Vypusknik minskaj biełaruskamoŭnaj himnazii skončyŭ Harvardski ŭniviersitet. Voś dzie jon ciapier pracuje

Ciapier Maksimu 23 hady, jon žyvie i pracuje ŭ Ńju-Jorku. Niahledziačy na hady ŭ ZŠA, małady čałaviek lohka pieraklučajecca z anhlijskaj movy na biełaruskuju, choć i nie pamiataje, na jakoj ź ich ciapier bačyć sny. Na vychodnyja jon vyjechaŭ z horada, kab sustrecca sa svajoj amierykanskaj siamjoj. Tak Maksim nazyvaje biełarusaŭ, ź jakimi paznajomiŭsia ŭ ZŠA i vielmi pasiabravaŭ. Za aknom u jaho pryhožaja ciopłaja vosień. U nastroj z pryrodaj pačynajem z samaha badzioraha pytańnia: «Što ŭ vas čuvać?»

— Usio vydatna.

— Raskažycie, dzie zaraz pracujecie, čym zajmajeciesia?

— Pracuju ŭ finansavaj kampanii. Heta vialiki fond, jaki inviestuje hrošy piensijnych, univiersiteckich fondaŭ i hetak dalej. Rynki, u jakija jon układvajecca, publičnyja: naprykład, akcyi vialikich kampanij, ablihacyi dziaržaŭ. Ja zajmajusia analizam inviestycyj.

Maja kahorta vypusknikoŭ dałučyłasia da pracy ŭ vieraśni, ja — krychu raniej. Ciapier u nas treninh. Nas vučać, jak inviestavać, jak pracuje ekanomika, jak karystacca «pamočnikami» — ad Excel da movaŭ prahramavańnia. Usio heta praciahniecca niekalki miesiacaŭ ci navat bolš, bo pośpiech fondu zaležyć ad taho, nakolki dobra my razumiejem, jak pracuje ekanomika, i možam jaje prahnazavać.

— Dumała, čałaviek, jaki skončyŭ Harvard, adrazu vychodzić supierśpiecyjalistam.

— Ahułam, vypuskniki Harvarda viedajuć šmat, ale pakrychu. Viadoma, jość studenty, jakija z samaha pačatku na čymści śpiecyjalizujucca. Jany razumiejuć, što chočuć vučyć, i paśla vypusku ŭ ich jość kankretnaja meta. Moj siabar, naprykład, ujaŭlaŭ, što źviaža žyćcio z chimijaj. Padčas adukacyi jon pracavaŭ u łabaratoryjach, braŭ supierkłasnyja kursy dla studentaŭ-daktarantaŭ, a kali skončyŭ, staŭ pracavać u farmakałahičnaj kampanii. Jon zajmajecca štučnym intelektam. «Mašyna» hienieruje malekularnyja struktury dla patencyjnych lekaŭ, a jaho zadača — nastrojvać ŠI tak, kab jon prapanoŭvaŭ bolš jakasnyja varyjanty malekuł.

Ale meta harvardskaj adukacyi nie zusim u tym, kab padrychtavać supracoŭnika vuzkaj śpiecyjalizacyi. Naadvarot. Padychod da vučoby ŭ kaledžach kštałtu našaha nazyvajecca liberal arts (volnyja navuki i mastactva. — Zaŭv. red.). Jaho meta — dać studentu zbałansavanuju adukacyju ŭ roznych halinach. Naprykład, u nas jość abaviazkovyja ahulnaadukacyjnyja dyscypliny, jakija my pavinny prajści. Ich šmat, i jany naŭmysna pa-za miežami abranaj śpiecyjalizacyi. Naprykład, u dadatak da abaviazkovych zaniatkaŭ pa manietarnaj palitycy dy ekanamietrycy ja braŭ kursy pa historyi demakratyi, publičnych vystupach dy aktorskim majsterstvie.

Časam taki padychod moža być niepraktyčnym. Rastłumaču na prykładzie. U MIT (Masačusieckim technałahičnym instytucie. — Zaŭv. red.) jość kłas pa buchhałteryi, a ŭ Harvardzie niama. Tearetyčna dla ludziej, jakija paśla majho ŭniviersiteta pojduć pracavać u karparatyŭnyja finansy, było b vielmi kłasna mieć takija viedy. Kali jany vam patrebnyja, možacie pajści praz darohu i ŭziać ich u MIT (śmiajecca). Vajb Harvarda ž taki, što tut nie zusim dbajuć pra takija štuki. Ich turbuje lidarstva ŭ śviecie, navuka, daśledavańni.

