«Łukašenku varta nie zabyvać los Kadafi» — Ejdelman u Miełkaziorava
«Pucin padavicca Ukrainaj, ale raspadu Rasii nie budzie», — kaža hość čarhovaha vypusku prahramy Mikity Miełkaziorava «Žyćcio-malina» rasijski historyk i piedahoh Tamara Ejdelman. Ź joj havaryli pra biełaruski pratest, los svajho naroda i vajnu va Ukrainie. Jana ličyć, što Łukašenku treba pamiatać pra los Kadafi.
«Pucin vieryć tolki ŭ siabie i maryć, kab jaho bajalisia, a Piotr I uziaŭ technałohii Zachadu, a na svabodu čałavieka naplavaŭ»
Hutarka Mikity Miełkaziorava z hościaj pačałasia z paraŭnańnia Uładzimira Pucina z rasijskim samadzieržcam Piatrom I, jakoha rasijskaja prapahanda prasoŭvaje jak «supierhieroja». Tamara Ejdelman kaža, što nie prychilnica Piatra I, ale zhadžajecca, što jon «padniaŭ Rasiju na dyby» i «šmat čaho zrabiŭ Rasii kiepskaha i dobraha».
Historyk adznačaje, što za piatroŭskuju madernizacyju Rasija zapłaciła niejmaviernuju canu. U toj čas była niejmaviernaja kolkaść źvierstvaŭ.
Piotr zakłaŭ ideju, što možna ŭziać technałohii Zachadu, a «na svabodu čałavieka naplavać». Jon nie vieryŭ u siłu ruskaha naroda i ličyŭ ruskich ludziej durniami. Im byŭ naviazany nastupnym pakaleńniam paternalizm.
Ale, pa słovach Ejdelman, Piotr hatovy byŭ pakłaści svajo žyćcio, kab uparadkavać Rasiju, jak jon ličyŭ patrebnym.
Historyk ličyć, što Pucin vieryć tolki ŭ siabie i ŭ svaju vielič, a taksama ŭ orhany dziaržbiaśpieki.
Pavodle jaje, Pucin maryć, kab jaho ŭsie bajalisia.
Jamu blizki Saviecki Sajuz kanca stalinskaj epochi, kali Stalin paśla Druhoj suśvietnaj vajny pačaŭ kazać pra vialiki ruski narod, ale ŭ toj ža čas adbyvalisia departacyi narodaŭ.
«Pucin padavicca Ukrainaj…»
Mikita Miełkazioraŭ pytaje hościu, ci padziei va Ukrainie — heta zaviaršeńnie raspadu Savieckaha Sajuza, i ci treba inšym rychtavacca da padobnaha scenaru? Pucin pra heta adkryta nie kaža, adznačaje viadoŭca prahramy, ale kali hladzieć na jahonyja ideałahičnyja zajavy, to jon by chacieŭ pajści dalej.
Tamara Ejdelman zhadžajecca, ale dadaje: «Inšaja reč, što jon padavicca Ukrainaj».
Tamara Ejdelman kaža, što Pucin canoju akijanaŭ kryvi sprabuje zachoplivać novyja i novyja terytoryi. Jon choča adyhrać historyju nazad, bo ličyć razvał Savieckaha Sajuza najbujniejšaj katastrofaj XX stahodździa.
«Druhaja suśvietnaja vajna, Chałakost, stalinski teror — heta najbujniejšyja katastrofy, — adznačaje jana. — Razvał Savieckaha Sajuza — adna z važnych padziej XX stahodździa. Dla niekaha heta, viadoma ž, katastrofa. Ale heta vynik raźvićcia, jaki maje i niehatyŭnyja, i prahresiŭnyja baki».
Saviecki Sajuz razarvali nacyjanalnyja elity
«Saviecki sajuz razvaliŭsia nie tamu, što byli padpisanyja Biełaviežskija pahadnieńni, a tamu, što da hetaha ŭsio išło», — padkreślivaje jana.
Pavodle jaje, Saviecki Sajuz byŭ stvorany tak, jak nie pracavali inšyja impieryi, bo ŭ im byli nacyjanalnyja respubliki. U brežnieŭskija časy imi kiravali pradstaŭniki tytulnaj nacyi. Uzhadoŭvalisia nacyjanalnyja kadry, raźvivałasia nacyjanalnaja kultura.
«Farmiravalisia tyja siły, jakija razarvali Saviecki Sajuz», — padkreślivaje historyk.
«Nacyjanalny mientalitet nie pieradajecca, a vychoŭvajecca»
Tamara Ejdelman ličyć niebiaśpiečnym kancept brackich narodaŭ, jaki vykarystoŭvajuć prapahandysty.
