Ci realna ŭ emihracyi stvaryć demakratyčnyja instytuty, ź jakimi možna budzie pryjści ŭ novuju Biełaruś?
Takoje pytańnie ŭźnikaje, kali ŭnutry krainy sfarmavać peŭnyja struktury nielha. «Naša Niva» źviarnułasia pa kamientar da palitołahaŭ, jakija pryviali prykłady z historyi, kali instytuty ŭ emihracyi mieli značeńnie ŭ palityčnych źmienach u roznych krainach, a taksama patłumačyli, jakoje miesca tut zajmajuć infarmacyjnyja technałohii i ideja «ličbavaj dziaržavy».
«Stvaryć u emihracyi instytucyi i žyŭcom ich pieranieści ŭ Biełaruś naŭrad ci mahčyma»
«Instytucyi — heta ludzi, praviły i materyjalnyja resursy. Stvaryć u emihracyi instytucyi i paźniej žyŭcom ich pieranieści ŭ Biełaruś naŭrad ci mahčyma, bo ŭmovy ich funkcyjanavańnia mohuć značna adroźnivacca, — ličyć palitołah Piotr Rudkoŭski. —
Ale farmavańnie instytucyj — heta taksama dośvied kalektyŭnaha ŭzajemadziejańnia i mahčymaść raźvivać svaje prafiesijnyja navyki. I voś heta — dośvied i navyki — toje, što zastaniecca kaštoŭnaściu pry lubych umovach i ŭ luby čas. Farmavańnie instytucyj u emihracyi — heta taksama asiarodki pryciahnieńnia biełarusaŭ zamiežža, toje, što zapavolvaje asimilacyjnyja pracesy.
Dziakujučy takoha typu instytucyjam uzrastajuć šancy, što paśla nastupleńnia pieramienaŭ bolš biełarusaŭ vierniecca na Radzimu».
Palitołah adznačaje, što stvaryć efiektyŭnuju sistemu kiravańnia z dapamohaj infarmacyjnych technałohij niemahčyma, bo luboje kiravańnie praduhledžvaje mahčymaść pakarańnia za parušeńnie ŭstanoŭlenych pravił.
«Dystancyjna, z dapamohaj vyklučna IT, heta niemahčyma rabić. Adnak takoha typu technałohii zachoŭvajuć kałasalnuju važnaść jak kanały kamunikacyi i ŭ jakaści alternatyŭnych ŚMI.
Možna kazać pra patencyjał IT u stvareńni kvazi-instytucyj, takich jak płatforma «Hołas» u 2020 hodzie. «Hołas» nie byŭ i nie pretendavaŭ na rolu alternatyŭnaha CVK, ale z-za nadzvyčaj nizkaha davieru da CVK jon zajmieŭ siarod vialikaj častki hramadstva narmatyŭnaje značeńnie: jaho vysnovy stali dla mnohich (mahčyma, bolšaści) vierahodnym punktam adniasieńnia, tym, što pradvyznačała rašeńni i pavodziny mnohich hramadzian.
Heta ja i maju na ŭvazie, kali kažu pra mahčymaść stvareńnia kvazi-instytucyj», — tłumačyć jon.
Na dadzieny momant u Biełarusi 85% žycharoŭ karystajucca internetam, kala 40-45% karystajucca sacyjalnymi sietkami. U takoj situacyi infarmacyjnaja izalacyja hramadstva prosta niemahčyma. Heta słaby punkt režymu, pra jaki ŭłady dobra viedajuć, ale nie mohuć ničoha zrabić.
«U Rumynii časoŭ Čaŭšesku niekatoryja hramadzianie, uziaŭšy z saboj radyjopryjemniki, jeździli da vienhierskaj miažy, kab złavić zachodnija radyjokanały i atrymać alternatyŭnuju infarmacyju. Jasna, što niešta takoje mahli rabić tolki vielmi matyvavanyja hramadzianie, a takich mahło być tolki doli pracenta ad usiaho nasielnictva. Kali pryhadvajem infarmacyjnyja realii tych časoŭ u krainach kamunistyčnaha błoku i paraŭnoŭvajem ź situacyjaj u Biełarusi, to roźnica prosta kałasalnaja», — padsumoŭvaje Piotr Rudkoŭski.
«Padčas razvału Sajuza ŭ Biełarusi nie było ŭpłyvovych struktur u vyhnańni. Mahčyma, tamu kraina nie stała demakratyčnaj»
U tym, kab stvaryć demakratyčnyja instytuty ŭ emihracyi, prablemy niama, ličyć palitołah Andrej Kazakievič.
