«Damašni miod nie idzie ni ŭ jakoje paraŭnańnie ź dzikim». Jak paleski bortnik zachoŭvaje staražytny promysieł
Tradycyi staražytnaha promysłu bortnictva zachoŭvaje žychar vioski Pieraroŭ Žytkavickaha rajona Siarhiej Hierman. U kastryčniku, u samy razhar zdabyčy dzikaha miodu starym dziedaŭskim sposabam, na admysłovym pantonie z łodak jon pa race dabirajecca da astravoŭ na bałocie. Jaho pčalnik — sto kałod, mnohim za stahodździe, raskazvaje hazieta «Źviazda».
Siarhiej Hierman — adzin z samych viadomych pčalaroŭ na ŭsiu akruhu Prypiackaha Paleśsia, jaki zajmajecca mienavita borcievym pčalarstvam. U jaho siamji dahetul zachoŭvajucca borci, jakim nie mienš za dva stahodździ. Pieraroŭski bortnik zachapiŭsia hetaj spravaj, kali jamu nie było jašče i 10-ci hadoŭ.
— Bortnikam byŭ moj dzied Viktar. U 1935 hodzie ŭ jaho ŭžo była svaja bortnaja pčalarnia ŭzdoŭž Prypiaci, — tłumačyć Siarhiej. — Usio, što viedaju pra promysieł, čym karystajusia i ciapier u rabocie, — heta toje, što pieradaŭ mnie dzied, a jon pieraniaŭ usio nieabchodnaje ad svajho dzieda.
Pryniaŭ usiu dziedavu borcievuju haspadarku Siarhiej u 20 hadoŭ. Paśla škoły pajšoŭ u armiju, a kali viarnuŭsia, dzied zusim zdaŭ i borci zastavalisia doŭhi čas niedahledžanymi.
— Daviałosia ahladać, čyścić usie kałody, bo i strechi ŭ ich parazburalisia. Pry hetym tady, u 1990-ja borcievy miod uvohule nie karystaŭsia popytam. Ale ja vyrašyŭ dahladać dziedavy borci, a paralelna zavioŭ tradycyjnyja ramačnyja vulli.
Kali «damašnija» pčoły dali pieršy miod, pakaštavaŭ jaho i zrazumieŭ, što ni ŭ jakoje paraŭnańnie miod z ramačnaha vulla nie idzie z tym samym dzikim dziedavym miodam, na jakim ja vyras. I niešta tak mnie zachaciełasia, kab usie pasprabavali sapraŭdny miod majho dziacinstva, — zhadvaje žytkavicki bortnik.
Tady ŭ tradycyjnyja ramačnyja vulli Siarhiej Hierman pieranios technałohii, jakija dapamahli miodu śpieć jak u kałodzie. Pčalniki z ramačnymi vullami taksama, jak i borci, jon raźmiaściŭ na terytoryjach, addalenych ad paloŭ, vysadžanych ludźmi, — na astravach siarod bałot, na zaliŭnych łuhach, u hłybini puščy. Jak i z kałody, adpampoŭvaje miod tolki adzin raz, u kancy žniŭnia.
— Pa smaku miod z hetych vullaŭ čymści padobny na dziki borcievy, ale ŭsio adno — nie toje. U kałodzie zachoŭvajecca peŭnaja tempieratura, jakuju nielha stvaryć u zvyčajnym vulli, — pajaśniaje Siarhiej.
Svaje lasnyja pčalniki sa 120 ramačnych vulleŭ jon trymaje, kab była finansavaja mahčymaść zajmacca mienavita tradycyjnym bortnictvam. Cikavaść da adnaŭleńnia staražytnaha promysłu i popyt na dziki borcievy miod na rynku pčalarskaj pradukcyi stali adradžacca tolki ŭ apošnija hady. U svajoj akruzie Siarhiej Hierman uvohule zastaŭsia adzin, chto zajmajecca bortnictvam. Jon pierakanany: vielmi važna danieści biełarusam, što praz zachavańnie staražytnaha promysłu možna vyratavać i ŭnikalnuju dzikuju paleskuju pčału.
