«Ničoha ŭ nas nie budzie, kali nie budzie biełaruskaj movy». Repartaž z Dnia Voli ŭ Biełastoku
U Biełastoku na hety Dzień Voli sabrałasia najbolšaja kolkaść biełarusaŭ za apošnija dva hady. U centry horada hučała «Žyvie Biełaruś!» i «BNR — Być Nam Razam».
Biełastockija biełarusy pačali adznačać Dzień Voli z uskładańnia kvietak da miascovaj viaźnicy. U joj u 1939 hodzie, paśla akupacyi Savieckim Sajuzam Polščy, NKVD utrymlivała dziejačaŭ biełaruskaha ruchu. Historyki miarkujuć, što tut zakatavali paeta, publicysta, pierakładčyka Makara Kraŭcova.
«Tut abryvajecca śled Makara Kraŭcova, sapraŭdnaje jaho proźvišča Makar Kraŭcevič. Jon aŭtar słoŭ našaha nacyjanalnaha himna «My vyjdziem ščylnymi radami». Viadoma, što siudy jaho pieravieźli saviety i adsiul, z hetaj turmy, jon užo nie vyjšaŭ. Zakatavali jaho padčas dopytaŭ. Uskładajem kvietki jamu i ŭsim našym patryjotam, jakija tut i ŭ inšych miescach pa ŭsim śviecie byli zakatavanyja», — kazaŭ pad ścienami viaźnicy historyk Aleh Łatyšonak.
Ciapier u hetym budynku, uźviedzienym u 1910 hodzie pad turmu, mieścicca śledčy izalatar. Na ścianie ŭstalavanaja šylda ŭ pamiać ab zakatavanych nacystami, stalinskaj i polskaj słužbami biaśpieki polskich patryjotach u 1939-56 hadach.
Biełastockija ŭłady pavinšavali biełarusaŭ z Dniom Voli, vyviesiŭšy zranku bieła-čyrvona-biełyja ściahi ŭ centry horada na bałkonie Haścinnaha pałacyka.
Niepadalok ad jaho na Rynku Kaściuški pad pomnikam pieršamu kiraŭniku adrodžanaj u 1918 hodzie Polskaj dziaržavie Juzafu Piłsudskamu biełaruskaja dyjaspara zładziła mitynh. Na jaho sabrałasia niekalki sot čałaviek.
Hałoŭnym atrybutam akcyi staŭ 30-mietrovy bieła-čyrvona-bieły ściah, razhornuty ŭzdoŭž placu.
Z himna Makara Kraŭcova i pačaŭsia mitynh. Dalej była začytanaja Treciaja ŭstaŭnaja hramata Uradu BNR.
«Ad hetaha času Biełaruskaja Narodnaja Respublika abviaščajecca niezaležnaj i volnaj dziaržavaj. Sami narody Biełarusi ŭ asobie ŭstanoŭčaha sojmu pastanoviać ad budučych dziaržaŭnych suviaziach Biełarusi… — hučała nad płoščaj. —
Abviaščajučy ab niezaležnaści Biełaruskaj Narodnaj Respubliki jaje Rada pakładaje svaje nadziei na toje, što ŭsie lubiačyja volu narody dapamohuć biełaruskamu narodu ŭ poŭnaj miery ździejśnić jaho palityčny, dziaržaŭny ideał…»
Arhanizatarami ŭračystych imprezaŭ da Dnia voli ŭ Biełastoku vystupili: hałoŭny redaktar štotydniovika «Niva» i dyrektar «Radyjo Racyja» Jaŭhien Vapa, historyk Aleh Łatyšonak dy lidar palityčnaha kryła miascovaj biełaruskaj dyjaspary Jan Abadoŭski.
Jaŭhien Vapa vioŭ mitynh. Jon kazaŭ, što biełaruskaja mienšaść u Biełastoku adznačaje Dzień Voli z 1985 hoda.
«My, biełarusy, dziakujučy aktu 25 sakavika, majem tych, kamu dziakavać za našu siońniašniuju vieru, nadzieju i budučyniu, — źviartaŭsia Jaŭhien Vapa da suajčyńnikaŭ.
— Pamiatajma, što BNR naradžałasia ŭ ahni Pieršaj suśvietnaj vajny. Byli ludzi, jakija ŭziali na svaje plečy adkaznaść losavyznačalnaha palityčnaha byćcia Biełarusi na ŭsich kartach śvietu. Za heta my ŭdziačnyja ajcam BNR».
Štoraz Jaŭhien Vapa źviartaŭsia da mitynhu sa słovami: «BNR — Być Nam Razam». Hramada adkazvała.
Aleh Łatyšonak kazaŭ pra važnaść niezabyćcia biełarusami svajoj movy. Jon davodziŭ, što dla režymu Łukašenki hałoŭny vorah — biełaruščyna. Ciapier, pavodle jaho, biełaruskaja dziaržava, jakuju łukašysty prysabiečyli, pustaja ŭ siaredzinie.