— Ale ž, pahadziciesia, važna, kab padčas adukacyi była i praktyka.

— U Harvardzie heta adbyvajecca praz zaniatki pa-za kłasam. Na pieršym kursie šmat chto pracuje ŭ łabaratoryjach (tak było i ŭ mianie) ci robić ułasnyja daśledavańni. Niekatoryja vałanciorać, naprykład, zajmajucca sa školnikami ź nie samych raźvitych rajonaŭ svaich haradoŭ ci ŭklučajucca ŭ palityčnyja kampanii, dapamahajučy kamuści z kandydataŭ. Paśla druhoha kursa čałavieka moža čakać stažyroŭka ŭ arhanizacyi, vałanciorskija prajekty, albo jon praciahvaje zajmacca navukaj. Paśla treciaha (prynamsi, jość takija čakańni) vy idziacie na praktyku tudy, dzie b chacieli pracavać paśla vypusku.

A jašče adnoj z najlepšych častak majoj adukacyi byli ŭniviersiteckija vandroŭki. Tak ja źjeździŭ u Izrail, na Filipiny i Tajvań. Da pastupleńnia za miažoj ja byŭ tolki try razy — u Polščy, Litvie dy Vienhryi. A tut VNU arhanizoŭvała i spansiravała pajezdki. My padarožničali hrupaj: u Izrail jana była čałaviek 100, na Filipiny — 20. Tam sustrakalisia z čynoŭnikami, palitykami, žurnalistami, miascovymi studentami. U Tajvani, naprykład, my razmaŭlali z byłym prezidentam Ma Incziu (jon byŭ prezidentam z 2008-ha pa 2016 hod. — Zaŭv. red.). Jon raskazvaŭ, nakolki važnaja dalikatnaja palityka Tajvania ŭ dačynieńni da Kitaja. Paśla my bačylisia z pradstaŭnikami apazicyi, jakija kazali ŭsio toje ž samaje, ale naadvarot (uśmichajecca).

Viedajecie, padčas vučoby ty možaš prajści kolki zaŭhodna tearetyčnych kursaŭ, ale ŭ vandroŭkach bolš razumieješ śviet. U Manile my sustrakalisia z łaŭreatkaj Nobieleŭskaj premii [miru Maryjaj Resaj], jakaja nam raskazvała ab prablemach vybaraŭ u ZŠA, aburałasia nakont zvolnienaj harvardskaj prezidentki. Ale pry ŭsim pafasie jana ni słovam nie ŭzhadała pra prablemy samich Filipin, navat paśla taho, jak ja ŭ jaje zapytaŭ pra heta. Potym my naviedali nievialički horad Dumahiete na poŭdni krainy i ŭbačyli hetyja prablemy na ŭłasnyja vočy. Niekalki dzion my dapamahali razvozić vadu miascovym.

U kursie pa makraekanomicy ci ekanomicy raźvićcia havorycca, što vielmi važna, kab u ludziej byŭ dostup da pitnoj vady. Ty čytaješ hety skaz, ale ci sapraŭdy razumieješ, što heta značyć? Nie. A kali ty pryvioz vadu siamji, dzie siamiora dziaciej, jany nie apranutyja, maci schudniełaja, baćka pracuje za siem dalaraŭ u dzień, i žyvuć jany ŭ chałupie, pabudavanaj miascovymi chryścijanskimi misijanierami… Hladziš na heta i ŭjaŭlaješ: voś što nasamreč značyć «vielmi važna mieć dostup da pitnoj vady».

Taja pajezdka źmianiła moj śvietapohlad. Ja pabačyŭ, čym moža žyć stalica Maniła, pra jakuju my čytajem u navinach, a čym — maleńki Dumahiete. Zaraz na pracy hetyja viedy mnie vielmi karysnyja. Moj fond inviestuje ŭ krainy, jakija raźvivajucca, nakštałt Filipin. Vopyt toj vandroŭki daje mnie mahčymaść hladzieć na statystyku nie tolki jak na ličby, ale i ŭjaŭlać, jak vyhladajuć losy ludziej.

