Saša Filipienka: Ludzi, jakija ŭsio žyćcio zajmajucca mastactvam kampramisu, hulajuć zaviedama prajhranuju partyju

Novy raman i jaho hałoŭny hieroj

Raman «Kremulatar» (vyjšaŭ u 2022-m hodzie) — dakładnaja mietafara savieckaha režymu, jaki pieramołvaŭ miljony čałaviečych losaŭ. Apošniuju kropku dla šmat kaho staviŭ Piotr Nieściarenka — hałoŭny hieroj ramana. Heta realny čałaviek, jaki ŭznačalvaŭ maskoŭski krematoryj z momantu jaho adkryćcia ŭ 1927 hodzie. Krematoryj raźmiaščaŭsia na Danskich mohiłkach Maskvy. Dniom luby čałaviek moh źviarnucca da pasłuh krematoryja. A načami pa rasparadžeńni adpaviednych orhanaŭ u im spalvali rasstralanych «vorahaŭ naroda», popieł jakich potym ssypali ŭ ahulnuju mahiłu. Kim byŭ Nieściarenka — saŭdzielnikam złačynstvaŭ ci achviaraj sistemy?

Kremulatar — heta pryłada, jakaja daciraje astanki, što zastajucca paśla kremacyi čałavieka, da pyłu. Na pohlad Filipienki, heta dobraja mietafara taho, što adbyvajecca z čałaviekam u savieckaj prastory ŭ XX stahodździ.

Hałoŭny hieroj ramana da savieckaj ułady byŭ zaŭziatym apazicyjanieram. U 1908 hodzie jon skončyŭ Adeskaje piachotnaje junkierskaje vučylišča. Zrabiŭ chutkuju karjeru. U kastryčniku 1917 hodzie ŭdzielničaŭ u abaronie Hatčyny ad balšavikoŭ. Zatym byŭ evakujavany va Ukrainu. Tam jon pracavaŭ na Centralnuju radu. U 1918 hodzie Nieściarenka dałučyŭsia da Dzianikina.

U 1920 hodzie, jak bolšaść biełych aficeraŭ, pakinuŭ Rasiju. Jon žyŭ u Sierbii, Hrecyi, Polščy, Francyi, pracavaŭ kim daviadziecca, pakul adnojčy nie zrazumieŭ, što stamiŭsia i choča viarnucca na radzimu. Praŭda, dla pačatku jamu daviałosia prysiahnuć hetaj radzimie i tajemna papracavać na byłych vorahaŭ. Jon byŭ zavierbavany i pavinien byŭ paviedamlać ab žyćci ruskich za miažoju.

Pa viartańni ŭ Rasiju Nieściarenka pracavaŭ dyrektaram maskoŭskaha krematoryja da svajho aryštu 23 červienia 1941 hoda za zdradu radzimie. Amal praz hod byŭ rasstralany. U archivach zachavałasia jaho asabistaja sprava, jakaja i dapamahła piśmieńniku ŭ napisańni knihi.

«Ja dumaju, što hieroj biare ŭdzieł u tym, u čym moh by nie ŭdzielničać. Jon zajmajecca zacirańniem śladoŭ złačynstvaŭ. I tamu, biezumoŭna, saŭdzielnik ich. Pierad taboju staić vybar. Ty možaš nie ŭdzielničać u hetym. Dalej buduć niejkija nastupstvy. Ty budzieš za niešta adkazvać. I heta moža pahražać tabie tym, što ty zhubiš žyćcio. Ale, jak my viedajem pa historyi ź Nieściarenkam, jaho heta nie vyratoŭvaje. Jon, biezumoŭna, ubudavany ŭ sistemu i, biezumoŭna, saŭdzielnik»,

— zaŭvažaje aŭtar pra svajho hieroja.

U toj ža čas Filipienka ličyć, što ŭ Nieściarenki nie było asablivaha vybaru. «My razumiejem, što za im vialiki hruz taho, što jon byŭ u emihracyi, byŭ biełym aficeram, i tamu jon pahadžajecca na lubuju pracu. A potym jana akazvajecca asablivaj. U ciabie pačynajecca niejki novy los, novaje žyćcio. I voś płata za novaje žyćcio — ty pavinien jak by chavać ślady złačynstvaŭ».

Aŭtar adznačaje, što jamu vielmi chaciełasia pakazać, što časam ty nie zaŭvažaješ momantu, kali ŭžo ŭsio prajhraŭ. Na dumku Filipienki, hałoŭnamu hieroju ŭvieś čas zdajecca, što jon vybiraje pravilnyja rašeńni. Jon taki fluhier, chamieleon.