«My, biełarusy Padlašša, majem ščaście, što ŭ siabie doma. My žyviom na ziamli Kastusia Kalinoŭskaha, — pramaŭlaŭ historyk. — Kastuś Kalinoŭski źviartaŭsia da biełaruskaha naroda na biełaruskaj movie. I najpierš aścierahaŭ ad maskala. Kazaŭ, što, pakul jon budzie nad nami, to ničoha ŭ nas nie budzie. Treba jašče pamiatać, što ničoha ŭ nas nie budzie, kali nie budzie biełaruskaj movy. Kali my nie budziem dumać pa-biełarusku, to kožny budzie nami varočać, jak skacinaju… Zhadajem łozunh kalinoŭcaŭ: «Kaho lubiš?»
Płošča družna adazvałasia: «Biełaruś!»
«Tak, uzajemna», — adreahavaŭ Łatyšonak.
Pakul tryvali pramovy, hrupa žančyn rukami, zapeckanymi čyrvonaj farbaj, razmaloŭvała płakat z nadpisam: «Žyvie Biełaruś!».
«Naša kraina ŭ kryvi, ale my pakazvajem, što i ŭ takich umovach «Žyvie Biełaruś». Jana budzie žyć i budzie volnaj. Ciapier biełarus biełarusu biełarus», — tłumačać ideju pierfomansu jaho aŭtarki.
Suhučnaja sa słovami žančyn pramova Jana Abadoŭskaha. Jon zapeŭnivaje, što akcyi salidarnaści sa źniavolenaj Biełaruśsiu nie spyniacca, pakul jana «nie budzie volnaju, nie vyjduć palitviaźni, a biełarusy, jakija byli vymušanyja źjechać, nie viarnucca dadomu».
«Toje, što nas siońnia šmat sabrałasia, dobra. Heta pakazvaje, što našy dziejańni nie daremnyja. Jak by režymu Łukašenki ni chaciełasia źniščyć biełaruski narod, jon byŭ, jość i budzie. My pieramožam i «Žyvie Biełaruś», — padsumavaŭ Abadoŭski.
«Žyvie viečna!» — vybuchnuła hramada.
Na Rynak Kaściuški biełarusy pryjšli siemjami. Niamała dzietak biehała pad razhornutym vializnym ściaham.
«Ja vučyŭsia ŭ tyja časy, kali ŭ Biełarusi pra BNR raskazvali ŭ škole. Tady, vidać, u siłu ŭzrostu mnoju siońniašniaj dacie nie nadavałasia vialikaha značeńnia. Ciapier u emihracyi razumieješ, nakolki važnaja naša historyja, bolš vostra jaje ŭsprymaješ», — kaža adzin z udzielnikaŭ mitynhu Alaksiej.
Nastupny surazmoŭca davodzić, što pad upłyvam padziej apošnich hadoŭ jon staŭ havaryć pa-biełarusku, a BNR dla jaho — mara, da jakoj treba imknucca ŭsim biełarusam, kab jana stała javaju.
«Biełaruś pavinna być volnaju, biez despatyzmu, rasijskaha hniotu», — kaža Fiodar.
Palitemihrantka Kaciaryna Dzierman u pramovie adznačaje, što ciaham apošnich troch hadoŭ biełarusy pierakanalisia, jak doraha dajecca vola. Jana kaža, što Biełaruś dała śvietu šmat vybitnych asobaŭ, a sami biełarusy adraklisia ad svajoj movy.
«Historyja nie tryvaje niavyvučanych urokaŭ, i my znoŭ hety ŭrok paŭtarajem, znoŭ zmahajemsia za svaju volu, — pramaŭlała Kaciaryna.
— Varta napierš zhadać tych ludziej, jakija achviarujuć svajoj volaj dziela voli Biełarusi. Heta palitviaźni. Kab nazvać ich imiony, spatrebicca hadzina, a moža, i bolej… My ŭsie žadajem, kab jany vyjšli na volu. Marym pra toje. My z hetym bolem žyviom. Ale my hanarymsia hetymi ludźmi i ich mužnaściu. Spadziavajusia, što ŭ Biełarusi budzie jašče adno śviata, jak Dzień Voli. Heta kali palitviaźni vyjduć na volu».
Kaciaryna Dzierman padsumavała pramovu słovami salidarnaści z suajčyńnikami ŭ Biełarusi, dzie im nie dazvolać vyjści sa ściahami, śpiavać śviatočnyja pieśni.
Na mitynhu vystupiŭ pradstaŭnik ukrainskaj dyjaspary ź vinšavańniami i zaklikaŭ da salidarnych dziejańniaŭ z ukraincami, jakija adstojvajuć svaju niezaležnaść. Čalec miascovaj charuhvy «Paspalitaha rušańnia» zaklikaŭ suajčyńnikaŭ zapisvacca ŭ jaho šerahi.
Mitynh u centry Biełastoka doŭžyŭsia bolš za hadzinu. Zaviaršyŭsia jon jašče adnym himnam — bahdanovičavaj «Pahoniaj».
Mitynham adznačeńnie Dnia Voli biełarusami Padlašša nie zaviaršajecca. Ciapier prachodzić śviatočny kancert.
26 sakavika dyjaspara Biełastoka zaprašaje na piknik, a 27-ha ŭ chabie «Novaja Ziamla» projdzie śviatočnaja «Mova nanova». 31 sakavika tam ža adbudziecca śpiektakl fryk-teatra EX TEMPORE pad nazvaj «Maski. Retraśpiektyŭny zrez instynktu samazachavańnia. Manadrama».
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
Kamientary