«17 гадоў пражыла ў інтэрнатах — клапамі мяне не напужаць». Вялікая гутарка з рэдактаркай Аксанай Колб пасля прысуду
На вобшуку рэдактарка «Новага часу» Аксана Колб расказвала супрацоўнікам гісторыю пра свайго дзеда, нквдэшнікаў і карму. Калі пачалі саджаць рэдактараў і журналістаў, Аксана ведала, што да іх выдання таксама дойдзе чарга, але яны не спынялі працу ў Беларусі. 15 чэрвеня рэдактарку асудзілі да 2,5 года хіміі з накіраваннем. Для праекта «1906» яна расказала, як рыхтуецца да новага этапу ў жыцці, чаму не прамяняла б ні на што журналістыку і якой бачыць сённяшнюю Беларусь як гісторык. Мы перадрукоўваем гэтую размову.
«17 гадоў пражыла ў інтэрнатах з прусакамі і клапамі — мяне такім не напужаць»
«1906»: Як вы сябе адчуваеце пасля некалькіх месяцаў у СІЗА і суда?
Аксана Колб: Пачуваюся добра: адпачыла за два месяцы ад кепскіх навінаў, ад штодзённага чакання, што да цябе прыйдуць. Пасля кастрычніцкага вобшуку было зразумела, што ў любы момант па мяне прыйдуць, і гэта трохі напружвала. Але зараз усё адбылося, я ўсё пабачыла: нічога дзіўнага і незвычайнага я не ўбачыла ні ў ІЧУ, ні на Валадарцы. Усё так, як раней распавядалі тыя, хто там быў.
На Акрэсціна былі клапы, напрыклад, іх там шмат. Усе палітычныя, відаць, ведаюць камеру №6, у якой іх безліч. Але ў мяне не было рэакцыі на іх укусы (для іншых дзяўчат гэта, канечне, было амаль невыносна).
А можа, я ўжо да іх прызвычаілася, бо 17 гадоў пражыла ў інтэрнатах, у розных умовах — і з прусакамі, і з клапамі. Калісьці жыла на Свярдлова, і ў некаторых пакоях клапоў было нават больш, чым на Акрэсціна. Так што мяне такім не напужаць. Плюс я ем усё — і ежа «акрэсцінская» і «валадарская» мне нават падабалася.
У асноўным са мной сядзелі палітычныя: калі я прыйшла, было шэсць дзяўчат палітычных (342, 130, 368 артыкулы КК) і дзве дзяўчыны па 328-й. Пасля трохі ўсё разбавілася эканомікай.
Я збіраюся адбываць «хімію» — прынамсі, калі ў нашай краіне нічога не зменіцца да таго моманту, пакуль я на яе паеду.
Зараз я ў чаканні абскарджвання, мы падаём з адвакатам апеляцыю. Безумоўна, няма спадзеву, што нешта зменіцца ў прысудзе, але мы гэта ўсё роўна зробім. Далей ужо буду чакаць, куды мяне накіруюць, нават цікава: можа, засвою нейкую іншую прафесію.
«Я зайшла, і адна маіх з сабак ад шчасця абсікалася»
«1906»: Што вы зрабілі найперш, калі выйшлі на волю?
АК: За кратамі напружвае адсутнасць аператыўнай камунікацыі — для журналістаў гэта адна з першых неабходных рэчаў. Сувязі са знешнім светам амаль няма, толькі праз адваката.
Лісты мне даходзілі дрэнна — прыйшло, можа, лістоў 14 і збольшага — ад сваякоў. А мінімум 60 знікла, па маіх недакладных падліках. Плюс тэлеграмы не дайшлі таксама. Толькі пераводы грашовыя добра даходзяць і пасылкі.
Я марыла выйсці і адразу сустрэцца ці патэлефанаваць людзям, якія ўсё ж да мяне прабіваліся. У мяне гэта атрымалася. Хацелася таксама абняць сваіх родных і сустрэцца з сабакамі (у Аксаны чатыры сабакі. — «1906»). Думалася, вывезці іх у прыгожае месца, каб зняць на відэа і выкласці гэта ў тыкток. Але ў выніку прыгожа не атрымалася: мы паехалі ў нашу здымную кватэру, я зайшла, і адна з сабак ад шчасця абсікалася. А муж гэта ўсё на відэа пракаментаваў. Карацей, усю прыгажосць сапсаваў.
