Čaroŭnyja krajavidy, vyprabavańnie biurakratyjaj i słovy, jakija nahadvajuć pra radzimu. Biełaruska raskazała pra dośvied emihracyi ŭ Narviehiju
Jula žyvie ŭ Narviehii ŭžo paŭtara hoda. Heta treciaja kraina, u jakuju jaje z 2021-ha zakinuła emihracyja. Tut pryhoža i pryjemna ŭsio, akramia cenaŭ u kramach, marudlivaści va ŭsim i biurakratyi mihracyjnych słužbaŭ, kaža dziaŭčyna. Dla Hrodna.life jana raskazała, što pahladzieć u Narviehii, kali vy pryjechali siudy turystami, čym pierajezd adroźnivajecca ad padarožža na paru dzion i jakija słovy narviežskaj movy nahadvajuć joj pra Biełaruś.
Nastupny prypynak — Narviehija
Praz paŭhoda paśla pratestaŭ 2020 hoda Jula źjechała ź Biełarusi ŭ Kijeŭ. Žyćcio na novym miescy stała naładžvacca. U hości pryjechaŭ siabar-narviežac.
«Vajnu my sustreli razam, u Kijevie, — kaža Jula. — I razam uciakali ad vajny. U Biełaruś było nielha. U Rasiju pa zrazumiełych pryčynach nie chaciełasia. Vybrali Polšču, kab adsiadziecca i pieravieści duch».
Treba było vyrašać, dzie spynicca, jak žyć. Julin siabar prapanavaŭ pajechać da jaho, u Narviehiju.
«Jon kazaŭ, što heta cudoŭnaja kraina, što tam budzie lepiej, tam spakajniej, što mianie ŭsio prymuć i buduć rady. A ja vielmi bajałasia jechać. Ja nie viedaju anhlijskaj i, viadoma, nie viedaju narviežskaj. Jon nie viedaje ruskaj… Doŭha dumała, sumniavałasia, raiłasia ź siabroŭkami, sa svaimi dziećmi. Razumieła, što daviadziecca žyć u jaho doma.
I što adna sprava — sustrakacca, a inšaja — pryjechać i žyć u čałavieka. Ja «łamałasia» i vahałasia, ale vyrašyła jechać. Urešcie, kali budzie drenna, mnie ništo nie pieraškodzić viarnucca».
Ciapier Jula žyvie ŭ zachodniaj častcy krainy, niedaloka ad Bierhiena. Pavodle jaje słoŭ, heta sapraŭdnaja Narviehija, toj samy rehijon, kudy žadajuć patrapić turysty. Tut jość fijordy, hory, vadaspady, vializnyja lasnyja masivy i aviečki, jakija pasucca ŭ harach.
«Pa maštabach Biełarusi, miesca, dzie ja apynułasia, heta bujnaja vioska, ale tut ličycca horadam. Usia kamuna — kala piaci tysiač čałaviek».
Narviehija z akna aŭtamabila
Jechać pryjšłosia doŭha i kłapotna. Niekalkimi samalotami, potym ciahnikom i jašče na aŭtamabili. I ŭsio heta z-za Julinaha kata: treba było prajści mnostva pravierak i atrymać dazvoły na ŭvoz žyvioliny.
«Kali my jechali ŭžo na mašynie, śviaciła jarkaje sonca, — uspaminaje Jula. — Było tak pryhoža i śviatočna, takoje natchnieńnie! Hladzieła ŭ akno i nie mahła adarvacca. Ja ŭsio heta bačyła ŭ internecie i na karcinkach. A ŭ reale heta jak staiš na viaršyni hary, hladziš i, zdajecca, zadychniešsia ad takoj pryhažości. Krucišsia, aziraješsia, uśmieška źjaŭlajecca ad radaści, nie možaš nahladziecca. Heta vielmi zdorava».
«My pierasiakali hornyja chrybty i padymalisia na samuju viaršyniu. Unizie, na płato, tam sonca, trava, usio zialonaje, jarkaje, pryhožaje i ciopła, možna ŭ majcy chadzić. A kali padymaješsia ŭ hory, tam usio šeraje i lažyć śnieh.
My jechali praz haru pa darozie, jakaja na zimu zakryvajecca. Jaje tolki adkryli ŭ krasaviku. I tak dziŭna — ty jedzieš pa hetaj darozie, jana da asfalta vyčyščanaja, a pa bakach stajać roŭnyja ścieny sa śniehu. Mašyna śpiecyjalnaja prajechała, prakłała taki chod. Heta było mocnaje ŭražańnie».
Roznakalarovyja chatki, rybałka i ciomny les
Bolšaja častka narviežcaŭ hetaha rehijona žyvuć u draŭlanych damach. Ich farbujuć u jarkija kolery — žoŭty, čyrvony, bieły. Šmatpaviarchovikami ŭ hetym horadzie ličać budynki ŭ try-čatyry pavierchi. Takich tolki paru na ŭsio miastečka. Jašče tut jość niekalki mahazinaŭ, nievialiki akvapark i kinateatr.
