha pryniaćcia sumiesnych rašeńniaŭ. Heta budzie niaprosta: bolšaść mižnarodnych pahadnieńniaŭ ruchajucca zanadta pavolna, i bolšaść ź ich nie dasiahajuć pastaŭlenych metaŭ.
Takija technałohii, jak upyrskvańnie čaścic, pierśpiektyŭnyja, ale nie hatovyja da razhortvańnia. Pa miery raźvićcia technałohij pavinny raźvivacca i rehulacyjnyja orhany. Zaŭždy treba abdumvać i ŭzvažvać ryzyki, pierš čym spatrebicca terminova reahavać i prymać miery.
Kamientary