Bieraźviečča. U miescy, palitym kryvioj tysiač achviaraŭ savieckaha i nacysckaha režymaŭ, i siońnia pakutujuć biaźvinnyja ludzi
Siońnia stała viadoma, što palityk Mikałaj Statkievič, asudžany da 14 hod źniavoleńnia ŭ kałonii asablivaha režymu, byŭ etapavany ŭ PK-13 u Hłybokim. Hetaja turma znachodzicca ŭ pradmieści, jakoje histaryčna nazyvajecca Bieraźviečča, a jaje budynki byli śviedkami mnohich trahičnych padziej, piša krajaznaviec Jan Ramiejka.
Bieraźviečča ŭpieršyniu zhadvajecca ŭ histaryčnych krynicach z nahody vajny z Rasijaj. Z padziej vajny pamiž VKŁ i Maskovijaj 1512-1522 hadoŭ mnohija pamiatajuć tolki bliskučuju pieramohu pad Oršaj u 1514 hodzie — ale nasamreč, hetaja vajna była doŭhaj i pryviała da terytaryjalnych strat dla našaj dziaržavy. Siarod inšaha, tady maskoŭcy zabrali ŭ VKŁ Smalensk.
U 1519 hodzie maskoŭskaje vojska zrabiła hłyboki rejd pa ziemlach Vialikaha Kniastva Litoŭskaha, i siarod spustošanych pasieliščaŭ, pra jakija zhadvajuć krynicy, było Bieraźviečča.
Bieraźviečča — pasielišča, raźmieščanaje ŭ pryhožym miescy pamiž aziorami Vialikaje i Padłaznaje, naležała staradaŭniamu połackamu rodu Korsakaŭ. U 1552 hodzie jano było adnym z samych vialikich miastečak na poŭnačy Biełarusi — sorak dvaroŭ miaščan, dvor Korsakaŭ i carkva. Paśla Livonskaj vajny, kali Połackaja ziamla na paŭtara dziesiacihodździa trapiła pad maskoŭskuju akupacyju, Bieraźviečča ŭžo nie adradziłasia jak miastečka — Korsaki zaachvočvali miaščan sialicca ŭ susiednim Hłybokim.
Na pačatku XVII stahodździa Bieraźviečča było ŭ vałodańni Jazepa Korsaka. Jon nieadnarazova ŭdzielničaŭ u vojnach z Maskvoj: u smalenskaj kampanii 1610 hoda, pachodzie na Maskvu ŭ 1612-m, abaronie Dzisny ŭ 1632-m. Pry kancy žyćcia Korsak, nie majučy dziaciej, pastanaviŭ usie svaje majontki pieradać carkvie. Bieraźviečča, dzie pry parafijalnaj carkvie byli pachavanyja jaho baćki, jon addaje hreka-katalickamu ordenu bazyljanaŭ z umovaj, kab tyja malilisia za supakoj dušaŭ jaho baćkoŭ dy navučali praŭdzie viery navakolnych viaskoŭcaŭ. Taksama jon zasnoŭvaje klaštar karmielitaŭ bosych i parafijalny kaścioł u Hłybokim.
U 1756-1762 hadach architektar Jan Tobija Dyderštejn uzvodzić u Bieraźvieččy novuju muravanuju carkvu — daśledčyki nazyvajuć jaje viaršyniaj raźvićcia vilenskaha baroka. Pobač z carkvoj paŭstaje dvuchpaviarchovy muravany klaštar. U 1773 hodzie bazyljanie adkryvajuć šaścikłasnuju škołu — adpaviednik sučasnych himnazij — dzie vučylisia dzieci šlachty i ŭnijackaha duchavienstva z usiaho rehijona.
U vyniku skasavańnia rasijskimi ŭładami Unii ŭ 1839 hodzie, klaštar u Bieraźvieččy stanovicca pravasłaŭnym. U 1874 hodzie ź jaho vyjazdžajuć apošnija manachi — i čverć stahodździa klaštar i carkva stajali pustyja. Ułady mieli roznyja idei vykarystańnia klaštornych muroŭ, až da raźmiaščeńnia ŭ im špitala dla varjataŭ. Urešcie, u 1901 hodzie carkoŭnyja ŭłady pasialili ŭ Bieraźvieččy prysłanuju z Arłoŭskaj hubierni ihumieńniu Sierhiju z šaściu siostrami-pasłušnicami. Manaški zakłali pry klaštary dvuchkłasnuju nastaŭnickuju škołu i adramantavali carkvu, jakaja była ŭžo ŭ avaryjnym stanie.
U 1919 hodzie Hłyboččynu zaniali polskija vojski. Manašak prymusova vysielili ź Bieraźviečča, carkvu zabrali pad kaścioł. Pryznačany ŭ 1924 hodzie hłybocki ryma-katalicki dekan, biełarus Antoni Ziankievič, sprabavaŭ dabicca, kab zrabić Bieraźviečča centram unijackaj parafii — ale polskija duchoŭnyja ŭłady ŭ Vilni nie byli zacikaŭlenyja ŭ adradžeńni ŭschodniaha abradu.
U murach klaštara raźmiaściłasia vojska. Z 1924 da 1939 hoda tam stacyjanavaŭ połk Korpusa achovy pamiežža «Hłybokaje» — bo pobač, kiłamietraŭ za tryccać — była miaža z SSSR. U śviatyni adbyvalisia nabaženstvy dla vajskoŭcaŭ, a raz na hod, u śviata Piatra i Paŭła, tam adbyvaŭsia fest, na jaki mahli patrapić šyrokija masy viernikaŭ.