Сабакі доўга не маглі паверыць, што я аб’явілася. Муж расказваў, што яны яго сустракалі штодзень — падыходзілі, бачылі, што ён адзін, і ішлі далей на канапу. Ціхенька проста ляжалі.
«У мяне такі характар: назло маці наемся солі. Цяжка было выконваць «рукі за спіну»
«1906»: Вы адчуваеце, што вы неяк змяніліся? Нешта ў вас «зламалася»?
АК: Напэўна, не. Усё ж я рыхтавалася да гэтага (прычым і маральна, і фізічна). Пасля вобшуку схадзіла да стаматолага, да дактароў розных. Нават курс масажу прайшла.
Хто застаўся на волі, загадзя ведалі, што мне варта перадаваць у перадачах — усё было распісана. Хаця часам усё ж яны несанкцыянавана штосьці кшталту зефіру перакідвалі, за што атрымлівалі пасля.
Скажу так: улічваючы, якая інфармацыйная плынь пачалася з вайной ва Украіне, я недзе і абрадавалася, што туды паехала: дазволена магла не бачыць усяго гэтага ў дэталёвым выглядзе.
Не хапала ў СІЗА сонечнага святла, вядома: яго няшмат прабіваецца ў камеру. А яшчэ ў мяне ж такі характар: назло маці наемся солі. І я разумела, што мне будзе цяжка выконваць рытуальныя рэчы тыпу «рукі за спіну». Старалася ўспрымаць гэта як гульню.
Не так даўно да мяне ўвогуле прыйшла такая думка наконт СІЗА: ты ясі, п’еш, чытаць там можаш, камунікаваць, ад цябе нічога не залежыць і ты нічога не вырашаеш. І, напэўна, значная частка людзей у Беларусі жыве так усё жыццё: яны ходзяць на працу, ядуць, спяць і нічога глабальна не вырашаюць. Я паспрабавала так пажыць нейкі час. Ці змагла б усё жыццё? Наўрад ці.
Людзі паўсюль, так ці інакш, і я шчыра ўпэўненая, што калі ты з імі добразычлівы, то і яны з табой. Прычым, няважна, на якім вы баку.
«1906»: Самы эмацыйны момант у СІЗА?
АК: Тыдзень у нас у камеры быў тэлевізар. Мы яго не глядзелі асабліва: адзін раз навіны ўключылі, проста каб ведаць, што адбываецца. А на выходных уключалі фільмы.
І вось ішоў фільм «Да пабачэння, Крыстафер Робін», і галоўны герой, хлопчык, вельмі падобны да майго ўнука (плача). Гэта, з аднаго боку, засмуціла, але з іншага, быў такі момант замілавання — паглядзела на ўнука ў кіно.
Але я не бачылася з ім з ліпеня 2019 года, ён жыве за мяжой, тут не толькі турма на гэта паўплывала.
«Самае важнае — застацца чалавекам, не апусціцца да ўзроўню тых, для каго нянавісць — галоўнае ў жыцці»
«1906»: У вас ёсць нейкая злосць на пракурора ці суддзю Дзмітрыя Карсюка, які вынес вам такі прысуд?
АК: Я расказвала на вобшуку гісторыю свайго дзеда. Ëн жыў на тэрыторыі Заходняй Беларусі, і па яго неяк прыйшлі нквдэшнікі. Праўда, дзеда папярэдзілі, і ён паспеў сысці ў лясы. Хаваўся шмат месяцаў. Яго шукалі, спрабавалі даведаццца ў дачок, дзе ён. Маці расказвала, што і пернікам, і бізуном спрабавалі ціснуць (яны ж насілі яму ежу).
Праз некалькі месяцаў дзед сам не вытрымаў — вярнуўся і пайшоў да нквдэшнікаў: «Што вам трэба?» А ім ужо нічога не было трэба: яны ўжо выканалі план.
