Niemaršanski sad. Adkul takaja niezvyčajnaja nazva ŭ novaj stancyi mietro?

U Minsku adkrylisia try novyja stancyi treciaj linii mietro — «Aeradromnaja», «Niemaršanski sad» i «Słucki haściniec», jakija budavali sa žniŭnia 2017 hoda.

Nazvy «Aeradromnaja» i «Słucki haściniec» asablivych pytańniaŭ nie vyklikajuć, adna adsyłaje da niadaŭna źnikłaha aeraporta Minsk-1, dzie ciapier budujuć «Minsk-Śviet», druhaja — da darohi ŭ bok Słucka. A voś što za «Niemaršanski sad» mnohija, vidavočna, i nie zdahadvajucca, bo siońnia sadu z takoj nazvaj u horadzie nie isnuje. Nie isnavała i raniej.

Dźvie Łošycy

Pasieliščy ŭ hetaj častcy Minska isnujuć zdaŭna, pra što śviedčać archieałahičnyja pomniki. U časy Vialikaha Kniastva Litoŭskaha tut, na race Łošyca, isnavała Łošyckaja vołaść, jakaja z časam razdrabiłasia na šerah majontkaŭ. Niekatoryja pasieliščy zachavali nazvu Łošyca. Adnu Łošycu, kala ŭpadzieńnia adnajmiennaj raki ŭ Śvisłač, usie dobra viedajuć, a voś druhaja straciła svaju nazvu i ciapier pra jaje viedajuć tolki tyja, chto cikaviacca minskaj daŭninoj. Mienavita ź joju i źviazanaja nazva novaj stancyi mietro.

Pavialičyć

Spačatku Łošycaj vałodali Chadkievičy. U siaredzinie XVI stahodździa praz šlub jana dastałasia kniaziu Bahdanu Zasłaŭskamu, jaki byŭ mienskim namieśnikam. U Bahdana było čatyry dački, prynamsi dźvie ź ich, Maryja i Fiadora, atrymali ŭ spadčynu doli ŭ Łošyckim majontku. Ad ich jany pierajšli da mužoŭ, kniazioŭ Tałačynskaha i Adzinceviča. Častka majontka, jakaja dastałasia Fiadory, kab adroźnivać jaje ad inšaj, stała pa mužy zvacca Łošycaj Adzincoŭskaj. A voś Maryja druhi raz vyjšła zamuž za pradstaŭnika rodu Harnastajaŭ, tamu jaje častka atrymała nazvu Łošyca Harnastajeŭskaja. 

Zrešty, Maryja, Fiadora, a taksama ichniaja siastra Hanna pamierli biaździetnymi, majontak całkam uspadkavała čaćviortaja siastra Tamiła, žonka kniazia Druckaha-Horskaha. Druckija-Horskija vałodali Łošycaj Adzincoŭskaj da kanca XVII stahodździa, kali jaje nabyli Kastravickija, u kancy XVIII stahodździa jana trapiła va ŭładańni Radziviłaŭ.

Adkul Niemaršanskija?

U pačatku 1790-ch hadoŭ majontak pry «vialikaj darozie pinskaj» vykupiŭ Juzaf Niemaršanski, jaki pastupiŭ na rasijskuju dziaržaŭnuju słužbu, pracujučy asesaram Minskaj kazionnaj pałaty, jakaja kiravała dziaržaŭnaj majomaściu i budaŭnictvam u hubierni. Nie budziem śćviardžać, ale vyhladaje, byccam niechta skarystaŭsia svaim stanoviščam dla ŭłasnaha ŭzbahačeńnia.

Možna zdahadacca, što pa daŭniaj tradycyi miascovaść zajmieła ŭ svajoj naźvie imia novaha ŭładalnika — Łošyca Niemaršanskaja. 

U publikacyjach možna časta pračytać, što Niemaršanskich nazyvajuć «viadomym u minskim rehijonie rodam». Nasamreč pra hety rod na siońnia amal ničoha nie viadoma. Pytańnie vyklikaje navat toje, adkul jon uziaŭsia na Minščynie.

Ślady Niemaršanskich adšukvajucca ŭ Kovienskaj hubierni, u samym sercy Žamojci. Tut ža, u Rasijenskim paviecie, niedaloka ad paviatovaha centra, znachodziłasia akolica Niemaršany (poł. Niemorszany, lit. Nemaršioniai). Padobna, što mienavita jana i dała nazvu ŭsiamu rodu.

Možna taksama adšukać Akt ab zamienie bajarskich ziamiel na ziemli karaleŭskich sialan Vidukleŭskaj vołaści za 1571 h. (Vidukli — blizkaje da Niemaršanaŭ miastečka), dzie zhadvajucca pradstaŭniki rodu Pacevičaŭ i vałoki Niemaršanskija. 

Pavialičyć

U knizie polska-litoŭskaha daśledčyka Jana Ciechanoviča «Rycarskija rody Vialikaha Kniastva Litoŭskaha» zhadvajecca rod Pacevičaŭ-Niemaršanskich, jaki ad vieku žyŭ u Ašmianskim paviecie i karystaŭsia hierbam «Pałova Arła».