17 vieraśnia 1939 hoda, kali Čyrvonaja armija napała na Polskuju Respubliku, niešmatliki harnizon Bieraźviečča adstupiŭ da miažy z Łatvijaj. Savieckim akupantam pilna treba byli budynki pad turmy — i jany pieratvaryli klaštornyja mury na śledčuju turmu NKVD. Turma była raźličanaja na 530 viaźniaŭ, ale ŭvieś čas była pierapoŭnienaja — naprykład, 20 sakavika 1940 hoda ŭ joj trymali 905 čałaviek. Značnaja častka viaźniaŭ była palityčnymi.
Praź Bieraźviečča prachodziła elita rehijona — ziemleŭładalniki, čynoŭniki, inžyniery, nastaŭniki, uračy. Nazva «Bieraźviečča» navodziła strach na žycharoŭ Hłyboččyny, Brasłaŭščyny i Pastaŭščyny.
24 červienia 1941 hoda, praz dva dni paśla taho jak nacysckaja Niamieččyna napała na svaich učorašnich sajuźnikaŭ z SSSR, kanvojniki z NKVD pačali «evakuacyju» turmy. Častku viaźniaŭ rasstralali ŭ samim Bieraźvieččy. Častku vysłali na ŭschod čyhunkaj. Astatnich pašychtavali ŭ kałonu i pahnali pieššu ŭ bok Viciebska. Pa darozie kanvojniki zabivali słabiejšych viaźniaŭ. Na treci dzień, 26 červienia, kali kałona pierakročyła Dźvinu kala miastečka Uła, kanvojniki zahadali viaźniam lehčy na ziamlu — i rasstralali z kulamiotaŭ.
Pavodle savieckich dakumientaŭ, u toj kałonie było 916 čałaviek — vyžyć zdoleli tolki niekalki čałaviek. Bolš za pałovu zabitych składali «osuždiennyje za kontrrievolucionnyje priestuplenija» — to bok, palityčnyja viaźni.
Niemcy, kali zaniali Hłybokaje, dazvolili miascovym žycharam uskryć mahiły ŭ Bieraźvieččy. Heta musiła dać prapahandyscki efiekt — pradstavić siabie jak «vyzvalicielaŭ ad balšavizmu». Ale nieŭzabavie nacysty pačali ŭ Bieraźvieččy jašče bolšyja źvierstvy, stvaryŭšy pad hołym niebam łahier dla vajennapałonnych.
Vosieńniu i zimoj 1941 hoda savieckija pałonnyja pamirali ŭ Bieraźvieččy tysiačami. Ich chavali ŭ tranšejach u lesie Barok na supraćlehłym baku Padłaznaha voziera. Pavodle acenak, zroblenych savieckaj kamisijaj paśla zakančeńnia vajny, tam mahło być pachavana kala 27000 achviaraŭ.
U 1944 hodzie Saviety znoŭ zrabili ŭ bieraźvieckich murach turmu — ale na hety raz nie SIZA, a papraŭčuju kałoniju. Heta była adna z troch na ŭvieś Sajuz turmaŭ «osoboho riežima», dzie adbyvali termin samyja niebiaśpiečnyja złačyncy. Mnohija ź viaźniaŭ i pamirali ŭ turmie. Ich chavali na mohiłkach Kopcieŭka ŭ Hłybokim — kali zajści za kaplicu i spuścicca ŭniz, to kala aharodžy jość mahiły, dzie zamiest kryža — žalezny prut, a na im tablička z numaram.
Carkva ŭ Bieraźvieččy savietam była nie patrebnaja. U 1949 hodzie Hłybocki rajvykankam prymaje pastanovu razabrać budynak na cehłu. Rujnavańnie śviatyni pry ŭžyvańni pracy źniavolenych ciahnułasia niekalki hadoŭ — užo ŭ 1955-m ad carkvy nie było i śledu.
U časy niezaležnaj Biełarusi budynak bazyljanskaha klaštara byŭ uniesieny ŭ śpis pomnikaŭ architektury. Ale turma tam zastajecca — praŭda, ciapier tam siadziać nie tolki asudžanyja da asablivaha režymu, ale i da ahulnaha.
U 2011-2012 hadach u Bieraźvieččy adbyvaŭ pakarańnie lidar «Maładoha Frontu» Źmicier Daškievič. Pa matyvach hetaj adsiedki jon napisaŭ apovieść «Čarviak». Paśla jon uspaminaŭ, što miascovyja achoŭniki stavilisia da viaźniaŭ lepiej, čym u kałonijach va ŭschodniaj častcy Biełarusi.
Paśla padziej 2020 hoda ŭ Bieraźvieččy znoŭ źjavilisia palitviaźni. Tut adbyvali terminy chvory na ankałohiju aktyvist z Chojnikaŭ Alaksiej Ramanaŭ, rabočy sa Žłobina Alaksandr Babroŭ, mocna źbity siłavikami hamialčanin Siarhiej Vieraščahin.
Ahułam ža ŭ Bieraźvieččy «palityčnych» nie mnoha — mahčyma, z toj pryčyny, što hetaja kałonija pryznačanaja dla tych, chto asudžany paŭtorna.
24 červienia 2022 hoda stała viadoma, što ŭ Bieraźvieččy budzie adbyvać termin palityk Mikałaj Statkievič, jakomu za «padrychtoŭku masavych biesparadkaŭ» dali 14 hadoŭ taho samaha «asablivaha režymu».
Trahičnaja historyja Bieraźviečča, na žal, praciahvajecca.
Jak ahienty biełaruskaha HRU ŭkaranilisia ŭ apazicyju: novaje rasśledavańnie14
Kamientary