«Mnie chaciełasia pakazać, što XX stahodździe ŭvieś čas prymušaje prymać niejkija rašeńni. I tabie zdajecca, što ty prymaješ pravilnaje rašeńnie, ale ciabie kožny raz padmanvajuć. Jamu zdajecca, što jon pravilna robić, što viartajecca. A ŭ vyniku ŭsio roŭna jamu nie atrymlivajecca pierajhrać».

Filipienka miarkuje, što ludzi, jakija ŭsio žyćcio zajmajucca mastactvam kampramisu, hulajuć zaviedama prajhranuju partyju.

«Ty zaŭsiody ŭrešcie prajhraješ», — adznačaje piśmieńnik.

Paraleli z sučasnaj Biełaruśsiu

«My bačym na prykładzie Biełarusi, što ludzi viartajucca, ich zatrymlivajuć. Jany nie spraŭlajucca z tuhoju pa radzimie, nie mohuć pačać žyć za miažoju i viartajucca. Jość ludzi, jakija nie adčuvajuć niebiaśpieki ci im padajecca, što ich «praniasie», i jany viartajucca. 

Tak i ŭ vypadku ź Nieściarenkam. Jon byŭ biełym aficeram, lotčykam, a za miažoju pracuje taksistam. Jon vymušany być nikim. U jaho niama hrošaj, jon pavinien pastajanna badziacca, mianiać pracu, harady. I jon viartajecca. Ja dumaju, što vialikaja kolkaść ludziej viartajecca, tamu što adčuvaje, što heta ŭsio roŭna tvoj dom»,

— vykazvaje svoj pohlad Saša Filipienka.

Asobnaj prablemaj, jakuju raskryvaje aŭtar, jość sama sistema represij ź jaje karnikami i achviarami.

Filipienka zaŭvažaje, što tyja, chto zajmajecca represijami ŭ sučasnaj Biełarusi, nie mohuć paraŭnoŭvacca z karnikami 1930-ch hadoŭ, bo jany nie zabivali stolki ludziej.

«Jany mahli, zrazumieła, hetym zajmacca. Naprykład, ludzi, jakija ŭ Biełarusi ŭ HUBAZiKu. Heta zusim pazbaŭlenyja rozumu ludzi. Heta nabor sadystaŭ. Kab u ich była mahčymaść rasstrelvać sotniami tysiač, jany b rasstrelvali. Daj im mahčymaść pabudavać kancentracyjny łahier — jany pabudujuć. Biełaruś ciapier — prosta vialiki kancłahier», — miarkuje Filipienka.

Jašče adzin aśpiekt dla paraŭnańnia — danosy. Filipienka zhadvaje, što ŭ 2020 hodzie hetaja zjava była raspaŭsiudžanaj u Biełarusi. Ludzi zvanili ŭ milicyju i paviedamlali ab pratestoŭcach i inšaj aktyŭnaści.

«Na mianie moj dzied «nastukaŭ». Maja babula raźviałasia ź dziadulem, kali majoj mamie było 12 hadoŭ. Addała jaho siabroŭcy ŭ susiedni padjezd. Ja viedaŭ, što ŭ mianie jość dzied. Ja pamiataju jaho ŭ dziacinstvie. Ale potym jon źnik z majho žyćcia. U 2020-m zjaviŭsia kamientar pad adnym z maich tekstaŭ u internecie. U im mianie abazvali fašystam i zdradnikam. I stajaŭ podpis «tvoj dzied». Prapahanda heta padchapiła».

U toj ža čas Filipienka ličyć, što jaho vypadak — adzin ź niešmatlikich siamiejnych historyj, kali rodnyja danosili na svaich blizkich. Na jaho dumku, pratest u Biełarusi abjadnaŭ hramadstva. Jano było dastatkova manalitnym.

«Hetyja ludzi sprabujuć zmahacca z časam, sprabujučy ŭsio raźviarnuć u minułaje»

Aŭtar zaŭvažaje, što takija ludzi, jak Pucin i Łukašenka, razumiejuć, što dla ich niama miesca ŭ budučyni.