Apisańnie hierba nie dajecca, ale ŭ 12-ju častku Ahulnaha hierboŭnika dvaranskich radoŭ Usierasijskaj impieryi, zaćvierdžanaha impierataram u 1882 hodzie, uniesieny hierb Niemaršanskich ź Minskaj hubierni, jaki možna było b nazvać mienavita «Pałovaj Arła»:

«Ščyt raśsiečany. Pravaja častka błakitnaja. U levaj častcy ŭ siarebranym poli pałova čornaha dvuchhałovaha arła z čyrvonymi vačami, jazykom i załatoj dziubaj, uviančanaha čyrvonaj kniažackaj karonaj».

Zdajecca, niejki śled z chlebnych krošak možna prasačyć, ale daśledavańnie pachodžańnia Niemaršanskich užo sprava navukoŭcaŭ. 

Pavialičyć

Darečy adzin zaŭvažny śled u biełaruskaj kultury zahadkavy rod Niemaršanskich usio ž pakinuŭ — talenavitaha mastaka Uładzisłava Nieviaroviča, bolš viadomaha pad psieŭdanimam Jan Tysievič. Doŭhi čas litoŭskija mastactvaznaŭcy pisali, što jon naradziŭsia na terytoryi Litvy, a ŭkrainskija, što ŭ Stanisłavavie (ciapier heta Ivana-Frankoŭsk). Jak časta byvaje ŭ takim vypadku, praŭda znajšłasia pasiaredzinie — baćki mastaka ažanilisia ŭ Łošycy, a sam jon naradziŭsia ŭ Marcybieliškach kala Śmiłavičaŭ. Jaho maci była Tekla ź Niemaršanskich, dačka taho samaha Juzafa Niemaršanskaha i Kaciaryny Šyški. 

Łošyca Niemaršanskich

Pavialičyć

A što ž z Łošycaj Niemaršanskich? U XIX stahodździ jana składajecca ź dźviuch častak: ułasna vioska, dzie miełasia karčma, raźmiaščałasia na paŭnočnym bierazie Łošycy, praź jakuju byŭ pierakinuty most, a majontak — na paŭdniovym bierazie. Łošyca Niemaršanskaja była centram uładańniaŭ rodu, jaki pa stanie na pačatak XX stahodździa vałodaŭ vialikimi abšarami na poŭdzień ad Minska.

Pavialičyć

Pavialičyć

Nad rakoj mieściłasia siadziba z dvuchpaviarchovym domam, flihielami, haspadarčymi pabudovami, atačonaja vialikim parkam z sadam.

Siadziba była pabudavanaja ŭ zvykłym dla XIX stahodździa styli kłasicyzmu. Jaje vyhlad dajšoŭ da nas tolki dziakujučy Pieršaj suśvietnaj vajnie. Siadzibny dom z kałonnym porcikam na hałoŭnym fasadzie i jahonyja šlachieckija interjery trapili ŭ frantavuju hazietu 10-j niamieckaj armii.

Pavialičyć

Pavialičyć

Ale zdymak z nadvorku nie zusim dakładny, bo bačna, što dach damalavany retušoram i niejak dziŭna padrazaje vokny druhoha pavierchu. Tym nie mienš heta dobraja krynica, kab kali-niebudź adbudavać siadzibu, bo savieckija časy jana pieražyć nie zmahła.

Pobač ź siadzibaj byŭ Niemaršanski haj (moža, tak było b lepš nazvać stancyju mietro?), jaki razam ź vielizarnym Lachaŭskim hajem, słaviŭsia svaimi majoŭkami.

Saviecki sad

Paśla revalucyi majomaść Niemaršanskich była nacyjanalizavana, a imia ekspłuatataraŭ vykinuta z nazvy vioski. Kab adroźnivać ad inšaj Łošycy, hetuju stali nazyvać Łošyca 2-ja.

Mienavita z hetym pieryjadam źviazanaje ŭźniknieńnie viadomaha sadu. Tak, pry siadzibie, naturalna, byŭ svoj sad, ale ni ŭ jakaje paraŭnańnie z tym vielizarnym sadam uzdoŭž słuckaj šašy, jaki raźbili tut pieršyja dziesiacihodździ savieckaj ułady, jon nie idzie. Budynki samoj siadziby prystasavany pad składy harodniny i sadaviny płodaaharodninnaha saŭhasa «Łošyca». U adnym ź flihielaŭ adkryta krama, u budynkach haspadarčych pabudoŭ — majsterni. Na haspadarčym dvary pabudavany draŭlanyja budynki i škoła.

Pavialičyć

U čas Druhoj suśvietnaj vajny Łošyca vyhareła, miascovyja žychary razabrali reštki siadzibnych pabudoŭ na cehłu. Ale siadziba nie źnikła. Na amierykanskich aerafotazdymkach Minska vydatna prasočvajecca i byłaja haspoda (vidać, tolki cokalnaja jaje častka, bo cieni zanadta karotkija), i tak zvanaje «koła honaru» — tradycyjny padjezd da šlachieckich siadzib, i dva adnolkavyja flihieli, simietryčna raźmieščanyja pa bakach koła.

