Цяпер у Беларусі налічваецца больш за 520 палітзняволеных. Згадалі іх папярэднікаў, якія знаходзіся за кратамі ў дзевяностыя.
Памерлі ці зніклі
Дзмітрый Завадскі (злева) і Павел Шарамет
Першым адышоў у іншы свет аператар Дзмітрый Завадскі. У 1997-м яго і журналіста Паўла Шарамета арыштавалі за сюжэт, зняты для расійскага тэлебачання:
маўляў, беларуска-літоўская мяжа ахоўваецца ненадзейна (здымачная група трапіла ў памежную зону), праз яе лёгка могуць прайсці парушальнікі.
Спатрэбіўся ўльтыматум расійскага прэзідэнта Ельцына, каб абодвух выпусцілі.
У 2000-м Завадскі адправіўся ў аэрапорт «Мінск-2» сустракаць Шарамета — і знік. Пазней у аэрапорце знайшлі толькі яго машыну.
Праз тры гады два былыя афіцэры МУС атрымалі 10 гадоў за выкраданне Завадскага, хоць і не прызналі сваю віну.
Сам Павел Шарамет пазней працаваў у Расіі, а пасля ва Украіне. Ён загінуў праз 16 гадоў:
аўто, у якім ехаў журналіст, узарвалі на вуліцы Кіева. Вінаватых дагэтуль не знайшлі.
Яшчэ пяцёра палітвязняў памерлі ўласнай смерцю.
У 2006-м сышоў у іншы свет Уладзімір Плешчанка. У канцы 1990-х ён сем месяцаў сядзеў у турме — яго абвінавачвалі ў крадзяжы бюста Суворава, што стаяў ля абласнога ваенкамата. На судзе абвінавачванне знялі.
Магіла Уладзіміра Плешчанкі. Фота: скрыншот відеа
Да зняволення Плешчанка працаваў інжынерам-канструктарам на віцебскім вытворчым аб’яднанні «Маналіт», пасля вызвалення узначальваў абласную раду Кансерватыўна-хрысціянскай партыі БНФ.
Быў адным з тых, што вывешваў бел-чырвона-белыя сцягі ў самых розных месцах і пакідаў цыдулкі, што тое зрабіў няўлоўны Мірон.
У 1997-м арыштавалі двух вядомых чалавек. Васіля Старавойтава — двойчы Героя Сацпрацы, кіраўніка легендарнага калгаса «Рассвет», які застаўся прыбытковым нават пасля распаду СССР.
А таксама Васіля Лявонава — былога першага сакратара магілёўскага абкама партыі, тагачаснага міністра сельскай гаспадаркі. Іх абвінавачвалі ў перавышэнні службовых паўнамоцтваў, а Лявонава яшчэ і ў забойстве старшыні Магілёўскага дзяржкантролю Яўгена Мікалуцкага. У выніку экс-міністра асудзілі за раскраданне дзяржаўнай маёмасці ў буйных памерах і атрыманне хабару ў суме, эквівалентнай $115, Старавойтава — за крадзеж маёмасці. Апошні
перажыў у турме два сардэчныя прыступы, мікраінсульт, амаль страціў зрок.
Пасля турмы абодва знаходзіліся ў апазіцыі, Лявонаў напісаў мемуары «Праца над памылкамі». Ён памёр у 2015-м, Старавойтаў — за два гады да яго.
У 2014-м памёр ад анкалогіі мастак-кераміст Рыгор Кійко. Ён быў вядомы як удзельнік суполкі «Пагоня» і актывіст БНФ (спачатку агульнага, потым — пазнякоўскага).
У 1997-м яго абвінавацілі ў хуліганстве падчас святкавання Дня Волі — сярод іншага, адбіваў бел-чырвона-белы сцяг у міліцыі — і прысудзілі два гады хіміі.
Пасля вызвалення Кійко выкладаў і ствараў карціны, а таксама працягваў займацца палітыкай — быў сярод абаронцаў Курапатаў.
У 2016-м памёр фізік, доктар навук Юрый Хадыка, які з'яўляўся адным з заснавальнікаў БНФ. За дваццаць гадоў да гэтага ён — разам з Вячаславам Сіўчыкам, пра якога гаворка далей — быў арыштаваны за ўдзел у «Чарнобыльскім шляху» і амаль месяц трымаў галадоўку ў знак пратэсту.
Апошнія месяцы жыў у свайго сына ў ЗША.
У грамадскім жыцці ці ў эміграцыі
Нязломны Вячаслаў Сіўчык — ці не адзіны палітвязень 1990-х, які застаўся ў палітыцы. Ён неаднаразова затрымліваўся цягам 2010-х, цяпер эміграваў ва Украіну.
Яшчэ адзін колішні палітвязень нагадвае пра сябе зрэдчас. Гаворка пра экс-прэм’ера Міхаіла Чыгіра, які даўно знаходзіцца на пенсіі і займаецца ўласнай пасекай. У 1999-м яго арыштавалі падчас альтэрнатыўных прэзідэнцкіх выбарах.
Абвінавацілі ў тым, што на пасадзе прэм’ера ён даў адной з фірмаў адтэрміноўку па мытных плацяжах. На апошніх прэзідэнцкіх выбарах Чыгір узначальваў выбарчы штаб Ганны Канапацкай.
