«Vorah u nas z ukraincami adzin — Pucin i Rasija». Džaźmien-biełarus źbiraje hrošy na «Azoŭ»
U Lvovie ŭtvaryŭsia svoj «džazavy atrad», u składzie jakoha jość i biełaruski pijanist Kanstancin Haračy, viadomy pa hurcie Apple Tea. U volnuju chvilinu muzyka raspavioŭ «Našaj Nivie» pra inicyjatyvu lvoŭskich muzykaŭ, džaz i svoj niaprosty šlach za apošnija dva hady.
Haračy trapiŭ va Ukrainu vosieńniu 2020 hoda. Z radzimy źjazdžaŭ chutka — chapiła troch dzion, kab sabracca dy vyjechać na aŭtobusie ŭ Kijeŭ. Kanstancin vyrašyŭ pakinuć Biełaruś, bo atrymaŭ ź milicyi kopiju pratakoła, dzie było skazana: u dačynieńni da jaho viadziecca administracyjny praces pa artykule 23.34. U krainie tady jakraz pačali aryštoŭvać muzykaŭ, dy i sam Haračy tady tak aktyŭna vykazvaŭsia nakont dyktatury, što mieŭ padstavy padazravać: sutkami historyja z hetym pratakołam nie skončycca.
Jak vybiraŭ krainu dla pierajezdu? Pakolki nie mieŭ vizu, moh źjechać tolki va Ukrainu, i, jak ciapier ličyć Kanstancin, vielmi dobra, što jon tak zrabiŭ. Da starych tvorčych znajomstvaŭ dadalisia novyja, i vynikam stała cikavaje tvorčaje žyćcio.
Na druhi dzień paśla pačatku vajny, 25 lutaha, Kanstancin z žonkaj byli vymušanyja źjechać z Kijeva. Spačatku zastalisia ŭ maleńkim haradku pad Lvovam, dzie adrazu pačali šukać mahčymaść być karysnymi:
«Tam nie było čaho rabić, tamu my sprabavali kuplać miedykamienty dla vajskoŭcaŭ, plali maskirovačnyja sietki — maleńki horad, maleńkija patreby. I my vyrašyli pierabiracca ŭ Lvoŭ, bo viedali, što tut jość niejki [muzyčny] varušniak i mahčymaść dapamahać», — raspaviadaje Kanstancin.
Džaźmien taksama sprabavaŭ pajści ŭ terabaronu, ale ž jamu adrazu admovili jak biełarusu. Jak pryznajecca muzyka, zaraz žyć ź biełaruskim pašpartam va Ukrainie nie nadta prosta:
«Ja nie mahu atrymać hrošy ŭ banku, kali mnie niechta pažadaje ich pieravieści. Duža składana zaraz pierasiakać miežy: mahu vyjechać z Ukrainy, ale nie mahu tudy potym viarnucca, nie mahu zaraz praciahnuć dazvoł na žycharstva, jak i inšyja biełarusy va Ukrainie».
U Lvovie Haračy dałučyŭsia da tak zvanaha džazavaha atrada «Džazoŭcy» — supołki muzykaŭ, jakija hrajuć dabračynnyja kancerty i achviarujuć zaroblenyja na ich hrošy na karyść bataljona «Azoŭ». Raskład u džazoŭcaŭ nasyčany — Kanstancin hraje try-čatyry kancerty na tydzień, i niekatoryja ź ich prachodziać na davoli niazvykłych placoŭkach. Naprykład, u adnym ź lvoŭskich džazavych kłubaŭ, jaki znachodzicca ŭ padvale staroha budynka i tamu źjaŭlajecca zaraz dobrym schoviščam. Taksama džazoŭcy hrali i ŭ sapraŭdnych bombaschoviščach, dzie źbirali hrošy dla vajskoŭcaŭ, ale ž padychod da vykanańnia zastajecca adnym i tym ža pry lubych umovach. Voś jak heta tłumačyć Kanstancin:
«Kali ty muzyka i vychodziš na scenu, u lubych umovach ty robiš adnolkavyja rečy, namahaješsia hrać lepš i cikaviej. Viadoma, što džaz — heta zaŭsiody impravizacyja, ale padychod da jaje pavinien zastavacca adnym: ty rychtuješsia da kancerta, vychodziš na scenu i hraješ.