U svajo pieršaje narviežskaje leta Jula ździejśniła daŭniuju maru — navučyłasia rybačyć.
«Kali ja złaviła pieršuju rybu — heta była vialikaja traska, kiłahramy na try — ja ź joj tančyła, ja jaje całavała ŭ nos… ja nie viedaju… u mordu!»
Lasy vakoł miastečka zusim nie padobnyja da našych, kaža Jula.
«Nichto nie prybiraje pavalenyja drevy. Upaduć i lažać, pakryvajucca mocham. Narviežcy ličać, što nie treba ŭmiešvacca ŭ pryrodu. Tamu kali ty zachodziš u les, zdajecca, što patrapiŭ u pušču — nastolki ŭsio zarosłaje. Našy b skazali «ŭsio zapuščana».
Vyprabavańnie lehalizacyjaj abo biurakratyja ŭ styli nordyk
Nastupnym vyprabavańniem dla Juli stała lehalizacyja ŭ krainie. «Ja padała na mižnarodnuju abaronu. Dumała, što ŭsio vyrašycca chutka». Ale i praz paŭtara hoda adkazu ad mihracyjnych słužbaŭ niama. Ni admoŭnaha, ni stanoŭčaha.
«Pakul čałaviek u statusie prośbita dazvołu, jon nie maje prava ni na vypłaty, ni na intehracyjnyja prahramy. Pracavać taksama nielha. Navat bankaŭskuju kartku ty atrymać nie možaš. Pa sutnaści, ciabie pavinien utrymlivać čałaviek, u jakoha ty žyvieš.
Ja mahła b źjechać u internat dla biežancaŭ, ale siabar byŭ suprać. Jon zaraz dapamahaje mnie i choča, kab ja vyjšła za jaho zamuž. Ale ja pakul nie zhadžajusia. Moža heta pa-dziciačamu, ale, zdajecca, heta budzie vyhladać, byccam ja chaču vyjści zamuž, kab lehalizavacca. Ja chaču spačatku sama stać na nohi, a potym užo pryniać takoje rašeńnie.
Da taho ž, u mianie zabrali pašpart. A kab vyjści zamuž u Jeŭropie, patrebna daviedka, što ja nie znachodžusia ŭ šlubie ŭ krainie hramadzianstva. Pasolstvy bolš takich daviedak nie dajuć. U Biełaruś ja taksama nie mahu vyjechać. Uvohule, zamužža adkładajecca da lepšych časoŭ».
Jak Jula spraŭlajecca z narviežskaj movaj i čym dapamahaje biełaruskaja
Samaj pieršaj narviežskaj frazaj, jakuju Jula zapomniła, była Jeg vet ikke (jaj viet ikkie) — ja nie viedaju.
«Vyvučyła hetuju frazu, kali telefanavała ŭ mihracyjny ofis. Tak na ŭsie pytańni čynoŭnica adkazvała — ja nie viedaju, ja nie viedaju, ja nie viedaju…».
Z formuł vietlivaści lohka zapomniłasia «Takk» (takk) — dziakuj. Jašče ŭ narviežskaj jość słovy, jakija vielmi padobnyja na biełaruskija: serviett — heta survetka, tallerken — talerka, parasol — parason.
Adnačasova Jula vučyć anhlijskuju.
«Pakul idzie tuhavata. Słoŭnikavy zapas staŭ bolšy, ale tak, kab pahutaryć — pakul nie mahu. Viadoma, moj darahi narviežac mianie razumieje. Navat pa vyrazie tvaru. I ja jaho razumieju. Kali jość prablema, kali nie možaš rastłumačyć svajoj movaj, to ŭklučaješ mikrafon, nahavorvaješ i praz anłajn-pierakładčyk tłumačyš. Heta ratuje».
Prachałodnaje leta i daždžlivaja vosień
Leta ŭ Narviehii akazałasia jarkim, ale zusim nie haračym. Basanožki i sukienki, uziatyja z saboj, Juli nie spatrebilisia. A jašče nie chapała zvykłych, jak doma, letnich mahčymaściaŭ. Takich, jak pajści na kirmaš u červieni, kupić viadro kłubnic i najeścisia da advału.
U Narviehii kłubnicy jość kruhły hod. Ale heta, havoryć Jula, zusim nie toje. Abo kavuny — jany taksama zaŭsiody jość u prodažy. Ale chočacca tych, što lažać haroj, a z-za ich vusaty handlar kryčyć: «Padychodź, vybiraj! Znajdu tabie samy lepšy!».
Składaniej stała, kali pryjšła vosień.