Доўгі час заставаўся ў палітыцы і Андрэй Клімаў. Колішні паспяховы прадпрымальнік, 30-гадовы Клімаў быў адным з тых, хто выступаў у парламенце за імпічмент. У 1998-м яго арыштавалі і абвінавацілі ў крадзяжы ў асабліва буйных памерах, прысудзілі шэсць гадоў пазбаўлення волі. Клімаў выйшаў раней, але трапляў за краты яшчэ двойчы, калі спрабаваў арганізаваць у Беларусі рэвалюцыю.
У чэрвені 2021-га экс-апазіцыянер заявіў у інтэрв’ю, што
шкадуе пра свой подпіс ў падтрымку імпічменту (бо з-за гэтага, маўляў быў знішчаны парламент). Таксама прадпрымальнік шкадаваў, што Лукашэнка прапанаваў яму сяброўства, ды ён адмовіўся.
Клімаў адмоўна ставіцца да санкцый і удзельнічае ў Круглым стале, які арганізаваў Юрый Васкрасенскі.
Славамір Адамовіч стаў скандальна вядомы, калі напісаў верш з заклікам да забойства кіраўніка дзяржавы. За гэта і быў арыштаваны. Ён з'язджаў у ЗША, эміграваў у Нарвегію, на нейкі час вярнуўся ў Беларусь і ўрэшце зноў з'ехаў у Нарвегію. Адамовіч зноў трапіў у цэнтр увагі два гады таму.
Праўда нагода была так сабе: ён
вынес з лецішча, што было па суседстве з ім, 30 розных прадметаў, у тым ліку мэблю, адзенне, посуд, інструменты і прылады. Кошт скрадзенага следства ацаніла ў 300 рублёў. Адамовіч папрасіў прабачэнне і патлумачыў свае дзеянні патрэбай «атрымаць псіхалагічную разрадку».
На судзе паэт атрымаў два гады «хатняй хіміі».
Уладзіміра Кудзінава арыштавалі ў 1997-м. За год да гэтага тагачасны дэпутат Вярхоўнага Савета паставіў свой подпіс пад патрабаваннем абвесціць імпічмент Лукашэнку. На судзе Кудзінава абвінавацілі ў тым, што ён даваў хабар.
Пасля выхаду на волю ён з’ехаў у Крым, дзе заняўся бізнэсам: адкрыў у Еўпаторыі дзве птушкафабрыкі. Пазней стаў дырэктарам кампаніі «МясТоргКрым», якая пастаўляе мясныя субпрадукты з Расіі і Беларусі.
Кудзінаў захоўвае беларускае грамадзянства, каб пры змене сітуацыі вярнуцца дадому.
З’ехаў за мяжу і Аляксей Шыдлоўскі. У 1997-м яго і актывіста Вадзіма Лабковіча асудзілі за графіці: на будынку райвыканкама ў Стоўбцах яны напісалі «Жыве Беларусь!» і «Пазняк — наш прэзідэнт».
Шыдлоўскі атрымаў паўтара года пазбаўлення волі па абвінавачванні ў злосным хуліганстве.
У сярэдзіне нулявых на яго — пасля сваркі з прадаўцом з-за партрэта Аляксандра Лукашэнкі — завялі яшчэ адну крымінальную справу.
Шыдлоўскі з’ехаў у Чэхію. Прадаваў сувеніры, быў загадчыкам крамы. Цяпер працуе начным менеджарам у пражскім гатэлі.
Лабковіч атрымаў паўтара года зняволення з адтэрміноўкай на два гады. Ён адышоў ад палітыкі. Працуе ў Беларусі індывідуальным прадпрымальнікам, мае дзве невялікія крамы па продажы кандытарскіх вырабаў
За мяжой зараз жыве і Вадзім Кабанчук, якога ў 1997-м абвінавацілі ў парушэнні грамадскага парадку і супраціўленні міліцыянеру падчас апазіцыйнай акцыі.
Яго тэрмін быў з адтэрміноўкай прысуду, таму Кабанчука вызвалілі ў зале суда. Ён разам з іншымі шукаў зніклых палітыкаў, а потым з’ехаў за мяжу. Наогул
актывіст эміграваў двойчы. Першы раз — у Бельгію ў пачатку нулявых. Пасля вярнуўся ў Беларусь працаваў у камандзе Віталя Рымашэўскага. Другі раз з’ехаў ва Украіну, дзе як добраахвотнік змагаўся на Данбасе ў складзе украінскіх фарміраванняў.
Цяпер жыве ў гэтай краіне.
Доктар медыцынскіх навук Юрый Бандажэўскі узначальваў Гомельскі медыцынскі інстытут, вывучаў уздзеянне на арганізм чалавека малых доз радыяцыі. У 1999-м яго арыштавалі, абвінавачваючы ў хабарніцтве.
Атрымаў восем гадоў, быў вызвалены ўмоўна-датэрмінова ў 2005-м.
Пакуль ён быў у турме, 15 французскіх гарадоў ушанавалі яго званнем ганаровага грамадзяніна. У нейкі момант напісаў прашэнне аб памілаванні, але адмовіўся прызнаць сваю віну.
На наступны год пасля вызвалення Бандажэўскі з’ехаў за мяжу. Ужо шмат гадоў жыве і працуе ва Украіне.
Адзіны пра каго няма пэўных звестак — геадэзіст Уладзімір Лыско. Ён быў асуджаны ў 1997-м да двух гадоў «хіміі» за ўдзел у акцыі на Дзень Волі. Праз год трапіў пад амністыю. Чым ён займаецца апошнім часам, невядома.
«Падлік галасоў як сатанісцкі рытуал». Былы член камісіі расказаў, як у Беларусі фальсіфікуюць выбары12
Каментары