Pavialičyć

«Zvyčajna ŭsie, chto imkniecca, vakansiju atrymlivajuć»

— Jakaja śpiecyjalnaść była ŭ vas u Harvardzie?

— Prykładnaja matematyka i ekanomika.

— U 2018-m, kali vy tolki pastupili, kazali, što budziecie vyvučać niejrabijałohiju. Jak vy źmianili śpiecyjalnaść?

— Niama nijakich źmien, tamu što vybar śpiecyjalnaści ŭ Harvardzie adbyvajecca ŭvosień na druhim kursie. Kali pastupiŭ siudy 17-hadovym chłopcam, nichto nie čakaŭ, kab ja viedaŭ, čamu chaču pryśviacić žyćcio. Adrazu tut traplaješ na fakultet navuk i mastactvaŭ i abiraješ, jakija chočaš kursy. Kali b chacieŭ, moh by vyvučać navat staražytnuju kitajskuju fiłasofiju.

Spačatku aryjentavaŭsia, što budu vyvučać bijałohiju i chimiju. Braŭ hetyja dyscypliny dy kłasy pa matematycy, a jašče abaviazkovy kurs pa piśmie, ispanskuju movu. Paralelna zajmaŭsia bijainfarmatykaj, pracavaŭ u łabaratoryi, viadomaj tym, što jaje kiraŭnik prydumaŭ, jak praanalizavać hienom z dapamohaj adnoj kletki. Mnie było cikava pahladzieć, jak tut usio ŭładkavana, ale ja nie byŭ hatovy pryśviacić čatyry hady bakałaŭryjata bijałohii i jašče piać hod daktarantury — malekularnaj bijałohii, bo tolki tady ty realna zmožaš zrabić štości. Da taho ž na praktycy mnie bolš spadabałasia častka pra infarmatyku, čym pra bijałohiju. Tamu, kali pačaŭsia druhi kurs, ja paviedamiŭ, što budu vyvučać prykładnuju matematyku.

Uvohule, maja harvardskaja adukacyja mieła dva vialikija etapy. Padčas pieršych dvuch hadoŭ ja ŭziaŭ asnoŭnyja kłasy pa svajoj śpiecyjalnaści — statystyku, prahramavańnie i hetak dalej. U 2020-m, kali pačaŭsia COVID-19, potym vybary, i ja trapiŭ u naviny jak student Harvarda, što chacieŭ padličyć hałasy na vybarach, ja pajšoŭ u akademičny adpačynak i vałancioryŭ u biełaruskich hramadskich arhanizacyjach. Kali viarnuŭsia da vučoby, mnie ŭžo było praściej, bo z abaviazkovych 15 kłasaŭ (a ŭsiaho ich 32), samyja składanyja ja ŭžo prajšoŭ. Tamu moh prosta vyvučać pradmiety, što mnie byli cikavyja. I, choć zajmaŭsia ja ŭ kaledžy, braŭ kursy ŭ mahistratury Harvardskaj biznes-škoły i škole kiravańnia im. Kienedzi. Pieršaja — škoła biznesu, druhaja — dziaržkiravańnia. Zvyčajna studentaŭ kaledžu tudy nie puskajuć, ale kali ty viedaješ prafiesara i toj paraić tabie kalehu, to jość šanc (śmiajecca).

— Raskažycie pra hetaha prafiesara.

— Heta prafiesar pa ekanomicy. Jon užo šmat čaho dasiahnuŭ. Zaraz, jak jon kaža, jaho samaja radasnaja častka žyćcia — heta kali ŭviesnu jon nabiraje kłas pa ekanomicy (jon maje prava sam vybrać sabie studentaŭ). Pra chłopcaŭ i dziaŭčat, jakija da jaho patrapili, jon kłapocicca. Naprykład, znajomić adnaho z adnym, kab jaho studenty siabravali, rekamienduje ich kaleham dla naviedvańnia zaniatkaŭ. Tak było ŭ mianie z kłasami ŭ škole kiravańnia im. Kienedzi i biznes-škole. A jašče jon dva razy na dzień biehaje. U hety čas žadajučyja mohuć dałučacca da jaho. Takim čynam jon pravodzić office hours — abaviazkovyja dla prafiesaraŭ hadziny na tydzień, kali jany pavinny być dastupnyja dla studentaŭ. Raz na niekalki tydniaŭ ja taksama chadziŭ ź im na prabiežku.

