Žonka Hienadzia Buraŭkina: Dobra, što jon nie bačyć taho, što siońnia robicca. Navat miemaryjalnuju došku na jaho domie nie dali paviesić

— My ŭ hety dzień abaviazkova źbirali siabroŭ, — uspaminaje Julija Jakaŭleŭna, jak raniej śviatkavali dzień naradžeńnia Buraŭkina. — I pakolki heta byŭ žnivień, cudoŭnaje ciopłaje nadvorje, ale nie takaja haračynia, jak ciapier, to siadali ŭ Kryžoŭcy pad jabłyniami. A kali źbiralisia nie na dačy, tak doma — ale zaŭsiody prychodzili siabry, i ŭsie viedali, što 28-ha treba pryjści da nas.

Ciapier, kaniečnie, pojdziem da jaho na mohiłki…

A jašče adna siamiejnaja tradycyja Buraŭkinych źviazanaja z 9 maja. Reč u tym, što akurat u hety dzień para niekali raśpisałasia ŭ ZAHSie, tolki potym pastaviŭšy pierad faktam baćkoŭ. Padzieju adznačali pa-studencku: u kafe ŭniviersama «Staličny» śviedka maładych, Mikałaj Matukoŭski, pačastavaŭ kampaniju pielmieniami i vinom «Hamza».

Fota: asabisty archiŭ Julii Buraŭkinaj

Buraŭkin lubiŭ viasiołyja zastolli. Siabry paeta na dzień naradžeńnia zaŭsiody prynosili ŭ padarunak svaje novyja knižki, mastaki — karciny.

— Byŭ niejki pieryjad, što pačali ŭsie daryć samavary, — z uśmieškaj pryhadvaje žonka. — Nie skažu ciapier, ci tady było tak modna, ci šmat ich było ŭ prodažy. Ale tyja samavary i zaraz zastalisia, čatyry na dačy i adzin doma.

Ź inšych pamiatnych rečaŭ — padarunki, jakija jamu rabili kalehi ŭ Ńju-Jorku, pradmiety z łahatypam AAN, jakija ciapier nahadvajuć pra tuju častku našaha žyćcia, i heta taki nasyčany ŭspamin (u 1991-1994 hodzie Hienadź Buraŭkin byŭ pastajannym pradstaŭnikom Biełarusi pry AAN, i siamja amal 4 hady pražyła ŭ ZŠA. — Zaŭv. red.)

«Patrebnyja nie adzin ci dva čałavieki, apantanyja biełaruskaściu»

— Darečy, pra ŭspaminy. Ci nie pryjšoŭ jašče, na vašu dumku, čas publikavać miemuary Hienadzia Buraŭkina?

— Ja pahladzieła tyja jahonyja natatniki: heta nie miemuary, chutčej, dziońnikavyja zapisy — roznyja asacyjatyŭnyja ŭspaminy, razvahi pra piśmieńnikaŭ, pra roznyja padziei ŭ žyćci, pra toje, što jon čytaŭ i što jaho turbavała.

Ale jašče nie, dakładna nie. Tam jon mnoha dzie raskryvaŭ svaju dušu, toje, što, moža, jašče nie patrebna apubličvać. Skažam tak, treba, kab jahonyja zapisy dačakalisia momantu.

— U minskaj tapanimicy ŭviekaviečanyja imiony roznych ludziej, jakija navat i nie majuć dačynieńnia da Biełarusi. Ale dahetul niama ani vulicy Bykava, ani Karatkieviča, Baradulina, Buraŭkina… Ci byvaje vam kryŭdna z hetaj nahody?

— Ja miarkuju, pavinien prajści čas, kab hramadstva ŭśviadomiła, što treba nazyvać vulicy i naohuł bierahčy pamiać pra svaich, a nie čužyncaŭ, a to navat prybłudnych ludziej. U nas ad hetaha mankurcizmu šmat jakija śfiery ciarpiać.

A treba adukoŭvać ludziej — kab jany byli nie prosta piśmiennyja, a kab pamianiałasia staŭleńnie da svajho: da svaich prarokaŭ, da svaich paetaŭ, piśmieńnikaŭ, fiłosafaŭ, hierojaŭ. Pakul usio heta zabivajecca niejkaj niepatrebščynaj.

Niekalki hod tamu, zhadvaje žonka paeta, da jaje pryjšli maładyja ludzi ź idejaj ustalavać miemaryjalnuju došku na domie, dzie žyŭ Hienadź Buraŭkin. Julija Jakaŭleŭna adrazu skazała: «Vam nichto nie dazvolić heta zrabić», — i nasamreč, inicyjatyva «patuchła» na ŭzroŭni Minharvykankama.

