Akcior i režysior Ihar Zabara: A jašče ŭ nas jość kazioł. Jaho zavuć «Šajhu»
Akcior i režysior Ihar Zabara, jaki žyvie va Ukrainie, raspavioŭ «Salidarnaści», čamu jaho nie ŭziali va USU, što raić biełarusam i jak ratujuć «šalonyja piercy», kali nad hałovami laciać bomby
Šmat chto pamiataje i lubić Ihara Zabaru jašče z tych časoŭ, kali jon hraŭ Čorta ŭ «Kamiedyi», a ŭ kultavym śpiektakli «ART» Mikałaja Pinihina źziaŭ na scenie razam ź Viktaram Manajevym i Siarhiejem Žuraŭlom (užo niabožčykam).
Potym Zabara byccam źnik, a nasamreč užo 15 hod jak ščaśliva žanaty na jaskravaj ukraincy Chryścinie, ź jakoj vyroščvaje šalonyja piercy, robiačy vostryja džemy-sousy dy inšyja prysmaki, sabie i na prodaž. Va ŭkrainskim siale na miažy ź Biełaruśsiu.
— Ihar, jak vy vyžyvajecie siońnia?
— My aptymisty, da taho ž ludzi pryzvyčajvajucca da ŭsiaho. Spačatku było duža strašna, u 2022-m, kali chavalisia ŭ sklepie.
A zaraz bomby lotajuć naŭprost užo nad nami. Šachiedy laciać z boku Biełarusi praz nas na Kijeŭ. I amal nad nami źbivajuć usiu hetuju chierniu.
Ale ž my tak pryzvyčailisia, što ŭžo nie chavajemsia. Bo tut niama bombaschoviščaŭ. I amal kožnuju noč u nas taki «fiejervierk», što mama darahaja.
— Dakładna z boku Biełarusi?
— Rakiety i «šachiedy» laciać ža nie pa adnoj trajektoryi. Jany naŭmysna mianiajuć kirunak, kab abyści našu supraćpavietranuju abaronu. Tamu i kružacca z usich bakoŭ.
A naša siało bližej da Biełarusi i, kab dalacieć da Kijeva z poŭnačy, im treba lacieć mienavita z boku Biełarusi. Niekatoryja źbivajucca z kursu i laciać praź miažu da Łukašenki.
Voś i ŭčora nad našaj chataj z boku Biełarusi niesłasia 5 bieśpiłotnikaŭ. A my ŭžo viartajem ich nazad, i jany znoŭ laciać na Biełaruś. I hetak amal kožnuju noč.
Tamu pa fakcie RB pa nam ničoha nie zapuskaje, ale čaściakom lacić da nas mienavita z boku Biełarusi.
Ale zaraz my adčuvajem siabie spakajniej, čym kali b žyli ŭ Kijevie, dzie byli da vajny. Bo kvatera na 9-m paviersie, i kožnuju noč treba było b biehčy ŭ bombaschovišča.
Zaraz žyviem na siale, u nas tut fierma, vyroščvajem svaje ŭlubionyja «šalonyja piercy», i praca nas niejak ratuje. My ŭvieś čas pracujem, tamu ziamla nas lekuje.
«Jany vyjechali i vyratavali svajo žyćcio, ale nie vyratavali biełarusaŭ, jakija zastalisia ŭ krainie»
— Zaŭsiody čamuści ličyła vas biełarusam, a vy z Pałtavy. Ci byli niehatyŭnyja vodhuki ŭ vaš bok va Ukrainie paśla pačatku vajny?
— Byli niuansy, jość i dahetul. Skažu, što ja pieršy režysior va Ukrainie, jaki daŭ mažlivaść biełarusam, svaim tavaryšam, pracavać u maich prajektach. Heta i Aleh Harbuz, i Tolik Kot, Miša Jeśman.
Va Ukrainie ja šmat kaho pierakonvaŭ, što heta samyja fajnyja aktory. I mnohija ź ich davoli jaskrava spracavali ŭ maich sieryjałach užo tut. Heta było da vajny.
Ale z toj pary my nie majem znosin, bo majo staŭleńnie da biełarusaŭ źmianiłasia. Na žal. I navat da maich siabroŭ. Bo viedajecie, mo heta žorstka, ale dumaju, što być apazicyjanieram za kardonam — heta niadobra. Treba rabić svaju spravu ŭ svajoj krainie. Jany vyjechali i vyratavali svajo žyćcio, ale nie vyratavali žyćcia biełarusaŭ, jakija zastalisia ŭ krainie.
Kali ŭ vas u Biełarusi ŭ 2020-m byŭ bunt, mnie zdavałasia, što treba jaho davieści da kanca. Čaho ž vy, biełarusy, supynilisia, źniali tapki i stali na łavački? Čamu vy nie išli da rezidencyi, nie darabili spravu?