Darečy, zaniatki ŭ škole biznesu byli niejmaviernymi. Naprykład, vyvučajem, jak prachodzili pieramovy pamiž kałumbijskim uradam i kamunistami, narkahandlarami. Hetyja pieramovy vioŭ prezident Santas (Chuan Manuel Santas Kalderon kiravaŭ Kałumbijaj z 2010-ha pa 2018 hod. — Zaŭv. red.). I jon sam prychodzić da nas u aŭdytoryju i raskazvaje, jak usio adbyvałasia.

Pavialičyć

— Jak prachodzić vypuskny hod u Harvardzie?

— Dla roznych studentaŭ pa-roznamu. Tyja, chto płanuje iści ŭ akademiju, šmat času pryśviačajuć napisańniu akademičnaj pracy. Jaje treba zrabić dobra, kab potym patrapić u daktaranturu. U mianie takoj mety nie było. Dypłom ja nie pisaŭ. Mnie było važniej atrymać unikalny dośvied, tamu ja bolš času traciŭ na cikavyja kłasy (dyscypliny. — Zaŭv. red.), pasłuchać jakija ŭ mianie naŭrad ci ŭ žyćci jašče budzie mahčymaść.

— A jak ža razmovy i chvalavańni pra pošuk pracy?

— U vialikich kampanijach jość rekrutynhavyja adździeły, jakija adkazvajuć za padbor supracoŭnikaŭ i ładziać mierapryjemstvy ŭ roznych univiersitetach. U tym liku i ŭ Harvardzie. U asnoŭnym na takija imprezy chodziać studenty druhoha-treciaha kursa, jakija šukajuć stažyroŭku na leta. Tam im kažuć: «My takaja-ta arhanizacyja, kali cikava, voś naša vizitoŭka, napišycie na imejł». Da COVID-19 u vieraśni-kastryčniku možna było pabačyć šmat chłopcaŭ i dziaŭčat, jakija biehajuć pa kampusie ŭ kaściumach. Heta druha– i treciakurśniki, jakija śpiašalisia na intervju, ale ciapier užo ŭsio prachodzić pa Zoom. Darečy, da taho, jak čałavieka voźmuć na praktyku, u jaho moža być try-čatyry intervju ŭ adnoj kampanii. Mnie padajecca, heta bolš efiektyŭny sposab, čym kali dziaržava kaža: «Ty i ty, vy pavinny adzin z adnym pracavać».

U vyniku na čaćviortym kursie čałaviek moža apynucca ŭ adnoj ź dźviuch situacyj. Kali ŭ jaho jość praca ci kali niama. Ale zvyčajna ŭsie, chto imkniecca, vakansiju atrymlivajuć. Choć, mahčyma, i nie takuju topavuju, jak chaciełasia b.

Darečy, tym, chto ŭ pošukach, va [univiersitecie] dapamahaje śpiecyjalnaje padraździaleńnie. Tut mohuć padkazać z usimi bazavymi rečami — jak adfarmatavać reziume, jak pavodzić siabie na intervju, jak rabić netvorkinh (naładžvać kantakty. — Zaŭv. red.). Kali treba, jość baza vypusknikoŭ, da jakich taksama možna źviarnucca pa dapamohu ci paradu.

U mianie paśla treciaha kursa prapanova pracy ŭžo była, tamu ja moh prosta akademična zajmacca tym, što mnie cikava.

«Studenty Harvarda zvonku taksama pryhožyja kački, ale ž pad vadoj jany hrabuć»

— Jak vy patrapili ŭ fond, dzie zaraz pracujecie?