«Adna reč družba narodaŭ, — tłumačyć jana svaju pazicyju. — Heta kali dva narody nie vajujuć adzin z druhim. Ale słova «bracki» dapuskaje, što čałaviek svaju etničnuju prynaležnaść vyznačaje pa kryvi. Što takoje braty — heta ludzi z supolnymi prodkami, supolnaj kryvioju. Tak narody vyznačali fašysty».
Historyk davodzić, što ŭjaŭleńnie, nibyta nacyja farmirujecca pa prykmiecie adnoj kryvi, z adnymi prodkami — dla navuki pazaŭčarašni dzień. Daŭno dakazana, adznačaje jana, što hienietyčna nie pieradajucca nijakija etničnyja jakaści. Toje, što nazyvajecca nacyjanalnym mientalitetam, nie pieradajecca, a vychoŭvajecca.
«Nacyja składajecca ź ludziej, jakija ličać siabie prynaležnymi na hetaj nacyi, — davodzić jana. — Jość tradycyi, kultura, jašče niejkija faktary, jakija vyklikajuć prynaležnaść da naroda, ale heta nijak nie kroŭ».
«Va mnie jość biełaruskaja kroŭ, — kaža Ejdelman, — i ja spačuvaju narodu Biełarusi, jaki zmahajecca za svabodu, ale ja nie adnošu siabie da biełaruskaj nacyi».
Biełarusy lepiej arhanizoŭvajucca, bolš zdolnyja da niehvałtoŭnych sposabaŭ supracivu
«Čamu rasijanie i biełarusy nie adzin narod?» — pytajecca Miełkazioraŭ.
«Jany žyvuć u roznych dziaržavach i ŭśviedamlajuć siabie hramadzianami roznych dziaržaŭ», — adkazvaje Ejdelman.
Jana adznačaje, što ŭ daŭninu losy słavianskich narodaŭ, jakija žyli na terytoryi staražytnaj Rusi, byli ciesna źviazanyja miž saboju, ale byli ŭ ich vialikija adroźnieńni. Niechta hrupavaŭsia vakoł Kijeva, kahości abjadnoŭvaŭ Noŭharad ci Połack.
«Byli moŭnyja adroźnieńni, viadoma ž, jany razumieli adno adnaho, ale hetyja dyjalekty byli roznymi. Adroźnieńni byli ŭ kultury, zvyčajach. A paźniej niejkija terytoryi apynulisia ŭ składzie Maskoŭskaj Rusi, Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Usio pajšło zusim pa-roznamu», — tłumačyć historyk.
«Čym adroźnivajucca biełarusy ad rasijan?» — cikavicca Miełkazioraŭ.
Pavodle Ejdelman, padziei 2020 hoda pakazali, što biełarusy lepiej arhanizoŭvajucca, bolš zdolnyja da niehvałtoŭnych sposabaŭ supracivu. «Fotazdymak, kali ludzi zdymali abutak — heta šykoŭnaja reč. Uspryniała jaho z zachapleńniem», — ilustruje prykładam jana.
«Vy ličycie, lepiej padyści da łaŭki, ź jakoj budzieš pratestavać, razucca, stać na jaje, čym vyłamać štykiecinu z hetaj łaŭki i iści ź joju bić amapaŭcaŭ?» — pravakuje hościu viadoŭca.
«Hvałt — heta bieh na karotkim zabiehu, — adkazvaje historyk. — Ja addała b pieravahu žyćciu ŭ krainie, dzie ludzi razuvajucca, kab stać na łaŭku, čym tam, dzie da ŭłady prychodziać tyja, jakija rasstralali haru svaich vorahaŭ. U ich taksama budzie traŭma».
Tamara Ejdelman zhadžajecca ź mierkavańniami daśledčykaŭ, što mirny pratest pieramahaje ŭ bolšaści vypadkaŭ, čym hvałtoŭny. Dla pośpiechu nieabchodna, kab elita pierajšła na bok pratestoŭcaŭ, a taksama siłavyja struktury, i była padtrymka mižnarodnaj supolnaści.
Hałoŭnaje, kab hetyja faktary spracavali chutka, adznačaje jana. U vypadku biełaruskaj situacyi hetaha nie adbyłosia, kanstatuje hościa.
Rasijanie chočuć usim «nakastylać pa šyi»
Mikita Miełkazioraŭ cytuje jaje dopis ab biełaruskim prateście, dzie niama adnaznačnaha adkazu, a tolki pytańni.
«Sprava va ŭpłyvie Zachadu? U najbolš vostrym nacyjanalnym pačućci ŭ maleńkaj krainie, dzie ludzi nie mohuć hanarycca tym, što ich kraina nie moža kamuści ŭ čarhovy raz nakastylać pa šyi? Abo ŭ vialikich pamierach Rasii?»
