«Supracoŭnik MZS zhubiŭ čaravik, uciakajučy ad milicyi». Jakimi byli Dni Voli ŭ roznyja hady
Pra śviatkavańnie hadaviny abviaščeńnia niezaležnaści Biełaruskaj Narodnaj Respubliki zhadvajuć palityki i artysty. «U Kupałaŭskim skviery zdymačnuju hrupu BT zakidali śniežkami, a potym hety «telekanał» raspaviadaŭ pra ledźvie nie «źvierstvy» raźjušanaha natoŭpu».
Dzień Voli ŭ 1992-m amal jak aficyjnaje śviata
Muzyka Lavon Volski adznačaŭ Dzień Voli, zdajecca, usio žyćcio. Pieršy raz — u dalokim junactvie.
«My krucilisia pobač ź biełaruskaaryjentavanymi moładzievymi arhanizacyjami — «Majstroŭniaj», «Tałakoj» — tam i daviedalisia pra hety dzień i pačali adznačać», — zhadvaje jon.
Sioleta hadavinu BNR muzyka Lavon Volski adznačyć tradycyjna — kancertam, ale nie ŭ Biełarusi, a ŭ Vilni. Na radzimie ž śviatočnyja rok-kancerty ładzilisia na Dzień Voli padčas karotkaha pieryjadu demakratyi na pačatku 1990-ch. Tady Volski byŭ lidaram hurta «Mroja».
«Heta było amal aficyjnaje śviata, adnaho razu hrali na scenie opiernaha teatra (zdajecca, u 92-m), i ŭsio heta tranślavała BT», — raskazvaje muzyka.
Jak demakratyja skončyłasia, na Dzień Voli stali pravodzić mitynhi i šeści.
«My tam taksama ŭdzielničali, a potym adznačali śviata ŭ kaviarni ci doma ź siabrami», — kaža Volski.
Rokmienu Dni Voli 2006 i 2019 hadoŭ zapomnilisia najbolš.
«Zhadvajecca 2006 hod, kali ŭ Kupałaŭskim skviery zdymačnuju hrupu BT zakidali śniežkami, a potym hety «telekanał» raspaviadaŭ pra ledźvie nie «źvierstvy» raźjušanaha natoŭpu, učynienyja da pradstaŭnikoŭ presy, niaščasnych sumlennych biełaruskich žurnalistaŭ», — zhadvaje muzyka.
U 2019-m Lavon Volski z kalehami-muzykami vyrašyli na Dzień Voli pajhrać dla narodu ŭ centry Minska — na skryžavańni Kamsamolskaj i Revalucyjnaj.
«Nie paśpieŭšy dastać z kiejsaŭ hitary, družna pajechali ŭ Centralny RUUS, dzie nas pratrymali try hadziny na dvare i hadzinu ŭnutry, a potym (taki byŭ jašče viehietaryjanski čas) adpuścili», — uspaminaje Lavon Volski.
U 1996-m patrabavali žyvoha efiru dla apazicyi
Namieśnik kiraŭnika Abjadnanaha pierachodnaha kabinieta Pavieł Łatuška pra Dzień abviaščeńnia niezaležnaści BNR daviedaŭsia padletkam ad zachoplenaha historyjaj baćki. Toj ličyŭ hety dzień najhałoŭniejšaj padziejaj historyi Biełarusi i davodziŭ synu, što 25 sakavika musić być nacyjanalnym śviatam.
Pa słovach palityka, jaho baćki byli zaŭsiodnikami mitynhaŭ i šeściaŭ, na jakija chadzili sa svajoj relikvijaj — bieł-čyrvona-biełym ściaham.
«U našaj siamji zachoŭvalisia navat paštoŭki, jakimi Biełaruski narodny front vinšavaŭ majho baćku z 25 sakavika. Kali ŭvachodziš u kvateru, to možna było pabačyć na lustry nalepku z nadpisam «25 sakavika — Dzień BNR» i hierb «Pahonia». Tamu kožny dzień my viartalisia da hetaj važnaj histaryčnaj padziei. Baćka sam vyrabiŭ z dreva «Pahoniu», i jana taksama była ŭ kvatery», — zhadvaje Pavieł Łatuška.