Неўзабаве пачалася вайна, прыйшлі немцы, і таго нквдэшніка, які прыходзіў па дзеда, схапілі. Немцы сказалі, што калі за яго ў вёсцы хоць нехта паручыцца, то яго пакінуць жывым. Калі не, то расстраляюць. І адзіным чалавекам, хто паручыўся, быў мой дзед.
Гадоў да сарака мне было складана зразумець гэты ўчынак. Потым я асэнсавала: дзед не хацеў вырашаць, каму жыць, а каму — не. А па-другое, ён верыў у справядлівае пакаранне. У прынцыпе, так і здарылася: пасля вайны гэты нквдэшнік памёр ад раку. Паміраў ён вельмі цяжка і ў адзіноце.
Мы не ведаем, калі і якім чынам сустрэнемся з нашымі сябрамі і ворагамі. Напэўна, самае важнае — застацца чалавекам, не апусціцца да ўзроўню тых, для каго нянавісць — галоўнае ў жыцці. Таму ў мяне няма ні злосці, нічога. Я веру, што вяртаецца і дабро, і зло. Як казала мая дачка, калі я на кагосьці раззлавацца магла: «Мама, не гадзь сабе ў карму!» І сапраўды — мая карма — гэта галоўнае.
«1906»: Чаму вы адмовіліся ад апошняга слова ў судзе?
АК: У мяне было яно запланаванае, калі мне прысудзілі б калонію. Магчыма, я магла б распавесці гісторыю пра дзеда таксама. А калі не калонія, я адразу падумала, што не буду нічога казаць. Насамрэч, які сэнс? Мае словы нічога не змяняюць. Калі ж мне нешта захочацца сказаць людзям, то я скажу гэта ў размове з вамі ці яшчэ з кім.
«Я ведала, што ў маю адсутнасць людзі ў рэдакцыі мабілізуюцца і будуць рабіць яшчэ больш»
«1906»: Як працуе без вас «Новы час»?
АК: Усё размяркоўвалася паступова, і ўсе ведалі загадзя, што будуць рабіць, калі мяне забяруць. Больш за тое, мы нават правялі ў сваім чаце апытанку: «Калі галоўны рэдактар раптам апынецца за кратамі, вы: а) буду працаваць яшчэ лепш; б) сыду ў скруху; в) паспрабую з’ехаць; г) што за дурное пытанне?» У выніку перамог першы варыянт. Таму я ведала, што ў маю адсутнасць людзі мабілізуюцца і будуць рабіць яшчэ больш, чым рабілі.
Увогуле, як сказала наша рэдактарка сайта, гэта нібыта быў мой хітры план, каб проста скінуць усё з сябе нарэшце. Бо я даўно кажу, што хачу сысці і займацца домам, унукам. Безумоўна, мяне ніхто не адпускаў. Але трэба аддаваць справы больш маладым, каб яны вызначалі тэндэнцыі. А я буду побач, каб дапамагчы пры неабходнасці. Бо мы — сям’я.
Частка нашай каманды за мяжой, частка — у Беларусі. Усе, хто застаўся тут, не выключаюць, што і яны могуць трапіць за краты, але прынамсі пакуль робяць, што могуць. Агулам праца зараз — шмат у чым валанцёрская, людзі ў нас працуюць на энтузіязме.
Калі яшчэ ў кастрычніку прыйшлі на офіс і да мяне, я тады прапаноўвала: «Каб вас не падстаўляць, можам спыніць справу». Але яны не спыняюцца. Я вельмі ганаруся нашай камандай. Мне пашанцавала працаваць з такімі яскравымі асобамі і сапраўднымі прафесіяналамі.
«У нейкі момант дачка і яе бацька перасталі мне расказваць хоць нешта. Бо гэта магло апынуцца на старонках газеты»
«1906»: Як так склалася, што вы выбралі ўсё ж журналістыку, а не шлях гісторыка? Ці магло быць інакш?
АК: Пра журналістыку я марыла яшчэ ў школе і пісала ў мясцовую лідскую газету «Уперад». Але пасля вырашыла чамусьці, што не гатовая: не той узровень, думала, што на журфак сур’ёзныя людзі ідуць. Я падумала, што скончу гістфак, а пасля паеду ў Інстытут міжнародных адносін на «міжнародную журналістыку» паступаць. Але на момант атрымання дыплома ў мяне ўжо была дачка Каця, ляснуўся СССР.