Pavialičyć

Na zdymku 1972 hoda pobač z byłoj siadzibaj usio jašče vielizarny pa pamierach pładovy sad, jakija ciahniecca daloka na poŭdzień, až da prajezdu za ciapierašnim handlovym centram «Karona» pa vulicy Karžanieŭskaha. Ale takoj idyličnaj karcinie zastavałasia być niadoŭha.

Hibiel sadu i siadziby

Užo ŭ nastupnyja hady amal uvieś pładovy sad byŭ vysiečany pad budaŭnictva bujnoha žyłoha rajona Kurasoŭščyna i kliničnaha haradka Balnicy chutkaj miedycynskaj dapamohi i Dziciačaj balnicy №3.

Pavialičyć

Pavialičyć

Pry hetym sam siadzibny kompleks budaŭnictva spačatku nie zakranuła, paŭnočnaj miažoj kliničnaha haradka stała daroha, jakaja išła ad byłoj słuckaj šašy da siadzibnaha doma. Daroha hetaja, pašyranaja i zaasfaltavanaja, zastałasia dahetul. 

Adnym z apošnich u toj čas byŭ pabudavany šmatpaviarchovy balničny korpus, u jakim siońnia raźmiaščajecca RNPC traŭmatałohii i artapiedyi. Jon uščylnuju prylahaŭ z poŭdnia da byłoj siadziby, ale siadzibnyja pabudovy nijak nie zaminali savieckim budaŭnikam. Zatoje zaminali prajekciroŭščykam.

Pavialičyć

Jak tolki korpus byŭ skončany, flihieli pa levy bok ad siadzibnaha doma źnieśli, kab zrabić zihzahapadobny prajezd. Až da siaredziny 2000-ch hadoŭ, kali tut była stvorana parkoŭka, nichto nikoli nie karystaŭsia hetym prajezdam — na zdymkach bačna, što jon prosta zaros.

Pavialičyć

U toj ža čas źnik i flihiel pa pravy bok — praź jaho niechta prakłaŭ haspadarčy prajezd, jaki siońnia viadzie da haražnaha kaapieratyvu, što, jak rakavaja puchlina, zachoplivali sabie kavałki ziamli dzie tolki mahli.

Da pačatku 2000-ch hadoŭ terytoryja byłoj siadziby była całkam zaniadbanaja, častka kryćcia siadzibnaha doma abvaliłasia. Ruiny ablubavali marhinały, praź jakich ledź nie kožnym hod tam hareła śmiećcie. U žniŭni 2015 hoda, paśla čarhovaha pažaru, miascovyja čynoŭniki vyrašyli źnieści sutareńni siadziby i zasypać ich ziamloj. 

Pavialičyć

Pavialičyć

Pavialičyć

Siońnia pra byłuju siadzibu nahadvaje tolki padjezd da jaje dy ślady koła honaru pasiarod zaraślaŭ.

Nie našmat bolš zastałosia i ad savieckaha sadu, amal całkam jon byŭ vysiečany pry budaŭnictvie balnic i žyłoha rajona. Niekalki frahmientaŭ zastałosia kala samoj siadziby, jašče častka byłoha sadu stała balničnym skvieram dziciačaj balnicy. Da siaredziny 2000-ch reštki sadu zajmali plac na rahu vulic Karžanieŭskaha i Lejtenanta Kižavatava, ale da viasny 2009 hoda ŭsie pładovyja drevy tam vysiekli.

Šlachiecka-saviecki sintez

Pavialičyć

Pavialičyć

Kali ŭ 2012 hodzie Tapanimičnaja kamisija vybirała nazvy dla novych stancyj mietro, to, kirujučysia žadańniem adlustravać zabytyja za savieckim časam histaryčnyja nazvy, jana, vidavočna, sutyknułasia z prablemaj. Navat niahledziačy na toje, što stancyja raźmieščana nie zusim kala siadziby, Łošyca Niemaršanskaja, vidavočna, była adzinym značnym histaryčnym abjektam u hetym miescy. 

Ale «Łošyca Niemaršanskaja» błytałasia b ź inšaj Łošycaj, raźmieščanaj u inšaj častcy horada. Nazvać «Sadovaj» u honar savieckaha sadu, ad jakoha taksama amal ničoha nie zastałosia, było b prymityŭna. U vyniku naradziŭsia šlachiecka-saviecki simbijoz «Niemaršanski Sad», kambinavanaja nazva, jakaja abjadnoŭvaje ŭ sabie roznyja pieryjady historyi hetaha rajona. 

Pavialičyć

Možna spadziavacca, što hetaja nazva źviernie ŭvahu žycharoŭ rajona na jaho historyju, paspryjaje tamu, što ŭsio čaściej buduć kazać pra nieabchodnaść adbudovy byłoj siadziby i pieratvareńnia daliny Łošycy ŭ haradski park. Akramia balničnaha płota i ržavych haražoŭ hetamu ničoha nie zaminaje — miesca dahetul volnaje, a jak vyhladała siadziba, my viedajem dziakujučy niamieckim fotazdymkam.

• 52
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0