Palityku najbolš zapomniŭsia Dzień Voli 1996 hoda. U toj čas jon byŭ ataše dahavorna-pravavoha ŭpraŭleńnia Ministerstva zamiežnych spraŭ.
Ź siabram Uładzimiram, supracoŭnikam hetaha ž upraŭleńnia, jon byŭ siarod manifiestantaŭ, jakija patrabavali dla apazicyi žyvoha efiru na telebačańni. Vialikaja hramada ludziej sabrałasia la atočanaha milicyjaj telecentra na vulicy Kamunistyčnaj.
«Ja pamiataju, jak kidali śniežki ŭ milicyju. A paźniej pačaŭsia chapun. My biehli pa praśpiekcie Niezaležnaści ad milicyi sa ščytami, jakaja vychoplivała z natoŭpu ludziej biez razboru. I ŭ hety momant moj siabra zhubiŭ čaravik i, skačučy na adnoj nazie, staraŭsia jaho abuć. A ja jamu kryčaŭ kidać hety čaravik, bo nas zahrabuć i my naŭrad ci budziem pracavać, dzie pracujem. Zrazumieła, trapiŭšy ŭ milicyju, to byli b zvolnienyja», — zhadvaje palityk.
Pavieł Łatuška kaža, što na apazicyjnych imprezach jon bačyŭ niamała kaleh pa dypłamatyčnym korpusie. Pra važnaść Dnia Voli havaryŭ z načalnikam upraŭleńnia Amieryki MZS Andrejem Dapkiunasam.
«Heta byŭ toj čas, kali ŭnučaty plamieńnik Janki Kupały byŭ absalutna prademakratyčnych, prabiełaruskich pohladaŭ, ale siońnia jon užo słužyć režymu ŭ Vienie i jaho bačyli na niadaŭnim samicie ABSIE ŭ Varšavie, — adznačaje palityk. — Moj siabar Vałodzia, jaki zhubiŭ byŭ čaravik, ciapier namieśnik ambasadara ŭ Azierbajdžanie i zabyŭsia, za što my chadzili na mitynhi. Ludzi, na žal, mianiajucca i časam vybirajuć zamožnaje žyćcio dypłamata, ale nie baraćbu za volu i niezaležnaść krainy».
U 2000-m pravaabaroncy mahli adbić ad milicyi ŭdzielnikaŭ
Śpikier Kaardynacyjnaj rady Andrej Jahoraŭ pra Dzień Voli daviedaŭsia ŭ starejšych kłasach škoły praz zacikaŭlenaść historyjaj, čytańnie haziet.
«Dzień Voli čaściej za ŭsio śviatkavali ŭ siabroŭskim kole, — kaža palityk. — Možna było pabačycca z tymi, kaho daŭno nie bačyŭ, prajścisia vulicami pad ściahami, zavitać paśla ŭ kaviarniu. Zvyčajna na Dzień Voli ŭ Minsku źbirałasia masavaja akcyja. I časta ja byŭ siarod jaje ŭdzielnikaŭ».
Andreju Jahoravu najbolš zapomniłasia śviatkavańnie Dnia Voli ŭ 2000 hodzie. Tady jaho pieršy raz zatrymali, i tuju padzieju jon nazyvaje «zmaharskaj» historyjaj.
«25 sakavika 2000 hoda my pajšli na akcyju na płošču Jakuba Kołasa. Ja byŭ vałancioram «Viasny», a «Viasna», jak pravaabarončaja arhanizacyja, manitoryła ŭsie masavyja akcyi, — raskazvaje jon. — Časam možna było navat vyciahnuć kahości z zatrymanych, bo na bejdžy pravaabaroncaŭ i niezaležnaj presy jašče źviartali ŭvahu, ale daloka nie zaŭsiody, kaniešnie. U toj dzień jakraz nie źviartali i milicyja chapała ŭsich biez razboru».
Andrej Jahoraŭ prabyŭ dvoje sutak na Akreścina, a sud niečakana jaho apraŭdaŭ.
«Ničoha asablivaha, kaniešnie, ale zapomniłasia», — adznačaje jon.
