Jak raźvieścisia z partnioram i nie naškodzić dziciaci i ci varta zachoŭvać šlub dziela małoha?
Jakim by ni byŭ razvod baćkoŭ — z vyśviatleńniem adnosin ci biez, — jon usio roŭna ŭ toj ci inšaj stupieni ŭpłyvaje na dzicia. Jak jamu dapamahčy pieražyć rasstańnie baćkoŭ? Čamu časta darosłyja ŭ takoj situacyi pačynajuć manipulavać małym? I jak hetaha paźbiehnuć? Pra heta «Našaj Nivie» raskazała psichołah Iryna Kožuch.
Jak razvod upłyvaje na dzicia?
Kali kazać pra siemji, dzie baćki praciahły čas łajalisia, skandalili, dzie mieŭ miesca fizičny hvałt, dzie było złoŭžyvańnie ałkaholem adnym abo abaimi baćkami, nie było pačućcia biaśpieki, to razvod — heta, chutčej, palohka i vyratavańnie.
«I zusim inšaja historyja i pieražyvańni, kali razvod zdarajecca va ŭmoŭna ščaślivaj siamji, — raskazvaje Iryna Kožuch. —
Toje, jak razvod paŭpłyvaje na psichiku dziciaci, zaležyć ad taho, jak była ŭładkavana siamja, jak čalcy siamji kamunikavali pamiž saboj, a taksama ad uzrostu i raźvićcia dziciaci, ci byŭ pobač ź im ustojlivy darosły, jakija dziejańni darosłych supravadžali praces razvodu i šmat što jašče. Nie taki strašny sam fakt razvodu, jak pieražyvańni, što ŭźnikajuć u suviazi z hetaj padziejaj».
Naprykład, u dziciaci ad naradžeńnia da 1,5 hoda farmirujecca davier da śvietu. U hetym uzroście jano vučycca daviarać svajmu atačeńniu, jakoje vieryć u važnaść jaho patreb, adčuvać, što jaho lubiać i jano zasłuhoŭvaje kłopatu, vučycca ŭstaloŭvać suviaź z čałaviekam, jaki pra jaho kłapocicca, adkryvać dla siabie śviet.
«Kali ŭ hety pieryjad zdarajecca razvod i maci zasiarodžvajecca na svaich pieražyvańniach, adchilajecca ad dziciaci, nie padychodzić, kali jano płača, nie abdymaje jaho, mała ŭśmichajecca, moža być, navat bje jaho, kali jana emacyjna niaŭstojlivaja, to tut nastupstvam budzie niedavier da śvietu i jak vynik — dalejšyja ciažkaści ŭ stanaŭleńni asoby.
Takomu dziciaci budzie składana imknucca da samastojnaści, jano budzie adčuvać soram, budzie sumniavacca ŭ kožnym svaim učynku, nie zmoža prajaŭlać inicyjatyvu, avałodvać viedami i ŭmieńniami, mahčyma, źjavicca pavyšanaje pačućcio kantrolu, źlićcio z abjektam kachańnia i prychilnaści, uźniknuć składanaści z pabudovaj adnosin i mnohaje inšaje.
Ale ahułam kali kazać pra taki maleńki ŭzrost, to tut, musić, praściej za ŭsio dla dziciaci prachodzić razryŭ», — raskazvaje psichołah.
U baćkoŭ u hety pieryjad šmat asabistych pieražyvańniaŭ, siarod jakich vina, soram, biezdapamožnaść, razhublenaść, rospač, złość. Im heta ciažka pieražyvać samim i adnačasova razumieć pieražyvańni dziciaci.
Baćki čakajuć, što małoje budzie pavodzić siabie, jak darosły čałaviek, budzie havaryć pra svaje pačućci. Kali dzicia maŭčyć, ihnaruje jakuju-niebudź temu, to heta nie značyć, što jano ničoha nie adčuvaje.
«Časta dzicia nie moža złavacca na baćkoŭ, i tady ahresija vylivajecca na adnahodkaŭ u škole ci sadku, — tłumačyć Iryna. — Dzicia moža sumavać, izalujučysia ad ludziej. Kab nie pieražyvać, moža pavialičyć aktyŭnaść ci, naadvarot, jamu ŭsio stanovicca niecikavym. Kab utrymać baćkoŭ, dzicia moža pačać chvareć, stanovicca płaksivym.
Čaściakom dziciaci admaŭlajecca ŭ pravie na pieražyvańni. Darosłyja chavajuć ad dziaciej važnuju infarmacyju, praŭdu pra situacyju ŭ siamji. Voś heta strašna. Dzicia — taki ž člen siamji, jak mama i tata. Jano tonka adčuvaje lubuju źmienu, što adbyvajecca ŭ siamji.