— A vy viedajecie, što zaraz u Biełarusi robicca? Kožny dzien zatrymańni, pieratrusy, aryšty…
— Što vy kažacie! Nie moža być, aj-jaj-jaj… Heta vy zaraz mnie i maim adnaviaskoŭcam, na kaho kožny dzień laciać bomby?
«Jak byŭ by adzin Harbuz — jaho b pasadzili, a kab takich było 100 tysiač — to nie»
— Vy ŭzhadali svajho kolišniaha siabra Aleha Harbuza, jaki zaraz žyvie ŭ Varšavie, a z 94-ha byŭ suprać Łukašenki i ličyć, što Rasieja nie maje prava isnavać u ciapierašnim vyhladzie. Jaho mara — kab Biełaruś stała svabodnaj, a Rasieja raspałasia….
— Čakajcie, jon maryć pra heta za miažoj? Nu dyk za miažoj šmat chto pra heta maryć. A što jon robić dziela hetaha?
— Vam było b lahčej, kali b Harbuz zaraz siadzieŭ u biełaruskaj turmie?
— Jak byŭ by adzin Harbuz — jaho b pasadzili, a kab takich było 100 tysiač — to nie. Vy byli na adzin krok da pieramohi. Kali b biełarusy tady, u 2020-m, pajšli dalej… Kali b vy Łukašenku dacisnuli — užo b amal piać hod było b usio dobra. A tak što kazać, bieschrybietnaść.
— I što raicie biełarusam u siońniašnich umovach?
— Adstojvać svaju niezaležnaść, jak heta rabili ŭkraincy. Vychodzić na svoj Majdan. Tak, buduć zahinułyja, ale ŭsio ž taki raniej ci paźniej, ale ž budzie i niezaležnaść.
Ja nie abvinavačvaju biełarusaŭ, ale ž zaraz vy raschlobvajecie toje, što sami ž nie dacisnuli. Vašy śviadomyja chłopcy pajšli i zrabili połk Kalinoŭskaha va Ukrainie. I zaraz zmahajucca na baku Ukrainy, bjuć m***ŭ. I heta vyjście. A kali Ukraina pieramoža — to my i vas taksama padciahniem.
— Dyk voś Aleh Harbuz i kazaŭ, što kali ŭ Polščy zrobiać ukrainskaje padraździaleńnie — jon hatovy ŭziać u ruki zbroju i zmahacca za Ukrainu. Bo jamu taksama nadakučyła, kali pra biełarusaŭ kažuć, što my možam tolki «nyć».
— Nu dyk Aleh moža pryjechać da nas, va Ukrainu, nie čakajučy mabilizacyi ŭ Polščy. Chaj pryjazdžaje, budzie žyć u mianie, zaviadu jaho ŭ vajenkamat, daduć zbroju i pojdzie vajavać.
— Chtości zaŭvažyć, što vy voś ža nie ŭziali zbroju, darujcie.
— Mnie 62 hady. Ale ŭ 2022-m ja chadziŭ u vajenkamat zapisvacca ŭ ZSU. Mnie vydali pozvu. Pajšli z žonkaj na bazar i nabyli mnie zdaravienny vajenny zaplečnik.
Žonka skazała: «Daj mnie telefony ŭsich svaich kamandziraŭ, kab ja viedała, dzie i z kim ty budzieš žyć (śmiajecca)». Źbirała valizu i ŭvieś čas płakała.
Ale ŭ vajenkamacie simpatyčnaja dziaŭčyna skazała mnie: «Ihar Uładzimiravič, vam praz try miesiacy 60 hadoŭ. Tamu biarycie vudu i idzicie łavić rybu».
Na miedkamisii ja nabrachaŭ, što ŭ mianie śpina nie balić, i vočy harna bačać. Ale mianie ŭsio ž rassakrecili. Zrabili analizy i adpravili dachaty. Ja duža zasmuciŭsia, a žonka mocna ŭzradavałasia.
A, i jašče, heta, kaniešnie, nie lepšym čynam havoryć pra łuckich ukrainskich chłopcaŭ, ale ž. Kali ja stajaŭ na miedkamisii, było jašče čałaviek 15, ź jakich mo 13 «kasili». Maładyja, ale ž «tam balić i voś tam». Ja byŭ adziny dziadok, u jakoha ničoha nie baleła.
Razumieju, što nichto nie choča pamirać, ale ž svaju krainu my pavinny baranić ad złodziejaŭ.
«U našym miastečku zdaryłasia akupacyja, u jakoj my žyli 45 dzion»
— Jakaja zaraz samaja vialikaja dla vas składanaść?