Napružany, tryvožny Dzień Voli 2006-ha
Alaksandr Milinkievič dzień BNR ličyć hałoŭnym śviatam niezaležnaści krainy. Jon pierakanany: kali Biełaruś stanie volnaj, jano takim budzie aficyjna, pavodle dziaržaŭnaha zakona.
«U majoj Harodni na pačatku 90-ch pieršyja śviatkavańni arhanizoŭvali demakratyčnyja, jak tady kazali — «niefarmalnyja», arhanizacyi, jakija paŭstali padčas pierabudovy razam z haradskoj uładaj. Uładu pradstaŭlaŭ ja, jak namieśnik mera. Słova mer adpaviadaje rečaisnaści, bo kiraŭnictva harvykankama abiraŭ haradski Saviet deputataŭ, jakija ŭ svaju čarhu byli abranyja na realnych, praktyčna svabodnych vybarach», — kaža palityk.
Milinkievič zaŭvažaje, što siońnia navat ciažka ŭjavić, ale na pačatku niezaležnaści farmavalisia asnovy miascovaha samakiravańnia.
«My ŭ svaich rašeńniach nie byli zaležnymi ni ad premjera Viačasłava Kiebiča, ni ad staršyni Viarchoŭnaha Savieta Stanisłava Šuškieviča, jaki, darečy, u 1993 hodzie taksama braŭ udzieł u śviatkavańni Dnia Voli ŭ Minsku», — adznačaje Milinkievič.
Samym pamiatnym dla jaho byŭ Dzień Voli 2006 hoda. Tady 25 sakavika byŭ napružanym i tryvožnym.
«Tolki tydzień prajšoŭ paśla vybaraŭ prezidenta, dzie ja byŭ adzinym kandydatam ad abjadnanaj apazicyi. U dzień hałasavańnia na płošču Niezaležnaści vyjšła pa acency samich siłavikoŭ bolš za 30 tysiač hramadzian, niahledziačy na pahrozy režymu razhladać udzielnikaŭ «płoščy» jak terarystaŭ», — napaminaje palityk.
U 2006-m Dzień Voli adznačaŭsia praz dva dni paśla žorstkaha razhonu namiotavaha haradka i zatrymańnia ŭdzielnikaŭ.
«Niahledziačy na heta, u centr Minska vyjšli tysiačy minčukoŭ. Płošča Niezaležnaści była ačeplena, i na mitynh u skvier Janki Kupały pryjšłosia praryvacca skroź kardony milicyi i «cicharoŭ». Dzień Voli adbyŭsia i byŭ vielmi emacyjanalnym, zapaminalnym. My hanarylisia tym, što pieramahli strach i adstajali svaju hodnaść», — padkreślivaje surazmoŭca.
Alaksandra Milinkieviča tady aryštavali ŭ redakcyi haziety «Biełorusskij rynok», kudy jon naviedaŭsia dać intervju ab padziejach.
U 2018-m čynoŭniki hatovyja byli na «Žyvie Biełaruś!» adkazać «Žyvie!»
Palityk Anatol Labiedźka z 2000 pa 2018 hady byŭ siarod arhanizataraŭ mitynhaŭ i šeściaŭ da Dnia Voli. Jon kaža, što vybar, jak adznačać hetuju važnuju histaryčnuju datu, byŭ zaŭždy abmiežavany: albo ŭ aŭtazaku, u RUUS, na Akreścina, albo na centralnych vulicach i płoščach Minska.
«Być arhanizataram Dnia Voli — heta adkaznaść, ale i adčuvańnie vialikaha śviata. Heta byli roznyja hady, roznyja scenary, ale štohod my śviatkavali jaho ŭ Minsku i heta było fajna», — kaža Anatol Labiedźka.
Najbolš pamiatny dla palityka byŭ 100-hadovy jubilej Dnia abviaščeńnia niezaležnaści BNR, i jon ciešycca, što byŭ siarod arhanizataraŭ taho Dnia Voli dy vystupaŭ na im.
«Tady było adčuvańnie sapraŭdnaha śviata, — zhadvaje jon. — Byŭ dazvoł. Było 40—50 tysiač čałaviek, jakija pryjšli śviatkavać siemjami, ź dzietkami».