Vialikaja kolkaść muzykaŭ va Ukrainie nie mieła mahčymaści hrać u pieršy miesiac paśla pačatku vajny, bo nie było kancertaŭ i razumieńnia, jak ich zaraz ładzić. Ale z pačatku krasavika viarnulisia kancerty i adkrylisia kłuby. I heta było najbolš važna — toje, što zaraz my možam hrać kancerty. Niahledziačy na vajnu, pavietranyja tryvohi i abstreły, my ŭsio roŭna vystupajem, źbirajem hrošy, padtrymlivajem Uzbrojenyja siły.
Šmat chto z ukrainskich muzykaŭ, samyja śmiełyja, ciapier na froncie. Ale nie ŭsie muzyki vajary, niekatorym navat admaŭlali ŭ tym, kab trapić na front. Zastajecca druhi varyjant — rabić toje, što ty možam rabić najlepš. Dobra, što muzyki i inšyja tvorčyja ludzi zaraz mohuć pracavać i dapamahać inšym u toj składanaj situacyi, u jakoj my zaraz znachodzimsia.
Adčuvaju vialikuju patrebu heta rabić, a jak ža inakš? Vorah u nas z ukraincami adzin — Pucin i Rasijskaja Fiederacyja, i zmahacca my pavinny razam. Atrymlivajecca, što heta druhi dom, chacia ŭ mianie i niama takoha adčuvańnia. U apošni čas usio bolš uśviedamlaju, što dom u mianie ŭ Minsku, a ŭsio astatniaje — heta ŭžo druhi ci treci dom, i tak dalej».
Aktyŭnych džazoŭcaŭ niedzie 25 čałaviek, za paru miesiacaŭ isnavańnia prajekta jany sabrali dla «Azova» kala 50 tysiač dalaraŭ. Častkova taki vialiki pamier atrada źviazany z tym, što zaraz u Lvovie šmat muzykaŭ z usioj Ukrainy — z Kijeva, Vińnicy, Charkava i inšych haradoŭ. Haračy — adziny biełarus u hetaj ukrainskaj kampanii, i spačatku jon adčuvaŭ trochi naściarožanaje staŭleńnie da siabie. Ale z časam usio źmianiłasia, dy i staryja suviazi dapamahli — Kanstancin raniej vystupaŭ u Lvovie z kijeŭskimi džazavymi vykanaŭcami.
Muzyki, tłumačyć biełarus, uvohule lahčej naładžvajuć kantakt: razam pajhrali, pahavaryli — i ŭsio, niama nijakich miežaŭ. Kanstancin i sam sprabuje iści nasustrač ukrainskim kaleham: u atradzie ŭsie hutarać pa-ŭkrainsku, i jon starajecca taksama kamunikavać na hetaj movie, chacia i na prostym uzroŭni.
Što hrajuć džazoŭcy?
«I svaju, i čužuju muzyku, — raspaviadaje Haračy. — Byvaje, što džazavyja muzyki ŭvohule nie damaŭlajucca, što jany buduć ihrać. Časam hučyć ukrainski džaz, ale ž džaz — heta ludzi: ukraincy hrajuć ukrainski džaz, amierykancy — amierykanski.
Jak pakazvaje praktyka, kali ludzi dobra hrajuć džazavuju muzyku, absalutna nie važna, adkul jany rodam. Viedaju vielmi šmat ukrainskich muzykaŭ, jakija pracujuć u Jeŭropie i Amierycy i cudoŭna siabie adčuvajuć. Džaz — taki žanr, jaki znachodzicca absalutna pa-za nacyjanalnaściami».
Časam kažuć, što džaz — heta pra svabodu, ale ž Kanstancin z hetym nie zusim zhodny. Styl muzyki, da jakoha naležyć, Haračy nazyvaje vobrazam myśleńnia ci navat ładam žyćcia:
«Mnie samomu było b psichałahična ciažka hrać tam inšuju muzyku, niešta takoje, što mocna abmiežavanaje praviłami. U džazie vielmi šmat praviłaŭ, mo našmat bolš, čym u kłasičnaj muzycy. Adno praviła časam vyklučaje inšaje, tamu ŭ ciabie jość vybar, da jakoha praviła ty budzieš prysłuchoŭvacca.
Džaz — heta nie prosta vobraz myśleńnia, heta jašče i mova. Kali ty vałodaješ hetaj movaj, ty možaš na joj vyražać absalutna roznyja rečy, možaš navat prydumlać niapravilnyja słovy, ale heta ŭsio roŭna buduć słovy na toj movie, jakoj ty karystaješsia. U kłasičnaj muzycy ludziej vučać čytać toje, što ŭžo napisana inšymi, a ŭ džazie — havaryć samomu na movie muzyki».