Dzicia ŭsio roŭna žyvie ŭ tryvožnym emacyjnym fonie, a tłumačeńniaŭ nie znachodzić. Kali niama tłumačeńniaŭ, źjaŭlajecca pustata, jakaja zapaŭniajecca fantazijami. U dziciaci hublajecca suviaź z realnaściu. Taksama dzieci ehacentryčnyja, tamu jany pačynajuć ličyć, što pryčynaj taho, što adbyvajecca, źjaŭlajucca jany sami. I mienavita heta budzie vyklikać surjoznyja nastupstvy».
Što ŭ pieršuju čarhu traŭmujecca ŭ darosłych, a što ŭ dziciaci? Jakija nastupstvy mohuć być?
Nie zaŭsiody pieražytyja nami niehatyŭnyja padziei pierarastajuć u traŭmu.
«Ale jany pavinnyja być pieražytyja, — udakładniaje psichołah. —
Razvod — heta «maleńkaja śmierć», «śmierć» toj častki mozha, jakaja adkazvaje za zvyčki, tak ci inakš źviazanyja z partnioram. Kali raniej partniory viedali, jak projdzie ich najbližejšy vychadny, jak budzie prachodzić dzień narodzinaŭ, Novy hod, to ciapier usiaho hetaha raptam nie stała. Tak jak časta vykryvajecca šmat padmanu i chłuśni, usie skazanyja słovy lubovi, usie dziejańni nie ŭkładvajucca ŭ našym mozhu i nie supastaŭlajucca z tym, što adbyvajecca. I tady ty staiš na ruinach razburanaha zamka, aziraješsia vakoł, a tam pusteča. Minułaha niama, budučyniu skrali, i sučasnaści taksama byccam by niama. Niama ciabie raniejšaha, jość tolki vializnaja čornaja dzirka, jakaja poŭnaja bolu, i pustata ŭnutry. Tut parušajecca ŭjaŭleńnie pra siabie, źnižajecca samaacenka, strata identyčnaści».
Traŭma — heta bol. Adčuvajučy jaho, my sprabujem abaraniacca, tamu i źjaŭlajecca ahresija, razburalnaja siła samaabarony.
Jana moža być nakiravanaja ŭnutr, i tady čałaviek dumaje pra toje, kab pryčynić sabie škodu.
Jana moža być nakiravanaja i na akružeńnie, tady mozh aŭtamatyčna stvaraje vobraz voraha — taho, na kaho hetaja ahresija budzie nakiravana — na paluboŭnicu, siabra, śviokra, ciešču i h.d.
«Śviet, viadoma, nie taki ŭžo dobry, ale hnieŭ, jaki raźjadaje čałavieka znutry, pieratvaraje jaho ŭ monstra.
Razvod — parušeńnie biaśpieki. Mohuć aktyvavacca strachi i fobii jak u darosłaha, tak i ŭ dziciaci.
Dzicia moža adčuvać, što jaho kinuli, ad źmianšeńnia kolkaści ŭvahi i budzie sprabavać lubym sposabam jaje pryciahnuć.
Kali pačućci zastajucca niepražytymi, zapatrabavańni niezadavolenymi, vielmi časta mohuć uźnikać roznyja psichasamatyčnyja simptomy.
Kali siamja była ščaślivaja, to samym hałoŭnym zapatrabavańniem u dziciaci budzie toje, kab mama i tata znoŭ byli razam. Dy i ŭ darosłych časta ŭźnikaje žadańnie viarnuć usio, jak było, niachaj nie vielmi hładka, ale zatoje zrazumieła. Tak našaj psichicy stanovicca spakajniej», — tłumačyć psichołah.
Ci varta zastavacca razam tolki dziela dziciaci?
«Na moj pohlad, heta biezadkazna, jość padazreńnie, što nie «dziela dziaciej», a «dziela siabie».
Dziciaci patrebnyja ščaślivyja maci abo baćka, jakija navučać jaho radavacca žyćciu, vybudoŭvać zdarovyja adnosiny i spyniać toje, što ŭžo takim nie jość. Być siamjoj, a nie zdavacca.
A to viedajecie, nie-nie dy i prylacić potym: «Ja dziela ciabie, a ty!..» Nieapłatny doŭh, a chto prasiŭ?
Tak što majo asabistaje mierkavańnie — nie. Razam treba zastavacca, kali heta napaŭniaje vas i robić ščaślivym, a nie naadvarot.