«Usie hetyja faktary adyhryvajuć svaju rolu, i ja nie mahu vyłučyć adzin bolš istotny», — adkazvaje historyk.
Pavodle jaje, u Rasii duža raspaŭsiudžanaje vykazvańnie «nakastylać pa šyi».
«Heta taki honar za Rasiju, bo jana takaja vialikaja i takaja mocnaja, — tłumačyć historyk. — Heta toje, što ŭnušajecca, i nie abaviazkova prapahandaju. Heta toje, što nosicca ŭ pavietry. Vykładańnie historyi, toje, što ludziej cikavić u historyi — vajennyja pieramohi, moc, Piotr I. Nu tak, zahinuli tysiačy ludziej, kali budavali Pieciarburh, ale ž pryhožy horad uźviali».
Tamara Ejdelman pryznajecca, što nie moža hladzieć na Łukašenku i Pucina.
Čamu Hiercen pierastaŭ być u sučaśnikaŭ kumiram?
Ejdelman havoryć, što ŭ ruskich impierskaść duža mocnaja. U ich ujaŭleńni Rasija bolšaja za ŭsich, tamu vieličnaja.
Pavodle historyka, impierskaść u intelektuałaŭ idzie praź litaraturu, maŭlaŭ, u nas samaja vialikaja litaratura, tamu my samyja vieličnyja. Surazmoŭnica Miełkaziorava kaža, što lubić ruskuju litaraturu, ale nie ličyć jaje vialikaj i škaduje, što duža mała viedaje ŭkrainskuju i biełaruskuju litaratury.
«Hiercen byŭ kumiram dumajučaj Rasii, i jak tolki jon skazaŭ, što «my za Polšču, tamu što za Rasiju», i padtrymaŭ polskaje paŭstańnie, to ad jaho adviarnułasia vialikaja kolkaść ludziej. Usprymali jaho jak zdradnika, — pryvodzić prykład Ejdelman. — Mnohim heta składana zrazumieć. Mnohija ličać, što žyćcio ŭ impieryi daje vialikija pieravahi narodam, jakija ŭ jaje skład uvachodziać. Treba skazać, što jana ich sapraŭdy daje, ale adnačasova daje šmat čaho inšaha».
Što budzie napisana pra Łukašenku
«Što budzie napisana pra Pucina praz 100 hadoŭ u Vikipiedyi?» — pytaje hościu Miełkazioraŭ.
«Što jon tyran, kryvavy zabojca i ahresar», — reahuje jana. — Pra Łukašenku prykładna toje ž samaje».
Viadoŭca prahramy cikavicca, što adčuvaje hościa, kali čuje, što jana z Łukašenkam kalehi, bo jon taksama nastaŭnik historyi.
«U mianie šmat kalehaŭ paŭdurkaŭ, — adkazvaje jana. — Ja rada za biełaruskich školnikaŭ, što jon nie vykładaje. Chacia ŭ škole jon byŭ by maleńkim tyrančykam…»
Ci budzie ekspazicyja rasijskaj akupacyi
«Ci možna Biełaruś ličyć akupavanaj terytoryjaj?» — pytaje Mikita Miełkazioraŭ.
Ejdelman zaŭvažaje, što Pucin, biezumoŭna, umacoŭvaje svaju ŭładu ŭ Biełarusi, jak i toje, što ŭłada Łukašenki trymajecca, pakul jość Pucin.
«Dyk, značyć, u muziei volnaj Biełarusi, jaki kali-niebudź zjavicca ŭ Minsku, treba rabić ekspazicyju rasijskaj akupacyi?» — pravakuje hościu viadoŭca.
«Nie viedaju, bo słova «akupacyja» tut składanaje, ale rasijskaha ŭpłyvu, to dakładna», — paśla rozdumu adkazvaje historyk.
Čamu Rasija nie razvalicca?
Na dumku Tamary Ejdelman, razvału Rasii, jaki dapuściŭ Miełkazioraŭ, nie budzie, bo dla hetaha niama padstaŭ.
«Jość hieahrafičny faktar. Uźniknie Uralskaja Respublika, i što? Jak jana budzie vyvozić svaje pryrodnyja resursy praz takija ž respubliki?» — pytajecca jana.
Na jaje pohlad, adździaleńnie dapuskaje mocny nacyjanalny ruch. Dzie-nidzie jon jość, pryznaje jana. Ale niedzie, ličyć historyk, ruch pradstaŭleny nievialikaj hrupaj elit ci nacyjanalnych radykałaŭ.
Mikita Miełkazioraŭ zaŭvažaje: duža ciažka ŭśviedamlać, što sto hod tamu dziejačy biełaruskaj kultury zajmalisia prasoŭvańniem biełaruskich rečaŭ i my ciapier zajmajemsia tym ža samym.