Nie kožnamu padabajecca džaz, tym bolš va Uschodniaj Jeŭropie, dzie histaryčna isnavała zusim inšaja muzyka. Tym bolš cikava daviedacca ŭ znakamitaha biełaruskaha džazavaha vykanaŭcy, jak jon trapiŭ u hetuju historyju i čamu vyrašyŭ, što džaz — heta jaho. I ŭvohule, ci možna prymusić palubić džaz?
«Prosta ŭ rańnim dziacinstvie mnie spadabałasia hetaja muzyka, adčuŭ u joj niešta svajo. Dzicia ž nie padmanieš, jamu abo padabajecca, abo nie. Časam kažuć, što džaz — muzyka nie dla ŭsich. Heta tak, ale ŭ tym sensie, što niechta ŭ jaje prosta nie ŭrubajecca. Viedaju šmat prykładaŭ, kali dzieciam padabalisia navat davoli składanyja džazavyja kampazicyi, bo im padabałasia sama hetaja muzyka, i heta nie patrabavała ad ich nijakaj dadatkovaj adukacyi ci žyćciovaha vopytu. Tak što tut usio prosta: abo heta tabie blizkaje, abo — nie. Viedaju ludziej, jakija chodziać na džazavyja kancerty prosta tamu što im padabajecca sama atmaśfiera tam, chacia jany i nie nadta razumiejuć samu muzyku. Na takich imprezach ludzi raźniavolvajucca, prajaŭlajuć žyvyja emocyi».
Kanstancin pahadžajecca, što takija emocyi — mienavita toje, što zaraz atrymlivajuć ludzi na lvoŭskich kancertach džazoŭcaŭ. Viadoma, što dla ich heta i mahčymaść pieravieści ŭvahu na niešta inšaje, bo idzie vajna i kožny dzień u Lvovie hučyć pa niekalki pavietranych tryvoh. Pra heta, viadoma, zabyć niemahčyma, ale kali ty hraješ muzyku ci słuchaješ jaje, ty trochi ad hetaha adklučaješsia. Ź inšaha boku, pakolki heta džazavaja muzyka, ty dzielišsia ź ludźmi svaim vopytam i svaim adčuvańniem usich padziej, tak što ad hetaha nie syści.
Haračy nie admaŭlajecca ad taho, što ciapierašnija pieražyvańni, jak i padziei 2020 hoda, paŭpłyvali na jaho muzyku, ale ž nie vyznačaje, jak. Dla kožnaha heta indyvidualna, tym bolš što kožny čałaviek prachodzić praz takija padziei pa-roznamu. Niechta ŭ 2020-m aktyŭničaŭ i chadziŭ na pratesty, niechta siadzieŭ doma, Kanstancin dyk i ŭvohule byŭ vymušany źjechać z krainy.
«Viadoma, asabisty vopyt upłyvaje na muzyku, — razvažaje biełarus. — Ale pry hetym ja nie mahu skazać niešta ŭ duchu «voś, u majoj muzycy źjavilisia notki razzłavanaści ci žalu». Heta ŭsio fihnia, i kali muzyka takoje kaža, heta značyć, što jon śpiecyjalna tak hraje i niama ŭ jaho muzycy adbitku realnych pracesaŭ. Toje, što nasamreč adbyvajecca z taboj, ty i sam nie zaŭsiody možaš adsačyć.
Šmat ludziej va Ukrainie zaraz upali ŭ nianaviść da ŭsiaho rasiejskaha i vyhadoŭvajuć jaje, ale mnie taki padychod nie blizki. Razumieju, što ciapier adbyvajecca złačynstva suprać čałaviectva, i Rasiju nieabchodna pieramahčy prosta dla taho, kab heta kašmar dla ŭsiaho śvietu skončyŭsia. Ale takija rečy, jak strach i nianaviść, zhubna ŭździejničajuć na čałavieka, tym bolš na tvorcu. U takoj situacyi znajści luboŭ i zdolnaść daravać našmat składaniej, i mnie zdajecca, heta toje, na što treba źviarnuć uvahu.