— U kałodach bortnik nie karystajecca zusim nijakimi lekami dla pčoł — nijakaj chimii i minimum umiašańnia ŭ žyćcio pčalinaj siamji. Tak, naša dzikaja paleskaja pčała bolš «złaślivaja», viadoma, nie takaja ručnaja, jak papularnyja siońnia damašnija pčoły Bakfast. Ciapier, na žal, z-za karmleńnia cukram, užyvańnia vialikaj kolkaści preparataŭ i antybijotykaŭ pčoły biez čałavieka stanoviacca amal niežyćciazdolnyja stanoviacca, — pierakanany Siarhiej Hierman. — U kałodach dzikija paleskija pčoły mocnyja. Naprykład, dva dziasiatki kałod pajšło ŭ zimu, a vyžyła tolki pałova ź ich da viasny. Ale hetyja pčoły, što zastalisia ŭ dziesiaci kałodach, nastolki mocnyja, što jany ŭžo nie bajacca nijakich chvarob, i patomstva daduć takoje ž ustojlivaje.
Dzikaja paleskaja pčała, u adroźnieńnie ad vyviedzienaj chatniaj, nie źbiraje niektar z usich kvietak, što traplajucca, a tolki z peŭnych kvietanosaŭ, jakija ŭžo stahodździami rastuć na ŭźbiarežžy Prypiaci. Ad taho i smak, i pach dzikaha miodu z borciaŭ taki admietny.
— Tamu tak važna zachoŭvać sapraŭdnuju dzikuju paleskuju pčału, bo kali jana źniknie, naohuł nie budzie bolš takoha miodu, — zaklikaje Siarhiej.
Siońnia bortnik ź Pierarova dahladaje sto kałod. Jany raźmieščany na praciahu saraka kiłamietraŭ pa bierahach Prypiaci ŭ Žytkavickim i Pietrykaŭskim rajonach.
— Kałoda raźmiaščajecca tradycyjna na chvojach ci dubach na vyšyni 10—12 mietraŭ. Vielmi składana absłuhoŭvać kałodu na takoj vyšyni. Pracujem sa strachoŭkaj. Raniej na dreva padnimalisia pry dapamozie laza — tak ŭ Žytkavickim i Pietrykaŭskim rajonach nazyvałasia doŭhaja viaroŭka, jak strachovačny tros u alpinistaŭ, na jakim visieŭ bortnik i absłuhoŭvaŭ kałodu. Kali ja byŭ maleńki, to na dreva załaziŭ pa hojstry — u bortnikaŭ heta dubovaja pałka try mietry daŭžynioj, na jakoj absiakalisia sučki i jana stanaviłasia što leśvica, — zhadvaje mužčyna.
Sučasnyja bortniki vykarystoŭvajuć drabiny. Heta zručna, biaśpiečna i bolš možna absłužyć kałod u dzień. Kali, visieŭšy na lazie, raniej bortniki absłuhoŭvali dźvie — try kałody, z drabin u dzień atrymajecca 10 — 12, tłumačyć Siarhiej Hierman.
Ciapier dla bortnika z žytkavickaha Pierarova jakraz na finišnaj pramoj samaja haračaja i adkaznaja para — zdabyča miodu i padrychtoŭka na zimu kałody. U joj, u kuble i budzie zimavać pčalinaja siamja. A ŭžo rańniaj viasnoj vierniecca bortnik da svaich kałod z revizijaj: vyčyścić borci, prybrać «mor», pahladzieć, ci treba pieraraźmierkavać miod dla pčoł pa kałodach, dzie jaho paśla zimy nie zastałosia. U kałodzie, dzie pčalinaja siamja nie vyžyła za zimu, zrabić apracoŭku i «začynić» kałodu, kab u joj pčoły pasialilisia znoŭ.
— Sioleta ŭpieršyniu sa mnoj na promysieł pajšoŭ moj 13-hadovy syn Alaksandr, jon pracavaŭ u lesie i na bałotach. Marym pastavić jašče 70 borciaŭ na astravach uzdoŭž raki. Na skručanych šrubami dźviuch łodkach ustanaŭlivajem žardziny i pieravozim tak praz raku mini-traktar, kab lahčej było pieravieźci novyja kałody, drabiny i ŭsio nieabchodnaje. Tak, patrochi, pa 20-30 kałod štohod abnaŭlajem, — raspavioŭ Siarhiej Hierman.
U bortnika jość nadzieja, što ŭ chutkim časie znojducca adnadumcy, jakija taksama buduć raźvivać staražytny paleski promysieł. U viosku Pieraroŭ nie tak daŭno pierajechali maładyja siemji z Žytkavič, jakija chočuć pierajmać majsterstva bortnictva ad siamji Hiermanaŭ.
Pamior dzied Koli Łukašenki — były viazień HUŁAHa, asudžany za dapamohu «banderaŭcam»2
Kamientary
P.s. moj dzied, kali byŭ žyvy, zajmaŭsia bortnictvam na Paleśsi. Dyk voś skažu ja vam, što miod z boru smačniejšaje, čym z bałota.