— Padčas vučoby sustrakaŭ šmat staršakurśnikaŭ, jakija tam stažavalisia, i jany mnie padabalisia. Padumaŭ: kali takija cikavyja ludzi iduć u hetaje miesca, napeŭna, jano taksama dobraje. Adna ź dziaŭčatak-studentak, jakaja tam praktykavałasia, napisała mnie rekamiendacyjny list. Sa mnoj pryznačyli intervju, a paśla jaho ja dałučyŭsia da kahorty, što prachodziła [nastupny etap] intervju. Nie mahu skazać, što heta supierprosta. Ale, kali b nie znajomaja, usio b było našmat składaniej.

— Vychodzić, dapamoh błat?

— Instytut reputacyi pracuje vydatna (śmiajecca). Na pracy mianie taksama prosiać, kali viedaju kłasnych studentaŭ, napisać imejły ŭ HR-adździeł, kab ich paraić dla intervju.

— Što ŭ hetych listach treba paznačać?

— Čamu, jak ja liču, hety čałaviek kłasny i padydzie pa kultury da našaj kampanii, a taksama jaki ŭ jaho dośvied.

Dalej ź im źviazvajecca HR-śpiecyjalist i kaža: «My atrymali na vas referral (rekamiendacyju. — Zaŭv. red.) i chacieli b z vami parazmaŭlać», i paśla treciaha kursa prapanavać stažyroŭku.

— Jość ludzi, jakija panikujuć, što nie znojduć pracu, ci ŭsie rassłablenyja?

— Jość takaja štuka, nazyvajecca sindrom harvardskaj kački.

— Što heta značyć?

— Ujaŭlajecie kačku? Jana takaja spakojnaja, pryhoža płyvie. A viedajecie, jak jana vyhladaje pad vadoj (śmiajecca i pakazvaje rukami, jak ptuška chutka pierabiraje nahami)? Studenty Harvarda zvonku taksama pryhožyja kački, ale ž pad vadoj jany hrabuć. Kali chłopiec ci dziaŭčyna prychodziać u aŭdytoryju, jany takija: ja hatovy, ale nie tamu, što ja šmat pračytaŭ (choć tak i jość), a tamu, što ja taki razumny. I kožny padtrymlivaje hetuju hulniu, prosta chtości bolš pretencyjozna, chtości mienš. Toje samaje i z pracaj. Padčas razmovy čałaviek, naprykład, havoryć: «Ja trapiŭ u «Tesła»». Druhi: «It's amazing!» («Heta cudoŭna». — Zaŭv. red.). I ŭsio, na hetym tema spyniajecca. Nichto nie stanie narakać, kolki intervju jon prajšoŭ i jak heta było składana.

— Najaŭnaść harvardskaha dypłoma daje bonusy, kali šukaješ pracu?

— Bonus pačynajecca i zakančvajecca tym, što vam prapanujuć sumoŭje. Ale kali vy ničoha nie viedajecie, vy nie atrymajecie pracu.

— Ci jość strach, što pracu nie znojdzieš?

— Napeŭna, jość. Ale jość i inšaja prablema. U studentaŭ Harvarda vialiki vybar varyjantaŭ dla pracy i jašče bolšaja kolkaść intaresaŭ. Jany mahli b pasprabavać siabie ŭ niejkaj industryi, pajści ŭ akademiju ci, naprykład, rabić svoj startap, ale im strašna pamylicca z vybaram. Šmat chto nie moža vyznačycca i idzie ŭ bolš ahulnyja śpiecyjalnaści, naprykład, kansałtynh. Takija śpiecyjalisty kožnyja try miesiacy pierachodziać na novyja prajekty, dzie dajuć parady kiraŭnikam kampanij.

Čamu tak adbyvajecca? Harvardcy — heta ludzi, jakija pryvykli ŭsio žyćcio dasiahać bolšych i bolšych vyšyń. Jak školnik ty dobra vučyŭsia, ciabie pastavili ŭ kłas dla lepšych. Ty ŭdzielničaješ u alimpijadach, spabornictvach, imkniešsia da miedaloŭ. Dalej — Harvard. U [miascovych] studentaŭ vypracavałasia amal instynktyŭnaje žadańnie patrapić u bolš ekskluziŭnuju hrupu. Pryčym navat nie vielmi važna, u jakuju mienavita.