— Navat došku nie dazvolili, — z prykraściu kanstatuje jana. — Ja ŭžo nie kažu pra toje, što 20 hadoŭ jaho nie drukavali dziaržaŭnyja vydaviectvy, tolki «Mastackaja litaratura» vydała pieršuju za mnohija hady knihu (zbornik «Nici losu» vyjšaŭ pry kancy 2018-ha. — Zaŭv.).

I kab prabić hetuju ścianu, patrebnyja nie adzin ci dva čałavieki, apantanyja biełaruskaściu — treba, kab heta rabiła dziaržava, i va ŭsich škołach, va ŭsich VNU hłybiej vyvučali svaju kulturu, svaju historyju.

Pavialičyć

«Biełaruskaje telebačańnie nie hladžu»

«Čornaj navałaju kocicca źvierchu
Hvałt niebyvały,
Raźjatrany verchał.
U kiraŭničych surovych pramovach
Beścicca znoŭ biełaruskaja mova».

U 2000-m, kali hetyja radki cenzura ledź nie vykinuła z knihi Buraŭkina «Pamiž zorkaj i śviečkaj», paet naŭrad ci ŭjaŭlaŭ, jakich razmachaŭ dasiahnuć cisk na movu i represii biełaruskich tvorcaŭ praz dva dziasiatki hadoŭ. Jak ułady «začyściać» sotni ŭstanoŭ kultury, likvidujuć Sajuz biełaruskich piśmieńnikaŭ, PEN-centr i Tavarystva biełaruskaj movy, zakryjuć navat časopis «Vožyk», dzie jon pracavaŭ.

— Jak acharaktaryzavać toje, što zaraz adbyvajecca z kulturaj i litaraturaj? — pierapytvaje Julija Jakaŭleŭna. — Viedajecie, ja pieračytvała nie tak daŭno Hareckaha i druhich piśmieńnikaŭ pačatku XX stahodździa. Zdajecca: sto hadoŭ prajšło. A jak učora napisana pra adnosiny da movy, da litaratury, da ludziej, jakija apiakujucca hetym.

Ja prosta ŭ žachu. Pryjšoŭ adzin z unukaŭ i kaža: «Oj, dobra, što dzied nie bačyć hetaha ničoha». Voś i ŭsio, što možna skazać pra ciapierašni stan.

— Uznačaliŭšy Dziaržteleradyjo BSSR, Hienadź Mikałajevič zdoleŭ padniać uzrovień biełaruskaha TB. Toje, za što jaho krytykavali i nazyvali «nacyjanalistam» — raźvićcio litaraturna-dramatyčnaj redakcyi, dziciačaj redakcyi, spartyŭnyja efiry pa-biełarusku, upor nie na ideałohiju, a na aśvietnickuju składovuju, narešcie, «Kałychanka», na jakoj vyraśli niekalki pakaleńniaŭ biełarusaŭ — paźniej stała znakam jakaści. Ale apošnija niekalki hadoŭ adbyvajecca imklivaja dehradacyja. Ci hladzicie vy siońnia ajčynnaje telebačańnie?

— Biełaruskaje, taksama jak i ruskaje, telebačańnie ja nie hladžu. Prosta nie mahu — ni naviny, ni druhija jakija-niebudź pieradačy.

Sprava ŭ tym, što telebačańnie ciapier nastolki niebiełaruskaje — niama słovaŭ, kab vykazać svaje adnosiny da jaho, i navat žadańnia ŭklučać televizar niama. Daliboh, na poŭnym surjozie. A z pačatku vajny naohuł siadžu tolki ŭ internecie.

«Na treci dzień uvarvańnia na moj rodny horad upała rakieta»

Kali Julija Jakaŭleŭna, ukrainka, tolki pryjechała ŭ Minsk, to nie viedała ni ruskaj, ni biełaruskaj movy. Ale ź lohkaściu zasvoiła i pierajšła na biełaruskuju ŭ pobycie:

— Kali ŭžo vučyłasia va ŭniviersitecie i paznajomiłasia z Hienadziem, dyk i pytańniaŭ nie ŭźnikała — i biełaruskaja, i ruskaja, i ŭkrainskaja — usie jany ŭva mnie arhanična spałučylisia i nie vyklikali nijakaj niajomkaści.

— Ale paśla 24 lutaha prajšła vyraznaja linija demarkacyi — nie stolki pamiž movami, kolki pamiž nośbitami… Jak vy daviedalisia pra pačatak vajny?

— Jašče kali ruskija vojski stali na miažy, niejak adrazu mnie tak błaha stała, i było adčuvańnie, što voś-voś jany pojduć, pierastupiać hetuju miažu. A jakraz pierad pačatkam vajny jany z Dalokaha Uschodu pavieźli ŭsio svajo žaleznaje načyńnie, zbroju. Dumaju: usio, vajna. I sapraŭdy jana pačałasia.

Ja płakała ceły miesiac, nie mahła supakoicca. Na treci dzień uvarvańnia na moj rodny horad upała rakieta — praŭda, ničoha nie razburyła, ale čałavieka zabiła, jaki na rovary jechaŭ.