Тым не менш, у 1995 годзе я ўсё роўна дайшла да журналістыкі — сустрэлася з Аляксеем Каралём (экс-галоўным рэдактарам «Новага часу». — «1906»). Я працавала ў яго на выбарах у Вярхоўны савет, ён тады балатаваўся ў дэпутаты. А пасля паступова пачала пісаць для газеты «Згода» — і зацягнула.
«1906»: Вы не шкадавалі пра свой выбар прафесіі калі-небудзь? Ці, можа, члены вашай сям’і?
АК: Ніколі. Напэўна, таму, што я заўсёды рабіла тое, што мне падабаецца, гэта вельмі каштоўна па жыцці. І яшчэ больш каштоўна, што я заўсёды камунікавала з тымі, хто мне падабаецца.
І праз столькі гадоў я разумею, што гэта, хіба, галоўнае — рабіць тое, што ты любіш.
У нейкі момант мая дачка і яе бацька, мой першы муж, перасталі мне расказваць хоць нешта. Бо што б яны ні расказалі, магло апынуцца на старонках газеты. Дачка мая калісьці сама ў «Новы час» пісала. Маю свабоду ніколі не спрабавалі абмежаваць, за што я вельмі ўдзячная блізкім.
Прысуд усе, здаецца, таксама добра пераносяць.
Каця — яна ж усё ж мая дачка. Яна мне расказвала: калі яны даведаліся, што мяне затрымалі, Пітэр, яе муж, заплакаў. А яна яго супакойвала, бо разумела, што такое можа здарыцца і што я буду да гэтага гатовая.
«Калі прыйшлі ў «Свабоду», мы разумелі, што далей «БелаПАН» і, хутчэй за ўсё, наступныя мы»
«1906»: У 2006 годзе пасля выбарчай кампаніі закрылі выданне «Згода», дзе вы працавалі, з фармулёўкай «за экстрэмізм і распальванне міжнацыянальнай варажнечы». Гісторыя паўтараецца, але наколькі адрозніваюцца для вас перажыванні за сябе і сваю справу тады і цяпер?
АК: Па-першае, тады я не была галоўным рэдактарам, на мне была меншая адказнасць. Па-другое, маштаб і колькасць рэпрэсій тады былі значна меншымі. І тое, што тады адбылося са «Згодай», было рэзанансным, была моцная салідарная падтрымка міжнароднай супольнасці. Было ўсё гэта непрыемна: праводзіў допыт КДБ. Але не было адчування, што над табой вісіць нешта страшнае, як цяпер.
Мы пасля выбараў 2020 года заўсёды ў рэдакцыі на планёрках складалі своеасаблівую чаргу: хто за кім пойдзе. І бачылі, калі наша чарга пасунулася. Калі прыйшлі ў «Свабоду», мы разумелі, што далей «БелаПАН» і, хутчэй за ўсё, наступныя мы. Мы паціху рухаліся ў гэтай чарзе і імкнуліся зрабіць максімальна. Прынамсі, на той момант мы спрабавалі за краты прабівацца з газетай. І, як высветлілася, гэта было вельмі важна.
За кратамі я сустрэла тых, хто яшчэ атрымліваў «Новы час». Яны расказвалі, як яны чакалі кожную пятніцу і называлі газету «Турэмным тындарам».
Бо мы публікавалі навіны пра затрыманні (вязні ведалі, хто хутка да іх можа прыйсці), на апошняй старонцы ў нас былі дні народзінаў за кратамі — з фотаздымкамі і маленькай гісторыяй. А калі спынялася ліставанне, мы друкавалі ў газеце «Лісты з-за кратаў» і «Лісты за краты», каб людзі так хоць маглі камунікаваць. Для нас было важна рабіць гэта да апошняга.
«1906»: Вы неяк казалі ў адным інтэрв’ю, што не з’едзеце з Беларусі, бо дакладна перажывяце рэжым. А займацца журналістыкай у Беларусі сёння рэальна? У будучыню «эмігранцкай» журналістыкі вы верыце?