«Ci hatovy da hetaha palityčnyja, hramadzianskija arhanizacyi? Ci majuć jany patencyjał, kab hetym kiravać? Voś tut užo niama ŭpeŭnienaści. Ale kali nie budzie sprobaŭ heta zrabić, to i zrazumieła nie budzie,
— razvažaje jon. — Efiektyŭna ŭ Biełarusi moža być tolki ŭ tym vypadku, kali heta pačnie realizoŭvacca. Zahadzia skazać, niemahčyma, ci spracuje heta ci nie, bo heta źviazana nie tolki z tym, nakolki dobra pracujuć demakratyčnyja siły, a taksama i z tym, jaki adkaz budzie biełaruskich uładaŭ.
Histaryčny dośvied pakazvaje, što takija instytuty mieli važnaje značeńnie ŭ palityčnych źmienach u roznych krainach. Napeŭna, bližejšy prykład dla nas — krainy Bałtyi, dzie vielmi doŭha za miažoj isnavali palityčnyja i hramadskija instytuty, jakija z nadychodam źmienaŭ u Savieckim Sajuzie značna paŭpłyvali na naładžvańnie stasunkaŭ pamiž novymi krainami (jakija raniej ŭvachodzili ŭ SSSR) i Zachadam. Jany vykonvali važnuju łabisckuju funkcyju, taksama mieli viziju, viedali, jakim čynam treba pieraŭładkoŭvać hramadstva».
Jość taksama vypadki, kali takija struktury isnujuć dziesiaćcihodździami ŭ vyhnańni i ŭ vyniku nie akazvajuć istotnaha ŭpłyvu na toje, što adbyvajecca ŭ krainie. Jak, naprykład, u Iranie.
«Struktury ŭ vyhnańni tam upłyvu na palityčnuju situacyju ŭ krainie nie majuć. Ale jość i druhi bok. Viadoma, što da ŭstalavańnia Isłamskaj Respubliki Ruchałła Chamiejni znachodziŭsia ŭ vyhnańni, jon viarnuŭsia adtul dla taho, kab uznačalić isłamskuju revalucyju. Tamu adnaznačnaha adkazu na pytańnie, nakolki efiektyŭna rabić niejkija struktury ŭ vyhnańni, niama», — kaža Kazakievič.
Navošta ŭvohule stvarajucca takija struktury? Kali niama mahčymaści mieć palityčnaje pradstaŭnictva dla tych ludziej, jakija nie padtrymlivajuć dziejnuju ŭładu ŭnutry krainy.
«Mienavita takaja situacyja ŭ Biełarusi. I struktury za miažoj dazvalajuć farmavać niejkaje lidarstva. Srodki kamunikacyi zaraz dazvalajuć bolš ščylna źviazvacca ź ludźmi ŭ krainie, čym niekali raniej.
Taki dośvied, atrymany ŭ emihracyi, možna potym uklučać u infarmacyjnuju pracu, raźvićcio stasunkaŭ z zamiežnymi krainami, palityčnymi i hramadskimi instytutami. Taksama takaja aktyŭnaść dazvalaje prosta prasoŭvać biełaruski paradak dnia. Kab Biełaruś, jak palityčnaja prablema, hučała na mižnarodnym uzroŭni ci asobnych krain.
Dadatkovy tezis — zvarot da prykładaŭ padčas raspadu Savieckaha Sajuza.
U Biełarusi nie było tady istotnych, upłyvovych struktur u vyhnańni. Ich adsutnaść vyznačała, što Biełaruś nie stała raźvivacca pa demakratyčnym scenary. Tolki paśla raspadu Sajuza pačalisia dyskusii ab tym, jak raźvivać krainu, było mała času, kab sfarmavać kancepcyi, jakija b zasłuhoŭvali davier», — kaža palitołah.
Infarmacyjnyja technałohii, ŚMI, sacyjalnyja sietki, miesiendžary dapamahajuć demakratyčnym siłam kamunikavać ź ludźmi.
«Ciapier nie vielmi važna, dzie znachodzicca sam palityk, kali jon efiektyŭna vykarystoŭvaje hetyja kanały. I patencyjał takoj kamunikacyi daloka nie vyčarpany. Ale pakul my nie bačym mahčymaści dla efiektyŭnaj realizacyi adnoj anłajn-płatformy dla prychilnikaŭ demakratyčnych pieramienaŭ. Umoŭna kažučy, takaja elektronnaja dziaržava, jakaja mahła b vykonvać funkcyju pa mabilizacyi, kamunikacyi i dziejańni roznych servisaŭ, jakija tradycyjna vykonvajuć dziaržaŭnyja instytuty», — tłumačyć Andrej Kazakievič.