Paralelna z hetym jość strach pravału. Jon prymušaje chvalavacca, bo ty čałaviek, jaki što b ni rabiŭ, rabiŭ na vydatna. Mianie spačatku heta pužała. Pomniu, razhavarylisia z chłopčykam, jon kaža: «Ja vyjhraŭ alimpijadu «Simiens» pa matematycy». Dla mianie heta było «vaŭ»! Ale jon navat nie zaŭvažaŭ, jakoje heta dasiahnieńnie.

Jak mnie zdajecca, u mnohich studentaŭ niama ŭ hałavie razumieńnia, što jany ŭ čymści mohuć pravalicca i što pravał — heta narmalna. Z-za hetaha časam spyniajucca na prafiesijach, u jakich ryzyka fijaska mienšaja. Tak jany adkładvajuć vybar.

— Svaje ambicyi studenty ŭ Harvardzie nie ahučvajuć?

— Takoje nie abmiarkoŭvajuć. Čałaviek vam pavinien być cikavy jak čałaviek, a nie jakuju pracu jon atrymaŭ ci jakija srodki ŭ jaho jość.

— Darečy, pra srodki. U Harvardzie vučacca dzieci viadomych palitykaŭ, bahatych ludziej. Ci składana zajmacca pobač z takimi chłopcami i dziaŭčatami, kali ty čałaviek z prostaj siamji?

— Adrazu kožny kamunikuje z kožnym, ale ž praź miesiacy dva ludzi ŭžo razumiejuć, chto ź jakoha sacyjalnaha asiarodździa. Padčas pieršaha kursa ŭ listapadzie-śniežni niekatoryja z maich siabroŭ pajechali katacca na łyžach u Kałarada, a ja nie. Mnie zdavałasia, niespraviadliva, što mianie tudy nie zaprasili, ale ž kali b navat zaprasili, dazvolić sabie finansava takoje padarožža ja b nie zmoh. Z časam sacyjalnyja hrupy stanoviacca davoli stałyja. Pieršyja dva hady dla mianie ŭsio heta składaniej. Na trecim i čaćviortym kursie ŭsprymaŭ heta praściej. Napeŭna, pastaleŭ, zrazumieŭ, chto ja taki i na što zdolny.

— Što značyć «składaniej»?

— Moj baćka — prosty biełaruski doktar. Kali b jon žyŭ tut, mahčyma, jon byŭ by čalcom miascovaha kłuba (tut jość takija sacyjalnyja kłuby), i ja prysutničaŭ by na viečarynach kłuba. Bačyŭ by, jak darosłyja ŭ pinžakach adzin z adnym kamunikujuć, abmiarkoŭvajuć padziei, chto kudy chadziŭ, jeździŭ. Pryvilejavanyja harvardskija studenty z hetym rastuć i kapijujuć pavodziny svaich baćkoŭ (naprykład, jak kamunikavać). Ja ž hetaha nie bačyŭ i vučyŭsia razumieć tolki praz ułasny dośvied. Pieršyja dva hady sprabavaŭ padładzicca. Potym užo byŭ saboj. Ja nie mahu źmianić toje, što naradziŭsia ŭ Leninskim rajonie Minska, vučyŭsia ŭ zvyčajnaj biełaruskaj himnazii. Tak, paśla pastupiŭ u Harvard, dzie mnie «zalili» ŭ hałavu mazhoŭ, ale ž unutry ja adtul, dzie naradziŭsia.

«Razumieju pryvilei, jakija paśla vypusku na mianie ŭpali»

Pavialičyć

— Što takoha ŭ studentach Harvarda, što ich ličać «vaŭ»?

— Heta resursy, da jakich jość dostup, i ludzi, hatovyja hetymi resursami skarystacca. Tut nie buduć vučycca tyja, chto ŭletku nie choča stažyravacca, ci, naprykład, padavacca na hrant, kab praciahnuć daśledavańnie. Siudy ŭ asnoŭnym traplajuć chłopcy i dziaŭčaty, jakija ź dziacinstva imknucca atrymać maksimum z toj situacyi, u jakoj apynulisia.

— Pra što vy?

— U Harvardzie kožny student maje prava pračytać natatki, što rabiła kamisija, jakaja jaho prymała. Pomniu, u maim kiejsie było napisana, što maja siamja nie mahła dazvolić sabie dasyłać mianie na šmat mižnarodnych alimpijad pa fiechtavańni (Maksim zajmaŭsia hetym vidam sportu. — Zaŭv. red.). Kali kamisija pra heta daviedałasia, adna z čalcoŭ napisała, što na paŭbała padniała mnie adznaku pa sporcie.