Ci možna vymiaščać emocyi praz tvorčaść? Tak, i heta toje, što adbyvajecca pastajanna. Ale ja b nie chacieŭ dzialicca nianaviściu sa sceny, liču, što zadača artysta zusim u inšym — u tym, kab znajści pryhažość u roznych jaje prajavach i padzialicca joj ź ludźmi, bo pryhažość — heta boskaja prajava. Kali atrymajecca, hetym možna i padtrymać ludziej. Duchoŭna padtrymać tak možna nie kožnaha, bo ŭsim padabajecca roznaja muzyka, a finansava my zaraz zdolnyja padtrymać ludziej. Baču, što patrochu raście suma, jakuju my źbirajem, i heta značyć, što my robim niešta karysnaje».
Karyść — heta važna, ale ž nakolki darečna ładzić niešta zabaŭlalnaje ŭ vajenny čas? Pierš za ŭsio, biełarus nie pahadžajecca z tym, što džaz — heta častka zabaŭlalnaj śfiery, dy i samu nazvu kirunka nazyvaje zanadta ahulnaj.
«Zaraz da hetaha kirunka adnosiać vielmi roznuju muzyku, — tłumačyć Kanstancin. — Sto hadoŭ tamu džaz byŭ muzykaj, hruba kažučy, dla bardelaŭ, ale ŭžo ŭ 1950-ja hady heta była zusim inšaja muzyka. Džaz unikalny tym, što jon źbiraje ŭ siabie elemienty ŭsich astatnich stylaŭ, tamu heta asablivy adbitak usioj muzyki ŭ śviecie — akademičnaj, narodnaj, elektronnaj i inšych žanraŭ».
Jakim by ni byŭ džaz, jamu — jak častcy muzykalnaha śvietu — u vajnu jość miesca. Biełarus tłumačyć heta tym, što niejkaja muzyka zaŭsiody maje prava na isnavańnie, pytańnie chutčej u słušnaści. Na pachavańniach słušnaj budzie nie lubaja muzyka, i toje samaje možna skazać pra suviaź muzycy ź luboj situacyjaj u žyćci, prostaj ci składanaj. Hałoŭnaje, što kolki ludziej — stolki i muzyki, navat bolš, miarkuje Kanstancin.
«U pieršy miesiac vajny ŭsim było psichałahična ciažka, bo ludzi raptoŭna sutyknulisia z žachami vajny, šmat što było niezrazumieła. Nie mahu skazać, što zaraz usie da ich pryvykli, prosta šmat jakija rečy ŭžo nikoha nie ździŭlajuć. Žyć u takim emacyjanalnym napružańni vielmi ciažka.
Była padobnaja situacyja, kali ŭ vieraśni 2020 hoda my z Apple Tea adyhrali kancert u Harodni. Šmat chto tady admianiaŭ kancerty, my taksama sumniavalisia, ci varta nam vystupać — maŭlaŭ, nie budziem hrać, pakul revalucyja nie pieramoža. Akazałasia, što kali ty hraješ kancert dla tych, chto choča ciabie pasłuchać, heta važna jak dla ciabie, tak i dla ich.
Toje ž samaje i tut, ludzi zasumavali pa narmalnych rečach. My ž prapanujem nie pjanuju orhiju, a sustreču z pryhožym. A heta nieabchodna».
Ciapier Lvoŭ, jak padkreślivaje Kanstancin, pieratvaryŭsia ŭ sapraŭdnuju kulturnuju stalicu Ukrainy, bo ŭ horadzie adbyvajecca šmat kancertaŭ, mierapryjemstvaŭ i vystaŭ, tut śviet tvorčych ludziej. Tamu ŭ tvorčym płanie biełarusu tam vielmi cikava, bo chapaje aktyŭnych ludziej i možna hrać ź imi, kamunikavać. U jakaści prykłada Haračy ŭzhadvaje niadaŭni kancert, paśla jakoha niechta zaprasiŭ da siabie dachaty i tudy pryjšło, moža, čałaviek tryccać, i daloka nie ŭsie ź ich byli znajomyja pamiž saboj.
«U ludziej adna biada na ŭsich, i šmat tvorčych ludziej apynulisia ŭ adnym miescy, i ja spadziajusia, što ŭ budučyni heta stanie vialikaj padmohaj dla znajomstvaŭ i supracoŭnictva. Dyj, kali ludzi razam zajmajucca tvorčaściu, heta zaŭsiody dobra, nikoli nie viedaješ, što cikavaje z hetaha moža potym udacca», — padsumoŭvaje biełarus.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
Kamientary