«Akazvajecca, tut tydzień-dva zapar daždžy — heta narmalna. Narviežcy pryvykli, a ja była ŭ šoku. Ustaješ — tam valić doždž. Prachodzić paru hadzin — doždž, uviečary — doždž, nočču — doždž. Miascovyja žychary prystasavalisia i nie admaŭlajuć sabie ŭ špacyrach navat u takoje nadvorje.
Prosta ŭ ich jość śpiecyjalnaje adzieńnie — prahumavanyja štany, daždžaviki, šapki i humovyja boty. Navat maci z maleńkim dziciom nie budzie siadzieć doma. Jana prosta nadzienie na dzicia kambiniezon, jak u kasmanaŭta, pazapraŭlaje ŭsio i dzicia moža navat lehčy ŭ łužynu i pieravaročvacca z puza na śpinu. Heta narmalna. Nichto nie budzie ničoha kazać. Adzieńnie dazvalaje heta rabić, usiaredzinie dzicia budzie suchoje».
A Jula akazałasia da takoha nadvorja nie hatova i šmat času pravodziła doma. «Nakupiła nitak u sekandzie, škarpetki viazała. Jašče hatavała».
Jak padarožničać pa Narviehii i što pahladzieć abaviazkova
Z taho, čym Narviehija pryvabiła Julu, jana nazyvaje pryrodu i čyściniu. Ale heta nie pra čysty asfalt, jak mahli b padumać biełarusy.
«Tut vadu možna pić z-pad krana. Jana z hornych krynic, kryštalova čystaja. Za paŭtara hoda, što ja tut žyvu, navat šumavińnia ŭ čajniku nie źjaviłasia».
Jašče adna dobraja jakaść krainy — vielmi ŭśmiešlivyja i spahadnyja ludzi.
Narviežcy padarožničajuć u inšyja krainy. Svaja nie pa kišeni
Padarožničać pa Narviehii vielmi doraha. Heta, pavodle słoŭ Juli, pryznajuć i sami miascovyja žychary.
«Darohi płatnyja, kali praź fijord niama masta, to za parom treba płacić asobna, paliva taksama darahoje, parkinhi… — pieraličvaje Jula. — Mnohija narviežcy kažuć, što abjechali ŭvieś śviet, a svaju krainu tołkam nie bačyli».
Ale pryjechać pahladzieć Narviehiju ŭsio ž varta, raić Jula.
«Kab było tańniej, spłanujcie pajezdku zahadzia, možna znajści žyllo ŭ pryvatnych damach. Bolš-mienš prymalny hatel kaštuje kala 100 jeŭra ŭ sutki, a pryvatnaje žyllo — 60 jeŭra, ale zatoje jość mahčymaść karystacca kuchniaj. Jašče možna pasprabavać znajści varyjant pražyvańnia pa kaŭčsiorfinhu. Jeści ŭ kaviarni tut doraha. Kali hrošaj niašmat, to lepš kuplać niešta ŭ kramach i hatavać samim».
Druhaja padkazka ad Juli — nie abmiažoŭvacca vialikimi haradami, Osła i Bierhienam, a pahladzieć hłybinku, padniacca na haru.
«Da niekatorych viaršyniaŭ iści pa niekalki hadzin, ale naviersie pryhažość. Darečy, turystyčnyja piešyja ściežki tut abaznačanyja, tak što zabłukać nielha. Treba tolki mieć prydatny abutak, brać vadu abaviazkova, možna ježu. Na niekatorych harach uviersie stajać maleńkija damki, tam časam navat načujuć, a ranicaj sustrakajuć śvitanak. Jany biaspłatnyja. Jak praviła, tam navat jość śviatło, ludzi pakidajuć śviečki, piečyva, hulni».
Tak što razam z parkam skulptur i muziejem Munka płanujcie i zaharadnuju aktyŭnaść. Inakš nie zmožacie realna acanić hetuju krainu. «Tamu što sapraŭdnaja Narviehija — heta pryroda», — kaža Jula.
Čym vybitny Jun Fose, novy nobieleŭski łaŭreat pa litaratury? «Ën piša na novanarviežskaj», raskazvaje jaho pierakładčyk na biełaruskuju movu
«Tut IT nie panaceja». Biełarus raskazaŭ, jak jano — vučycca ŭ Narviehii
«Nibyta takaja bahataja kraina, a ŭsio tak ścipła i zvyčajna». Biełaruska pierajechała ŭ Narviehiju i raskazvaje, kolki kaštuje tam žyć
Kamientary
Typovaja biełarusačka. Mocnaja i nie zaležnaja, z pryhožym instahram. Zaraz pažyvie trochu za košt chłopca, lehalizujecca, a potym naradžaje mułataŭ ad jakoha-niebudź šerścistaha miechmieta ź Siryi. Pa-dziciačamu -- heta toje, što hety chłopiec nie daŭ jašče joj nahoj pad sraku.