Ščyra kažučy, ja nie bačyła jašče nivodnaha darosłaha, jaki b skazaŭ, što rady tamu, što mama ci tata pražyli svajo niaščasnaje žyćcio dziela ich.
U majoj praktycy i ŭ pracesie navučańnia ja bačyła niamała darosłych ludziej, jakija płakali i kazali, što ŭ dziacinstvie, žyvučy ŭ destruktyŭnaj siamji, bolš za ŭsio ŭ žyćci jany chacieli, kab mama pakinuła tatu i ŭsie kašmary skončylisia. Jany nie mahli daravać baćkam sapsavanaha dziacinstva i horka płakali ad taho, što im daviałosia pražyć. Na terapii my pracavali z nastupstvami žyćcia ŭ takoj siamji, a nie z nastupstvami paśla razvodu», — razvažaje Iryna.
Razvodzicca abo zastavacca razam — heta rašeńnie dvuch darosłych. Tolki jany prymajuć rašeńnie i paviedamlajuć pra heta dziciaci.
«Nijakich «a jak ty dumaješ, ci možna mnie vyjści zamuž?», «ci dać tatu jašče adzin šaniec?», «ty chacieŭ by, kab mama i tata byli razam?».
Pry razvodzie suviazi maci — dzicia, baćka — dzicia ŭ lubym vypadku zastajucca, a chto jakim z baćkoŭ zachoča być — heta znoŭ ža adkaznaść kožnaha darosłaha čałavieka. I razvod sam pa sabie nie razryvaje hetych suviaziaŭ, heta važna danosić da dziaciej pry razvodzie», — kaža jana.
Jak raźvieścisia, kab nie naškodzić dziciaci?
Dla zusim maleńkich dziaciej jość mulciki i knihi, jakija možna hladzieć i čytać razam ź dziciem, jany dapamohuć pieražyć tyja składanyja pačućci, što ŭźnikajuć pry razvodzie baćkoŭ, raić psichołah.
«Adzin z multfilmaŭ — «Chłopčyk i Pačvara». Heta vielmi dakładna raskazanaja historyja pra pieražyvańni dziciaci padčas razvodu maci i taty. Baćki, takija znajomyja i rodnyja, stanoviacca maŭklivymi, ahresiŭnymi žachami, jakija pałochajuć i jakija ciažka zrazumieć, bo jany pierapoŭnienyja svaimi ŭłasnymi pieražyvańniami. Ź imi niemahčyma mieć spravu zvykłymi sposabami, ale da ich možna prystasavacca. I navat atrymlivać nievialikija bonusy ad žyćcia ź imi. Hałoŭnaje — vieryć, što ŭsiaredzinie chavajucca realnyja mama i tata, jakija ciabie lubiać.
Hety multfilm — dapamožnik pa tym, što adbyvajecca ź dziciem u ciažki dla siamji čas. I heta moža być nie tolki razvod», — tłumačyć Iryna.
Psichołah daje rekamiendacyi, jak uzajemadziejničać ź dziciem padčas razvodu.
Treba paviedamić dziciaci pra razvod da taho, jak vy sapraŭdy razydzieciesia z vašym partnioram. Heta daść jamu mahčymaść abdumać horkuju navinu, častkova pieraadoleć pieršapačatkovy šok i prahavaryć z kožnym darosłym ab tym, što heta značyć dla jaho.
Adnaho razu budzie niedastatkova.
Tłumačeńni treba davać adpaviedna ŭzrostu dziciaci, nie treba adkryvać dziciaci padrabiaznaści, naprykład, pra zdradu taty ci mamy.
Pryznać, što pieryjad składany i tak, jak raniej, užo nikoli nie budzie.
Treba supakoić dzicia, zapeŭnić, što jaho nie kinuć.
«Heta varta paŭtarać nie adzin raz, bo parušana biaśpieka i stabilnaść. Takija zvyčajnyja situacyi, jak pakidańnie dziciaci pad nahladam niani ci babuli, mohuć vyklikać bojaź, što baćka nie vierniecca, i mocnuju tryvohu. Treba paviedamić dziciaci, kudy vy idziacie, praz kolki pryjdziecie, pakinuć numar telefona i nabracca ciarpieńnia, bo jano moža telefanavać časta», — kaža psichołah.
Nielha kazać dziciaci, što jano vinavata ŭ vašym razvodzie. «Ty drenna siabie pavodziŭ, tamu tata syšoŭ!»