U Amierycy fiechtavańnie — vielmi darahi sport. Jaho mohuć sabie dazvolić tolki zamožnyja. Ja ž im zajmaŭsia praz prafsajuzny hurtok. Heta pakazvaje: ja nie mieŭ šmat mahčymaściaŭ, ale tyja, što byli, vykarystaŭ. Tamu dla Harvarda nie važna, adkul ty, ź jakoj siamji. Ty možaš być choć z chruščoŭki. Hałoŭnaje, vy tłumačycie, jakija mieli ŭmovy i što ź imi zrabili.

— Jašče ŭ 2022-m vy paviedamili, što hatovyja dapamahčy paradaj maładym ludziam, jakija chacieli b taksama pastupić u Harvard. Navošta vam heta?

— Kali byŭ u 11-m kłasie, moj dziadźka daŭ mnie hrošy na ekzamieny i skazaŭ: «Pasprabuj, ja ŭ ciabie vieru». Ja dobra zdaŭ amierykanski ispyt, i ŭ mianie źjaviŭsia šaniec pastupić. Ale ž, kali b nie dziadźka, ja b pra heta tolki maryŭ.

Razumieju pryvilei, jakija paśla vypusku na mianie zvalilisia. Harvard nie byŭ dla mianie sacyjalnym liftam, heta sacyjalnaja katapulta. Tamu mnie taksama chaciełasia b stać takim dziadźkam ci stryječnym bratam dla inšych školnikaŭ.

Da taho ž paśla pastupleńnia ŭžo tut, u ZŠA, znachodzilisia ludzi, jakija pra mianie kłapacilisia. Naprykład, prafiesar ekanomiki, maja amierykanskaja siamja. A jašče biełarus, jaki ŭ 2004-m skončyŭ Harvard. Ciapier jon pracuje jurystam. Jon pračytaŭ maju historyju i napisaŭ mnie, prapanavaŭ dapamohu. Kali ja prylacieŭ u Amieryku, jaho ciešča sustreła mianie ŭ aeraporcie i adviezła ŭ kampus. Potym jon da mianie pryjechaŭ. Pomniu, my pajšli ŭ kramu, treba było kupić ałoŭki, sšytki i ŭsio takoje. Kali na kasie heta padličyli, vyjšła 120 dalaraŭ. Dla mianie vialikaja suma, choć, kaniešnie, baćki dali mnie z saboj hrošy. Jon skazaŭ: «Nie chvalujsia» — i zapłaciŭ.

Viedajecie, ja šmat kłopatu atrymlivaŭ ad roznych ludziej, jakija nie pavinny byli pra mianie kłapacicca. I zaraz mnie chočacca adkazać tym ža.

— Niechta vam skaža: «Navošta mnie Harvard, u BDU taksama kłasna».

— Ja ž nie matyvuju ŭsich. Ja havaru pra tych, kamu cikava. Ja nie kažu, što pastupleńnie ŭ hety ŭniviersitet — adzinaja mahčymaść štości zrabić u žyćci. U kožnaha jość miesca, dzie b jamu chaciełasia być. Kali heta Harvard, to, kali łaska, pišycie, budu rady adkazać na pytańni.

— Šmat padletkaŭ da vas źviarnułasia?

— 44 čałavieki. Niekatoryja prosta pisali niešta kštałtu «mnie cikavaja Amieryka, što rabić». Tut składana štości paraić. Ale byli i ludzi, asabliva dziaŭčaty, jakija zadavali kankretnyja pytańni. Ja atrymaŭ dzieści 30 roznych ese, jakija patrabujuć pry pastupleńni. Usio heta pa-anhlijsku. U google-doku ja pakinuŭ im kamientary. Naprykład, vydatnaja struktura, ale tut možna być bolš kankretnym. Adkazaŭ kožnamu.