«Łukašenka nie budzie čytać lekcyi paśla taho, jak pierastanie być prezidentam. Dla jaho adziny šlach — u Haahu. Hetyja ludzi, jak vymirajučy vid dynazaŭraŭ, zmahajucca za svajo vyžyvańnie. Jany razumiejuć, što ŭ novaj krainie niepatrebnaja takaja vialikaja kolkaść siłavikoŭ. Hetyja ludzi sprabujuć zmahacca z časam, sprabujučy ŭsio raźviarnuć u minułaje. Jany chočuć tudy, bo razumiejuć praviły hulni tam. Łukašenka nie razumieje, jak dziejničać z novym hramadstvam».

Adnosna Łukašenki piśmieńnik zaŭvažaje, što jon nikoli nie vyjhravaŭ vybaraŭ niejkimi novymi sposabami. I ŭ 2020 hodzie Łukašenka nie zrabiŭ ničoha novaha. Jon źbiraŭsia vyjhrać roŭna hetak ža, jak vyjhravaŭ usie papiarednija vybary ŭ Biełarusi.

«I raptam niešta złamałasia. Vyrasła pakaleńnie ludziej, jakoje, niahledziačy na toje, što žyło ŭ dyktatury, navučyłasia vybirać pamiž «Adydasam» i «Najkam», «Kołaj» i «Pepsi», stała, jak nikoli, svabodnym. Jany šmat padarožničali, mieli šenhienskija vizy, vučylisia za miažoju. Było takoje svabodnaje hramadstva ŭnutry dyktatury».

«My žyviom u viehietaryjanski čas»

Filipienka ličyć, što kali paraŭnoŭvać časy «vialikaha teroru» ŭ SSSR i toje, što adbyvajecca ciapier, to možna skazać, što my žyviom «u viehietaryjanski čas». Ale nielha zabyvacca, što z taho času prajšło amal stahodździe.

«Siońnia adbyvajucca strašnyja rečy. My bačym, što ni ŭ Biełarusi, ni ŭ Rasii čałaviečaje žyćcio ničoha nie kaštuje. Ludzi praciahvajuć źnikać, ludziej praciahvajuć zabivać. Kožny dzień adbyvajucca zatrymańni. U Biełarusi zastałosia śmiarotnaje pakarańnie. Palityčnych apanientaŭ Łukašenki pierastali zabivać nie tamu, što jon staŭ viehietaryjancam. Prosta jon pačaŭ ich pradavać, abmieńvać na sankcyi».

Piśmieńnik ličyć, što ŭ tym, što Zachad pierastaŭ hulać pa scenaryi Łukašenki i vykuplać aryštavanych, vialikaja zasłuha Ofisa Śviatłany Cichanoŭskaj, žurnalistaŭ, usich tych, chto doŭha tłumačyŭ, čamu nielha hetaha rabić. «Heta biaskoncaja hulnia. Jak tolki niejkaha vykuplajuć, na jaho miesca sadziać inšaha».

Filipienka havoryć pra važnaść razumieńnia taho, što represii ŭ sučasnaj Biełarusi zakranuli absalutna ŭsich.

«U mianie čat ź siabrami, jaki my stvaryli, kali chadzili na pratesty. U im było siem maich najbližejšych siabroŭ. Ciapier šeść čałaviek ź jaho pakinuli krainu. Jany prajšli praz zatrymańni. Usie maje siabry, što zastalisia ŭ Biełarusi, čakajuć, što pa ich pryjduć. I hety strach nieabchodna razarvać. Bo heta strach, jaki pieradajecca z małakom maci».

U kancy razmovy Filipienka adznačaje, što jon chacieŭ by viarnucca ŭ svabodny Minsk. Jamu chaciełasia b, kab tam u jaho zjaviŭsia dom i mienavita Minsk staŭ tym miescam, adkul piśmieńnik adpraŭlaŭsia b u pajezdki pa śviecie z prezientacyjaj svaich knih. 

«Ja nie viedaju, jakim budzie hety horad. Mnie chočacca vieryć, što heta budzie svabodny horad, u jakim ludzi buduć prymać rašeńni i nie buduć viedać imia svajho prezidenta, bo ŭ ideale heta budzie parłamienckaja respublika. I ja nie budu sumavać pa cenzury».

Čytajcie jašče:

U Vilni adbyłasia sustreča ź piśmieńnikam Sašam Filipienkam

«Kremulatar» Sašy Filipienki pierakłali na niamieckuju movu

Piśmieńnik Saša Filipienka vystaviŭ na aŭkcyjon svaje rasijskija litaraturnyja ŭznaharody

Piśmieńnik Saša Filipienka: Zamiest chalivaraŭ paraiŭ by biełarusam prosta adja**cca adno ad adnaho

• 26
• 0
• 0
• 1
• 1
• 5
• 6
• 0