«Kali havorycie ź dziciem pra razryŭ, važna skazać, što jano tut ni pry čym, što jano nie zrabiła ničoha, kab tak adbyłosia, i nie mahło ničoha zrabić, kab praduchilić razvod, tamu nie moža ŭźjadnać baćkoŭ», — raskazvaje Iryna.
Nastupnaja parada — nie skažać rečaisnaść. Moža być strašna, ale, kali vy pačniacie razmovu, stanie lahčej. Pierakanajciesia ŭ tym, što vaša dzicia razumieje toje, što vy jamu tłumačycie.
Važna dać dziciaci mahčymaść zastavacca ŭ ščylnym kantakcie z abaimi baćkami. Hetyja znosiny majuć vialikuju kaštoŭnaść dla dziaciej i adyhryvajuć važnuju rolu ŭ ich emacyjnaj reabilitacyi.
«Vašamu synu abo dačce moža dapamahčy, kali vy skažacie, što jon ci jana maje prava dobra pravieści čas z tatam, što heta zusim nie pakryŭdzić mamu i nie zasmucić jaje», — raić psichołah.
Byvaje tak, što baćki nie spraŭlajucca sa svaimi pačućciami, i dzicia stanovicca zakładnikam emocyj darosłych, placoŭkaj dla adyhryvańnia ich.
«Baćki svaje emocyi pavinny źlivać nie na dzicia. Terapieŭt, siabar, siabroŭka, sabaka, vypadkovy minak — usio tudy.
Važna ŭmieć sutyknucca sa złościu dziciaci na adnaho z baćkoŭ i pryniać jaho emocyi. Skazać tak: «Ja razumieju, ty ciapier złuješsia na mianie, ty maješ na heta prava. Ja ŭsio roŭna ciabie lublu!» A nie tak: «Ja drennaja maci, ty mianie nienavidziš, tady idzi da svajho baćki».
Pastaracca maksimalna zachavać stabilnaść tradycyj i praviłaŭ, jakija datyčać dziciaci, spakojny, raźmierany i pradkazalny chatni režym», — kaža Iryna.
Zabaraniać znosiny dziciaci z adnym z baćkoŭ možna tolki ŭ vypadku, kali jość pahroza psichałahičnaha ci fizičnaha hvałtu z boku partniora.
«Jak paŭpłyvaje manipulacyja na dzicia i naratyŭ, naprykład, «ty lubiš tatu bolš, čym mianie»? Napružańnie, stres, nieŭroz, depresija, złość, aŭtaahresija, psichasamatyčnyja simptomy, cik, zaikańnie, enurez, a taksama parušeńnie pavodzin, roznyja devijacyi i mnohaje inšaje.
Dzicia i tak moža adčuvać vinu za znosiny ź inšym z baćkoŭ, a taki pasył vykliča stres prykładna taki ž, jak kali b vam skazali vybrać, jakoje voka vy hatovyja vykałać, a jakoje pakinuć.
Kožny darosły, u jakoha praskočyła takaja dumka, prosta abaviazany iści na terapiju i raźbirać svaich prusakoŭ u hałavie.
Tut važna naładzić kamunikacyju pamiž tymi, chto razvodzicca. Mužčynu źviartacca da byłoj žonki nie jak da žančyny, jakaja zdradziła, a jak da maci ahulnaha dziciaci. I naadvarot», — tłumačyć Iryna.
U Biełarusi kali razvodziacca praz sud, čaściej za ŭsio dzicia zastajecca z maci (kali jano jašče nie moža prymać rašeńnie). Nakolki heta pravilna?
Iryna piać hadoŭ pracavała z prablemnymi siemjami. Jana kaža, što kožny vypadak unikalny, bo jość taksičnyja maci i adkaznyja taty i naadvarot.
«U majoj praktycy byli vypadki, kali dzicia zabirali ŭ maci i addavali baćku. I ŭsio składvałasia dobra.
Jość vypracavanyja ałharytmy acenki ryzyki znachodžańnia dziciaci ŭ siamji, i samy hałoŭny kryter — biaśpieka.
Niemaŭlaci patrebna maci, ale nie chałodnaja, jakaja adšturchoŭvaje i pje. Ale heta krajnaść, viadoma.
Asabista mnie simpatyčnaja zachodniaja madel, kali baćki damaŭlajucca i dzicia moža žyć tydzień u mamy, tydzień u taty. Ale znoŭ ža, hałoŭnaje — damovicca ab adnoj stratehii vychavańnia na karyść dziciaci.