I ŭsio biełaruskaje, što ŭ nas tut było, što adsočvali i pieražyvali — adsunułasia na druhi płan, bo na pieršy vyjšła maja Ukraina. Usio tak pieraplałosia i adno na adno nakłałasia — i biełaruskaje, i ŭkrainskaje, i vajennaje, i siamiejnaje — vielmi ciažka pra heta navat havaryć.

Va Ukrainie, kaža Julija Jakaŭleŭna, u jaje zastavalisia rodnyja — dvajuradnaja siastra ź siamjoj. Ale prykładna za paŭhady da lutaha-2022 jany źjechali.

U Hienadzia Buraŭkina było šmat ukrainskich siabroŭ-tvorcaŭ, jakich jon pierakładaŭ na biełaruskuju movu. Žonka pierakananaja, što i ciapier jon by nie pramaŭčaŭ. Ale što mohuć paety i piśmieńniki z abvostranym pačućciom spraviadlivaści ŭ našych ciapierašnich umovach?

— Nie viedaju, — uzdychaje Julija Jakaŭleŭna. — Ja ž nie tvorca. «Ja nie paeta, o kryj mianie, Boža!» — jak pisaŭ Kupała. Nakolki baču, mnohija źjechali i tam niešta robiać. A tut siadzieć u turmie za dumki… Nie mahu skazać, ci jość adziny pravilny vybar dla tvorcaŭ.

Minsk, 2000-yja. Fota: Siarhiej Šapran. 

— A toj fakt, što z ukrainskaj školnaj prahramy vyklučyli biełaruskich aŭtaraŭ (Bykava — z abaviazkovaj, Kupału i Zakońnikava — z pazakłasnaha čytańnia) — jak da hetaha pastavicca?

— Oj, mnie zdajecca, jany prosta nie viedajuć ich tvorčaści! Boža moj, nu što heta — Bykava vyklučyć z prahramy. Bykava, jaki vajavaŭ u šerahach Ukrainskaha frontu i byŭ paranieny pad Kiravahradam, i maci navat atrymała «pacharonku». Za što jaho tvory prybirać — tolki za toje, što biełarus?

Kaho jašče — Zakońnikava? Narmalny paet, taksama niezrazumieła, čamu vykinuli. Dumaju, što jany navat nie čytali ich, a dziejničali pa takim pryncypie: raz biełarus, a ź biełaruskaj ziamli laciać rakiety — značyć, nie treba mieć ź im spravu.

Heta maralny taki momant, balučaja reakcyja, jak i z hetymi vizami, kali słova «biełarus» užo atajasamlivajecca z «ahresar». Budziem spadziavacca, što paśla ŭsio heta vierniecca na koły svaje, narmalizujecca — ale, na moj pohlad, pavinien prajści čas, i niemaleńki.

«Kab z padručnikaŭ nie vykidvali vieršy…»

— Hienadź zaŭsiody byŭ biełarusam. I ŭsio žyćcio pieršasnaj dla jaho była Biełaruś — my tak i knižku ŭspaminaŭ pra jaho nazvali ź Siarhiejem Šapranam, «Biełaruś pieradusim». Tamu što sapraŭdy, što b jon ni rabiŭ — zaŭsiody hałoŭnaj dla jaho była dumka, što heta patrebna Biełarusi siońnia ci budzie patrebna ŭ budučym.

Ciapier ja spadziavajusia, što ŭ suviazi z 2020 hodam biełaruščyna pašyryłasia. Nie kažu pra palityčnyja źmieny ci jašče što. Ale luboŭ da svajoj radzimy, pavahu da svaich hierojaŭ, — voś na hetyja zruchi ja ŭskładaju nadzieju.

— Ci škadujecie pra niešta, što vam chaciełasia zrabić razam, a nie paśpieli?

— Navat nie viedaju. Što my chacieli? Dy taho ž, što i ŭsie — chaciełasia b ubačyć roskvit kultury biełaruskaj, pavahu da jaje naroda.

Paet pajšoŭ, ale pamiać zastałasia. I najlepšaje ŭšanavańnie — čytać jaho vieršy, śpiavać pieśni («Kałychanku», jak ni staralisia ŭłady i telebosy, tak i nie ŭdałosia prybrać z teleefiru. A «Zavirucha» i mnohija inšyja pieśni na vieršy Buraŭkina praciahvajuć hučać pa radyjo).

— Chaciełasia b, kaniečnie, bolš — ale jak čałaviek ścipły, bolš ničoha nie prašu, — śmiajecca Julija Jakaŭleŭna. — Voś kab jašče z padručnikaŭ nie vykidvali vieršy, kab dzieci choć proźvišča viedali — i, moža, niejki radok zakranuŭ by dušu maleńkaha čałavieka.

• 37
• 3
• 1
• 2
• 6
• 6