«Nie roŭna tym ža samym, — nie zhadžajecca Tamara Ejdelman. — Vy zajmajeciesia hetym na tym fundamiencie, jaki raniej uźviali».
Tamara Ejdelman vieryć, što ŭ biełarusaŭ usio atrymajecca, bo ŭ ich byŭ Vasil Bykaŭ, jość Śviatłana Aleksijevič, Śviatłana Cichanoŭskaja. Jość ludzi ŭ roznych śfierach, jakija vyklikajuć vializnuju pavahu.
«Niechta z atačeńnia «Pucina/Łukašenki moža ŭ našych krainach niešta źmianić»
Na našych terytoryjach svaboda duža chutka moža pieraŭtvarycca ŭ chaos, bo jana nie ŭsprymajecca jak adkaznaść, dapuskaje viadoŭca prahramy.
«Ludzi, jakija prysłužvajuć, duža kiepska hatovyja da svabody i adkaznaści. I dziaržavaj paternalizm naviazvaŭsia. Ludziej nielha padrychtavać da svabody. Pakul ty rab, ty ni da čoha nie padrychtavany. Heta moža adbyvacca tolki praz raźvićcio hramadzianskaj supolnaści. Šlacham sprobaŭ i pamyłak. Samastojnyja dziejańni ludziej. Stvareńnie hramadskich arhanizacyj. Nie tolki praz udzieł u vybarach, chacia i heta duža važna. Miascovaje samakiravańnie, dziejańni, za jakija niasieš adkaznaść. Biznes, viadoma ž, adkazny. Heta toje, što vychoŭvaje ludziej, i adbyvajecca heta pavolna», — davodzić hościa.
Na jaje dumku, paśla śmierci Pucina i Łukašenki prablemy nie buduć vyrašanyja, ale nadydzie adliha. Pucinskaja elita nie choča svabody, ale prahnie stabilnaści i miakčejšaha ładu, miarkuje historyk. Tamu budzie imknucca źmiakčyć situacyju.
«Elity pačynajuć uvodzić pasłableńni, a dalej pračynajecca hramadstva. Źjaŭlajucca novyja ludzi. Hruba kažučy, takaja elita vypuskaje palitźniavolenych, i vychodziać tyja, chto moža dziejničać dalej», — tłumačyć historyk.
Jana pahadžajecca ź Mikitam Miełkazioravym, što «niechta z atačeńnia «Pucina/Łukašenki moža ŭ našych krainach niešta źmianić».
«Inšaja sprava, — ličyć Ejdelman, — što taki piersanaž naŭrad ci zmoža pravieści reformy źvierchu danizu».
Ukraina pieramoža, Biełaruś stanie svabodnaj, a Łukašenku varta nie zabyvać los Kadafi
Tamara Ejdelman pierakananaja: Ukraina pieramoža, bo inačaj nie moža być, i tamu, što rasijskuju armiju raskraduć usiu i jana spynicca.
Paśla vajny adnosiny miž ukraincami i rasijanami buduć «niejak vybudoŭvacca».
Moža, jość sens uziać tajm-aŭt na niejkuju kolkaść hadoŭ i, hruba kažučy, nie leźci adzin da adnaho. Viadoma ž buduć pryniesienyja vybačeńni, kab usio astyła, a potym sprabavać na ruinach niešta budavać», — miarkuje hościa prahramy «Žyćcio-malina».
Tamara Ejdelman ličyć, što svabodnaja Rasija budzie.
«Ja kolki razoŭ na ŭsich demanstracyjach kryčała, što Rasija budzie svabodnaj. Ja ŭ heta vieru. Tolki nie zapytvajcie mianie, kali, ale budzie», — zajaŭlaje historyk.
Jana pryhniečanaja staŭleńniem da rasijan u Jeŭropie.
«Jak možna nie puskać i viartać nazad ludziej, jakija ŭciakajuć ad mabilizacyi? Kab jany pajšli ŭ armiju i pajšli vajavać? — aburajecca jana. — U intaresach svabodnaj Jeŭropy padtrymać tych, chto za svabodnuju Rasiju».
Tamara Ejdelman pierakananaja, što Biełaruś pahatoŭ budzie svabodnaj. A Łukašenku, ličyć jana, nie treba zabyvać los Muamara Kadafi, kiraŭnika Livii, jaki ŭdavaŭ ź siabie dabradzieja svajho naroda, a potym zahulaŭsia.
«Zahulaŭsia z teroram, padaŭleńniem svabody, — adznačaje Tamara Ejdelman. — I ja nie žadaju nikomu takoj śmierci, jak u Kadafi. Razadrany ŭłasnymi paddanymi na darozie. Usie tyrany pavinny pra toje pamiatać».
Kamientary