A jašče bolš za ŭsio mnie padabajecca, kali možna abhavaryć svoj unikalny vypadak i znajści kampramis, zručny i prymalny dla ŭsich čalcoŭ siamji. Kali sami nie spraŭlajeciesia, ciapier jość vydatnaja prafiesija — miedyjatar. Hetyja śpiecyjalna navučanyja ludzi dapamohuć, kali da ich źviarnucca», — raskazvaje Iryna.
Kali dzicia moža abirać, z kim zastavacca paśla razvodu, to jak heta na jaho ŭpłyvaje?
Vybar — heta adkaznaść. U hetym vypadku važna parazmaŭlać z dziciem i daviedacca, jak jano ŭjaŭlaje svajo žyćcio ŭ tym ci inšym miescy, i skarektavać, kali niešta nie supadaje z rečaisnaściu.
«Abaviazkova paviedamić, što vybar dziciaci nijak nie paŭpłyvaje na adnosiny z baćkam, — tłumačyć psichołah. — Možna spytać, ci hatova jano vybirać, ci jamu lepš, kab heta zrabili darosłyja? Ale kali vy ŭžo dali prava vybaru, to vielmi važna abyścisia biez manipulacyj i pasprabavać pryniać luboje rašeńnie biez sankcyj.
Nie pavinna być takich fraz: «Kali ty pojdzieš žyć da taty, majo žyćcio budzie skončana», «Kali pojdzieš žyć da mamy — nie telefanuj mnie».
Dumaju, što budzie słušnym, kali budzie mahčymaść pažyć u adnym miescy, u druhim i vyrašyć paźniej».
Važna zrabić akcent na tym, z kim choča žyć dzicia, dzie jamu budzie bolš kamfortna, spakajniej, dzie jano budzie adčuvać siabie ŭ biaśpiecy.
«Kali ŭziać siamju, dzie «ŭsio było dobra», dyk ja dumaju, što heta vielmi składany vybar. Pamiataju, u svaim dziacinstvie adnojčy mianie pastavili pierad takim vybaram i ja nie zmahła, ja skazała, što tady ni z kim.
Vybirajučy adnaho, zdajecca, što zdradžvaješ druhomu, šmat strachu, što kali abraŭ, to ŭsio, šlach da inšaha začynieny. Mocnaje pačućcio viny. Kali prymušajuć vybirać, tut moža być mocnaja złość, biezdapamožnaść i rospač, ad jakich chočacca pamierci, kab nie vybirać.
Kamuści heta dajecca lohka: z maci blizkija adnosiny, a tata, naprykład, zaŭsiody na pracy byŭ, vychoŭvaŭ uviečary pa piać chvilin, u žyćci nie ŭdzielničaŭ — tady praściej. Nu, ci maci, jakaja pje, a baćka nie», — raskazvaje psichołah.
Iryna zhadvaje vypadak u svajoj praktycy: dziaŭčynka-padletak chacieła žyć z baćkam paśla razvodu, tamu što jon nie prymušaŭ jaje rabić uroki i dazvalaŭ hulać u kampjutarnyja hulni.
«Jana nie adčuvała nijakich pakut vybaru, dumała paviarchoŭna i nie chacieła pahłyblacca ŭ fiłasofiju. Kali tata pierastaŭ spraŭlacca i pačaŭ vychoŭvać, to dziaŭčynka zachacieła da mamy. Voś tak jaje psichika adaptavałasia pad situacyju.
Psichika maje ŭ zapasie šmat miechanizmaŭ, kab spravicca ź luboj situacyjaj. My, jak darosłyja ludzi, pavinny vučycca nieści adkaznaść za luboje naša dziejańnie, luboje rašeńnie, a kali nie spraŭlajemsia, to treba nie zastavacca adnamu i prasić dapamohi», — padsumoŭvaje psichołah.
Čytajcie taksama:
Studentka praanalizavała, jak pratesty paŭpłyvali na seksualnaje žyćcio biełarusaŭ
U minskich parkach źjavilisia śpiecyjalnyja «stałoŭki» dla vavioračak. Jak heta pracuje?
Kamientary
Kali ž pavodziny adnaho z pary nieadekvatnyja - miedyjatar cuda nia zrobić, vykinutyja hrošy, i nie małyja. Kab choć niejak pryvieści baki da niečaha ahulnaha (bo zacikaŭlenyja) bolš adekvatnamu prosta kažuć - nu ty ž bačyš što razmaŭlać niama nijakaha sensu, zrabi i daj joj usio što jana choča i pakul jana choča))) Praściej adrazu praz sud, mienš zhubiš, sudździ majuć choć niejkuju ŭładu i źbivajuć ambicyi.