Samaje cikavaje, što ja zajmaŭsia hetym pa ŭłasnaj inicyjatyvie, ale ciapier jość kłasnaja biełaruska Liza Trachalina, jakaja robić prajekt Bright Belarus. Heta supołka biełarusaŭ, jakija vučylisia za miažoj i hatovyja stać mientarami (dapamahčy paradaj) biełaruskim studentam, kamu taksama cikavaja adukacyja ŭ zamiežnaj mahistratury.

Ja dapamahaju Lizie i pry hetym praciahvaju davać parady školnikam asabista.

— Ci jość jašče ŭ Harvardzie studenty-biełarusy? Raptam niekamu ź ich dapamahli vašyja parady.

— Viasnoj siudy pastupiła dziaŭčyna ź Biełarusi. Mnie jana napisała ŭžo paśla taho, jak padała svaje papiery.

Darečy, pisali mnie i dziaŭčaty, jakija paśla prajšli va Univiersitet imia V. Dziuka, Univiersitet Džonsa Chopkinsa i na letniuju škołu Jelskaha ŭniviersiteta. Im ja davaŭ parady, nakiroŭvaŭ, dzie možna biaspłatna i efiektyŭna rychtavacca da ekzamienaŭ (naprykład, tut), dy dzialiŭsia mierkavańniami pra ich ese.

«Kali ŭ mianie budzie bolš kłasnaja kvatera, paviešu tam dypłom»

— Vy kazali, što hod vašaha navučańnia kaštuje 80 tysiač dalaraŭ. Dzie zaraz vaš dypłom, jaki, atrymlivajecca, ciahnie na 320 tysiač?

— Lažyć dzieści ŭ šafcy. Kali ŭ mianie budzie bolš kłasnaja kvatera, ja jaho paviešu.

Pavialičyć

— A jak ciapier vyhladaje vaša žyllo?

— Razam ź siabram, jaki byŭ maim susiedam u Harvardzie, my zdymajem nievialičkuju kvateru. Heta dvuchpakajoŭka na poŭdni Manchetana. Rajon nie samy fiešenebielny, ale ž i nie Bronks (śmiajecca). U horadzie davoli darahaja nieruchomaść, tamu ŭdziačny, što maja praca dazvalaje mnie žyć u Ńju-Jorku.

— Zdavałasia, što paśla Harvarda ŭ čałavieka adrazu i darahaja kvatera, i mašyna.

— Harvardskija viedy dajuć mahčymaść atrymać pracu, ale potym treba pracavać. Pryčym šmat. Da taho ž ja adnošusia da ludziej, jakija nie traciać hrošy na rečy. U majoj kvatery jość vokny i ŭ ich zaziraje sonca. I heta samaje hałoŭnaje. Usio inšaje tam davoli ścipłaje. My navat nie nabyvali novaj mebli. Hrošy ja inviestuju ŭ ludziej i ŭ dośvied. Naprykład, tyja, kamu ja ŭ svoj čas dapamoh paradaj pry pastupleńni, zaraz mientary ŭ Bright Belarus. A značyć, toj adzin čałaviek moža padtrymać, naprykład, jašče piać.

— Kali skončyŭ Harvard, sa startu dobry zarobak?

— U mianie jon dobry, ale ž i Ńju-Jork — vielmi darahi horad.

— Jak vas źmianiŭ Harvard?

— Jon mianie vyznačyŭ. Ciapier u mianie jość adčuvańnie, što navat kali ŭ mianie ničoha nie budzie (tak, pa ščyraści, i jość, bo ŭsio majo žyćcio moža źmiaścicca ŭ adnoj valizcy), ja mahu kudy zaŭhodna pajechać, i mnie budzie narmalna. U mianie jość dobraja adukacyja, i heta daje spakoj. Bo, dzie b ja ni apynuŭsia, upeŭnieny, što ludzi, jakich viedaju, dapamohuć, a viedy, što atrymaŭ, zmahu prymianić. Prynamsi, mianie pasłuchajuć, vizitoŭka Harvarda daje takuju mahčymaść.

— Kali viernieciesia ŭ Biełaruś, vam pryjdziecca paćviardžać svoj dypłom, kab pa im pracavać?

— A dzie (śmiajecca)? Narešcie budzie karysnaja hetaja papiera, a to lažyć [u šafcy].

• 43
• 3
• 2
• 2
• 0
• 1
• 0
• 8