Pa słovach palityka, ułada dazvoliła adznačyć jubilejny Dzień Voli z raźlikam, što na ŭračystaść pryjdzie nievialikaja kupka aktyvistaŭ, ale vyjšła inačaj. Praces uzhadnieńnia z uładaj prahramy śviatkavańnia byŭ cikavym.
«Tady my pabačyli zusim inšych čynoŭnikaŭ. U ich śviacilisia tvary. Jany prychodzili na pieramovy, pačytaŭšy niešta pra BNR, kab adčuvać siabie ŭ temie. Heta byŭ dobry pasył, što budzie ŭ novaj Biełarusi. Čynoŭniki, jakija ciapier la Łukašenki, buduć hnutkimi i im samim budzie cikava rasšyrać miežy historyi, bo Łukašenka — heta 1994 hod, u najlepšym vypadku — Ajčynnaja vajna. Tady i pieramovy z uładaj byli kłasnyja. Čym čynoŭniki byli nižej, tym bolšaja była ichniaja zacikaŭlenaść. Jany chacieli, kab śviata adbyłosia, i prychilna stavilisia. I kali b im skazać «Žyvie Biełaruś», to jany b adkazali «Žyvie!», — raskazvaje Anatol Labiedźka.
Zapomniŭsia Anatolu Labiedźku i Dzień Voli — 2017. Paśla 15 dzion aryštu, praviedzienych u Maładziečnie za «Marš niedarmajedaŭ», palityka adpuścili ŭviečary 25 sakavika.
«Voś takija byli palarnyja Dni Voli, jakija zastalisia ŭ pamiaci nazaŭsiody», — padsumoŭvaje palityk.
2021-y: depresiŭny, ale z nadziejaj Dzień Voli
Aktrysa Kupałaŭskaha teatra Valancina Harcujeva pra isnavańnie Dnia Voli daviedałasia ad baćkoŭ: režysiora Alaksandra Harcujeva i aktrysy Zoi Biełachvościk. Ad siaredziny 1990-ch jany brali dačku na šeści.
Pa słovach Harcujevaj, naviedvańnie 25 sakavika Kurapat było siamiejnaj tradycyjaj, bo tema masavych stalinskich represij była blizkaja siamji.
«Naš svajak Anton Vasiljevič Balicki, narkam aśviety BSSR, jaki ŭznačalvaŭ siekcyju biełaruskaj movy Akademii navuk, byŭ rasstralany ŭ 1937 hodzie razam z mnohimi litaratarami, tamu my išli ŭ Kurapaty», — tłumačyć jana.
Valancina Harcujeva była na jubilejnym, pryhožym i aficyjna dazvolenym 100-hadovym śviatkavańni Dnia Voli, ale joj zapomniŭsia 2021 hod.
«Heta byŭ depresiŭny Dzień Voli, i jaho, mnie zdajecca, usie čakali. Uvieś Minsk byŭ zabłakavany amapaŭcami. I my nie zdoleli vyjści na zakliki. Mnie nie chaciełasia prymać tuju rečaisnaść, ale ŭžo, vidać, nadyšoŭ momant jaje pryniaćcia. Ja spadziajusia i vieru, što nadydzie čas, kali my ŭ volnaj Biełarusi źbiaromsia i adznačym Dzień Voli tak hrandyjozna, śvietła, jak nichto ŭ hetym śviecie hetaha nie bačyŭ i nie čuŭ…»
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆHeta lehiendarnaje fota z pratestaŭ vy dakładna bačyli. Vialikaje intervju ź jaho aŭtaram, jakoha evakujavali ź Biełarusi. «Pavinien byŭ zdymać 9 žniŭnia viasielle siłavika»
«Raspaviadajem jak by tet-a-tet, jak susied susiedu, što adbyvajecca, jak i navošta». Va Ukrainie źjaviŭsia sajt pra Biełaruś i biełarusaŭ
Ci praŭda, što biełarusy nosiać u sabie «hieny rabstva», a ŭkraincy valnalubcy ad pryrody?
Bajpoł nazvaŭ imiony mahčymych zabojcaŭ Andreja Zielcera. I zajaviŭ, što siłavika «Nirvanu» zastreliŭ svoj ža6
Kamientary
Sa śviatam biełarusy