— (žonka padkazvaje) Pravilna sabrać tryvožnuju valizu (uśmichajecca). Na vypadak Treciaj suśvietnaj. I treba ž kožny dzień niešta rabić.
A, i kali vy mnie kazali, što ja nie pajšoŭ na vajnu, to heta nie tak. Ja abaraniaŭ Kijeŭskuju vobłaść, byŭ u terytaryjalnaj abaronie. Bo ŭ našym miastečku zdaryłasia akupacyja, u jakoj my žyli 45 dzion.
— Jakija byli vašyja abaviazki ŭ terabaronie?
— U mianie jość słužbovaja aŭčarka De Nira. Mnie vydali zbroju, i my stajali tut z chłopcami, na miažy, i vyłoŭlivali deerhešnikaŭ (dyviersijna-raźviedvalnaja hrupa rasiejcaŭ — S.). Dvuch našych chłopcaŭ zabili.
My pieršyja, chto apynuŭsia pierad m***i, bo jany ŭvachodzili va Ukrainu jakraz praz naša siało. Na druhi dzień paśla pačatku vajny.
— Pra što tady dumali?
— Tady byŭ taki padjom, zdavałasia, što heta skončycca praz try dni. Tady ja taki durny byŭ, ničoha nie bajaŭsia. Zdavałasia, što voś zaraz usich m****ŭ pierabjem.
Nam duža pašancavała, što ŭ nas byli nie buraty. Kamandzir rasiejcaŭ byŭ bolš-mienš narmalovy. Mała pa nas pastralali. A ŭ susiednich vioskach adbyvaŭsia žach, jany ž navat sabak u valjerach rasstrelvali…
«Ja źbiraju ich u «supraćhazie». Bo ich adrazu možna ŭ hazavy bałončyk»
— Ihar, pa fejsbuku zdajecca, što vas vyciahvaje z tuhi firma «Šalonyja piercy» i fajnyja prysmaki, jakija vy ź ich robicie.
— U nas nievialikaje pradpryjemstva, ciaplička, i tak, my robim usialakija sousy. Duža bahata danatujem na ZSU, chłopcam adpraŭlajem, troški vałanciorym, źbirajem hrošy na prybory načnoha bačańnia. U nas nie taki biznes, kab jeści čornuju ikru, ale na žyćcio chapaje.
Samaje pahanaje, što našy piercy treba vyroščvać i ŭzimku, a dla hetaha patrebna elektryčnaść, jakuju časta adklučajuć. Heta najbolšaja prablema.
— A vy i ŭzimku piercy vyroščvajecie?
— Kab jany byli sapraŭdnyja piercy, jakija možna źbirać u lipieni, ich treba sadžać jašče da novaha hodu. I hałoŭnaje, kab im było ciopleńka. Heta ž nie bałharskija piercy, a takija hatunki — što «chimična zbroja»!
Ja źbiraju ich u mascy, u «supraćhazie». Bo ich adrazu možna ŭ hazavy bałončyk (śmiajecca). Samaje strašnaje, kali ty zabyŭsia što ich źbiraŭ — i pakałupaŭsia ŭ nosie…
Ale ž ja jašče i troški klipy zdymaju, roliki, padpracoŭvaju pa prafiesii. Aktoram nie pracuju, bo žyvu dosyć daloka ad Kijeva. A teatraŭ u nas tut niama, jość tolki kłub na siale. Tam apošnim časam tolki pachavańni. Chłopcaŭ pryvoziać. Zaŭtra ŭ 12 my znoŭku idziom pravodzić u apošni šlach.
«Heta maja maładość i samyja lepšyja hady žyćcia»
— Ihar, šmat biełarusaŭ pamiatajuć vas u našych ulubionych śpiektaklach: i «ART», i «Kamiedyja». Ci zhadvajecie vy kaliści hetyja časy?
— Jak ja mahu nie zhadvać, kali heta maja maładość i najlepšyja hady žyćcia? Niadaŭna byŭ dzień narodzinaŭ u Śviety Nikifaravaj, jakaja hrała sa mnoj u «Kamiedyi» Małanku. Ja jaje pavinšavaŭ, parazmaŭlali. I Šulaka ŭzhadvaju.
Ale ž samaje strašnaje, što moj najlepšy siabra Jaŭhien Žuraŭkin, ź jakim razam pracavali ŭ Miensku, zaraz u Sievastopali. Na baku m****ŭ. Ja bačyŭ, jak jon vitaŭ Maškova, padnosiŭ jamu pasłužliva mikrafon.
— Jak takoje ź im adbyłosia?
— Paśla taho, jak napačatku vajny jon skazaŭ mnie, što «nie vsio tak odnoznačno», u nas niama znosin. Jon daŭno ŭ Sievastopali, my da jaho jeździli da vajny, usio było kłasna. Tady.