АК: Трэба сыходзіць з таго, што цяпер магчыма. Я ніколі не спрабавала кагосьці пераканаць — з’язджаць ці заставацца. Хто б што сёння ні выбраў, усё адно будзе пакутаваць ад свайго выбару. І гэта наша трагедыя, напэўна.
Журналістыка застанецца ў любым разе. Нехта працуе на адлегласці, і гэта заўважна. Нехта ў Беларусі з пэўнымі цяжкасцямі і абмежаваннямі. Але зноў жа паўтаруся: сёння мы сыходзім з таго, што магчыма.
Я па жыцці аптыміст, а яшчэ гісторык. І я ведаю, што нічога больш кароткага па часе (з пункту гледжання гісторыі), чым дыктатура, няма. Самыя цяжкія часы якраз перад канцом. Тое, што будуць рэпрэсіі, было зразумела. Тое, што яны будуць маштабныя, таксама. І тое, што яны не спыняцца ні на дзень (сёння мы шмат чаго яшчэ не ведаем пра тых, каго адпраўляюць за краты — і праваабаронцы, і журналісты).
Мы павінны заплаціць кошт за лепшае жыццё, свабоду і дэмакратыю, пасталець. Нічога бясплатнага не бывае. Францыя прайшла праз тры дыктатуры, перш чым атрымаць нешта падобнае да дэмакратыі.
Як ніхто, я хацела, каб у 2020 годзе усё змянілася, я вельмі шмат гэтага чакала. Але мы б атрымалі, магчыма, вынік 1994 года яшчэ на 30 гадоў. А 30 год я не вытрымаю дакладна, а вось якіх пяць яшчэ пратрымаюся.
«2,5 года хіміі на адной назе пройдуць, спадзяюся»
«1906»: Калі б вам прыйшлося апісаць сённяшнюю Беларусь незнаёмцу, што б вы расказалі ў першую чаргу?
АК: Гэта краіна з цудоўнымі людзьмі, шчырымі, цёплымі, але пры гэтым яны саромеюцца сваёй цеплыні. І вельмі хочуць, каб усе вакол радаваліся жыццю. А яшчэ гэта краіна, якой, час ад часу, не шанцуе з уладарамі. Можа таму людзі тут добрыя: яны ведаюць, што бывае і дабро, і зло.
Дарэчы, менавіта ў 2020-м я зразумела, чаму я адсюль не з’ехала: калі ўбачыла той шквал людской салідарнасці, шчырасці. Хаця магчымасцяў з’ехаць было шмат. І я ўпэўненая, што калісьці мой унук прыедзе і будзе жыць тут.
«1906»: Вы да ўсяго рыхтуецеся і рыхтуеце сваё атачэнне, а да хіміі будзеце неяк?
АК: Хацелася б даведацца больш інфармацыі пра хімію, я лепш ведаю пра калоніі, што там і як. Хутчэй за ўсё, прыйдзецца працаваць невядома дзе невядома кім, але гэта таксама цікавы досвед. Я ўбачу новы зрэз грамадства — гэтак жа, як у СІЗА.
І 2,5 года — не так і шмат.
Як казала адна жанчына, якая па 174-м артыкуле праходзіла за нясплату аліментаў і ехала ў Гомель у калонію: «Адбуду на адной назе». Вось і ў мяне 2,5 года на адной назе пройдуць, спадзяюся.
«1906»: Вы будавалі экалагічны дом з саломы — на якім ён этапе? Што яшчэ хацелася б паспець паспрабаваць да той жа хіміі?
АК: Засталося дарабіць розныя рэчы па-за домам, сам ён гатовы. У ім вельмі камфортна і летам, і ўзімку. Усе матэрыялы (і ўнутры, і звонку) экалагічныя, і гэта, мне падаецца, сапраўды адчуваецца — дыхаецца лёгка. А яшчэ здзейснілася мая мара: вялікія вокны ў доме.
У мяне шмат планаў: хачу паспрабаваць сябе ў пчалярстве, навучыцца вырабляць посуд з гліны, якой у нас на ўчастку вельмі шмат, працаваць са зварачным апаратам, каб рабіць пасля лофтавую мэблю. Спадзяюся, паспею ўсім гэтым заняцца.
Каментары