«Ciapierašniuju palityčnuju elitu, namienkułaturu abo biznes-koła nielha całkam skidvać z rachunkaŭ»
Palitołah Kaciaryna Šmacina ličyć, što stvareńnie Ofisa Śviatłany Cichanoŭskaj i pryznačeńnie inšych pradstaŭnikoŭ demakratyčnych sił było metaj, kab pačać raźvivać peŭnyja struktury ŭ emihracyi, a paśla z hetymi viarnucca ŭ Biełaruś.
«Inšaja sprava, što my zaraz nazirajem sprečki vakoł lehitymnaści Ofisa. Na maju dumku, heta absalutna narmalny demakratyčny praces. I ja dumaju, što paśla źmienaŭ u Biełarusi, nas čakaje jašče bolš skandałaŭ, karupcyjnych raśledvańniaŭ. Varta pahladzieć u hetym sensie na dośvied Ukrainy paśla Majdanu.
Taksama nie treba zabyvacca pra palityčnuju elitu, namienkułaturu abo biznes-koła. Ich nielha skidvać z rachunkaŭ.
Navat kali my kažam u budučyni pra niejkuju lustracyju — usio roŭna niejkaja častka zastaniecca ŭ sistemie i jany buduć šukać parazumienńnie z demakratyčnymi instytutami. Budzie zapyt na toje, kab demakratyčnyja siły, jakija viernucca z Zachadu, dakazali svaju ekśpiertnaść», — kaža jana.
Demakratyčnyja instytuty ŭ vyhnańni mohuć aktyŭna farmavacca ŭ tym liku z dapamohaj ličbavych technałohij.
«Chočacca zhadać prajekt Paŭła Libiera pra stvareńnie ličbavaj dziaržavy. Ja dumaju, što jon šmatabiacalny. Karyść płatformy ŭ tym, što budzie nadavacca identyfikacyjny numar karystalnika, pa jakim u Jeŭropie lubomu biełarusu buduć akazvacca ŭ tym liku niejkija pasłuhi, taksama heta maje patencyjał dla transparentnaści palityčnych siłaŭ, jany zmohuć abjadnoŭvacca.
Ja baču ŭ prajekcie ličbavaj dziaržavy vialikuju budučyniu i dapamohu ŭ vyrašeńni palityčnych kryzisaŭ, sprečak nakont lehitymnaści», — tłumačyć Kaciaryna Šmacina.
Z historyi palitołah pryvodzicić prykład razvału Savieckaha Sajuza. Dyjaspary Litvy, Łatvii, Estonii davoli aktyŭna pracavali ŭ zamiežžy, a paśla aktyvisty zmahli viarnucca ŭ svaje krainy i adbudoŭvać nacyjanalnyja instytuty.
«Padčas savieckaj akupacyi Łatvii ŭ vyhnańni isnavała dypłamatyčnaja misija, jakaja pradstaŭlała intaresy Łatvii ŭ adnosinach z tymi dziaržavami, jakija nie pryznavali savieckuju akupacyju krain Bałtyi. Heta misija isnavała da 1991 hoda i dapamahała zachoŭvać pierajemnaść łatvijskaj dziaržaŭnaści i paśla adnaŭleńnia niezaležnaści pieradała svaje paŭnamoctvy MZS Łatvii.
Jašče adzin prykład — były prezident Estonii i dypłamat Toomas Ilvies, jaki naradziŭsia ŭ siamji emihrantaŭ, vymušanych pakinuć Estoniju padčas savieckaj akupacyi. Dziakujučy svajmu mižnarodnamu dośviedu ŭ ZŠA i Jeŭropie, paśla adnaŭleńnia Estonijaj niezaležnaści zajmaŭ dypłamatyčnyja i inšyja dziaržaŭnyja pasady, byŭ adnym z tych, chto pravodziŭ pieramovy pa dałučeńni Estonii da Jeŭrapiejskaha sajuza, taksama byŭ abrany prezidentam na dva terminy ŭ 2006-2016 hadach.
Rola infarmacyjnych technałohij na prykładzie Biełarusi vialikaja. Taja ž płatforma «Hołas» stała padstavaj dla taho, kab sfarmavać davier i ŭspryniaćcio lehitymnaści dla Śviatłany Cichanoŭskaj», — padsumoŭvaje Šmacina.
Kamientary
Dla čytačoŭ NN - heta byŭ sarkazm