Skažu bolš, mnie ŭ 2014-m, paśla Majdanu, prapanavali stać hałoŭnym režysioram Sievastopalskaha dramteatra.
— I što vy na heta adkazali?
— Nu tady ŭžo Krym byŭ «m****ski», i ja ich pasłaŭ. Jany ž dumali, što heta ŭsio zakonna, što «Krym ich».
— Jakija tady byli pačućci?
— Pa-pieršaje, my pasvarylisia z žonkaj, kali ja skazaŭ joj pra prapanovu, i što «ja padumaju». Jana ŭ mianie takaja, «zaciata banderivka». Try dni nie razmaŭlali. A jašče ja tady nabuchaŭsia.
— A vy nasamreč dumali nad hetaj prapanovaj?
— Nu tak, bo «Sievastopolskij tieatr imieni Łunačarskoho… Ordiena kakoho-to tam chrienova Lenina»… Kali ščyra, ja razvažaŭ. Tam moj siabra Žuraŭkin, ja tam usich viedaŭ, navat kaliści pryzy atrymlivaŭ. I «Kamiedyju» my tam hrali. Dla mianie Sievastopalski teatr da 2014-ha byŭ duža ciopły.
— Što vam žonka kazała na hetkuju prapanovu?
— Nu heta ŭ efir nielha puskać…
Viedajecie, Žuraŭkin, kali słužyŭ u armii, byŭ tankistam. A ja — rakietčyk. Było b cikava sustrecca, kali b jon da nas pryjechaŭ na rasiejskim tanku. Narmalovy taki siužet dla filmu: sustreča lepšych siabroŭ. Ale adzin z ukrainskaha boku, a druhi — z rasiejskaha. Voś tak žyćcio razvodzić navat samych blizkich.
«Kali na dušy było pahana, ja jechaŭ u Raŭbičy i šmat tam hulaŭ»
— Ci nie było ŭ vas dumak źjechać z Ukrainy? Strašna ž.
— Maje dźvie dački žyvuć u Amierycy. I abryvajuć telefony, kažučy: «Tata, nie chvalujsia, hrošy je, pryjazdžaj!»
Ale ja nikudy nie pajedu. Tut mohiłki baćkoŭ, haspadarka, try katy, try sabaki. Našy piercy. Kudy ja pajedu?
A jašče ŭ nas jość kazioł. Viedajecie jak jaho kličuć? «Šajhu».
A viedajecie čamu? Kab nie strašna było zabivać. Pazaŭčora zabili śvińniu «Skabiejevu»…Treba ž siabie niejak viesialić i vyciahvać z hetaha ŭsiaho. Niemažliva žyć uvieś čas u stresie.
— Kali b była mahčymaść pryjechać u svabodnuju Biełaruś, što b najpierš zrabili paśla abdymkaŭ ź blizkimi? Mo zastalisia ŭ Miensku lubimyja kutočki?
— Kaniešnie, Fiłarmonija, Trajeckaje, Kamaroŭka. Mo tam jašče handluje babula, u jakoj ja lubiŭ nabyvać kvašanuju kapustu? Jana jašče zaŭsiody źlivała mnie rasoł, biaspłatna. Duža smačna było!
Kali ž na dušy było pahana, ja jechaŭ u Raŭbičy i šmat tam hulaŭ.
A jašče ź vialikim zadavalnieńniem zajšoŭ by ŭ stary akciorski bufiet Kupałaŭskaha teatra. Pry adnoj umovie: kab hałoŭnym tam znoŭ staŭ Mikałaj Pinihin.
Ź Biełaruśsiu źviazany 15 hadoŭ majoj maładości: ź Mienskam, z teatram, ź siabrami. Tam i dačka naradziłasia.
Ja duža lublu Biełaruś i z zadavalnieńniem pajechaŭ b, kali b tam nie było Łukašenki i toj ułady.
Bolš za ŭsio b chaciełasia, kab siońniašniaje žyćcio akazałasia prosta strašnym snom. Kab zaŭtra pračnucca — i Žuraŭkin pobač, narmalovy, jak raniej. Kab Šulak, Nikifarava, usie našyja akciory, Kościa Mamaciuk, hrymior naš. Kab znoŭ hrali «Kamiedyju». Žuraŭla ŭžo, na žal, nie viernieš.
Kab pobač znoŭ byli Vicia Manajeŭ, Zoja Biełachvościk, Kola Pinihin, Vova Ceśler, Hurynovič i Rymašeŭski. Usie maje siabry. I kab sieści ź imi, nalić čaračku, čoknucca i skazać: «Chaj ci klaty m***li sa zbrojaj u rukach usie zdochnuć»…
Mastaki Ščamialova i Rymašeŭski ŭ SIZA pa narodnym artykule
Kamientary