Jak turma źmianiaje ludziej i što čakaje palitviaźniaŭ? Vialiki hajd ad psichołaha
Zusim niadaŭna kolkaść biełaruskich palitviaźniaŭ dasiahnuła 817 čałaviek — i heta tolki tyja, kaho viaźniami sumleńnia pryznali pravaabaroncy. Ahulnaja ž kolkaść palityčnych spraŭ u biełaruskich turmach, pa niekatorych acenkach, moža dasiahać niekalkich tysiač. Što adbyvajecca ź psichikaj palitviaźniaŭ u turmie? Jak im dapamahčy? Zapytalisia ŭ psichołaha i hieštalt-terapieŭtki Natalli Skibskaj, jakaja pracuje z byłymi viaźniami.
Jak źmianiajecca psichałohija palitviaźnia?
«Składana razvažać pra źmieny ŭ stanie palitviaźniaŭ, bo ciapier pra heta niama nijakaj statystyki, jaje možna budzie sabrać tolki paźniej. Ale možna havaryć pra niejkija ahulnyja psichałahičnyja nastupstvy znachodžańnia ŭ biełaruskich turmach.
Na žal, jany vielmi redka źviartajucca pa psichałahičnuju dapamohu, ale, napeŭna, usio zaležyć ad intelektu i asiarodździa čałavieka.
Zrazumieła, što tym ludziam, jakija adbyvali doŭhi termin źniavoleńnia, patrebnaja doŭhaja psichaterapija, kab viarnucca ŭ hramadstva i da zvyčajnaha žyćcia.
Navat biznesmieny i adukavanyja ludzi, jakija doŭha «siadzieli», demanstrujuć u zvyčajnym žyćci zvyčki, uziatyja z «zony».
Naprykład, jany prynosiać adtul charakternaje staŭleńnie da ludziej, pryncypy ijerarchii, padaŭleńnia. Dla ich važna zaviaršyć «turemnuju» častku žyćcia, adpuścić jaje i žyć dalej, i ŭ hetym im dapamoža doŭhaja terapija.
Spačatku byłym viaźniam treba budzie papracavać nad svajoj reakcyjaj, adrefleksavać toje, praz što jany prajšli, a potym užo možna budzie nanava adbudoŭvać svaju asobu».
Što adbyvajecca z čałaviekam u turmie?
«Pierš za ŭsio, jon hublaje subjektnaść, to-bok mahčymaść kiravać svaim žyćciom. Ty žyvieš pa ŭstalavanym kimści inšym rasparadku i časam nie možaš navat lehčy ci sieści, kali tabie hetaha chočacca.
Uspomnicie Ściapana Łatypava i toje, jak jon uvatknuŭ sabie ŭ horła asadku. Dumaju, dla jaho heta była sproba viarnuć svaju subjektnaść — maŭlaŭ, ja nie mahu rabić što chaču, znachodzicca dzie chaču, jeści što chaču, tamu ja chacia b vyrašu, kali mnie žyć, a kali nie.
I nie dziva, što ludzi iduć na samahubstvy ci hłytajuć u turmach pradmiety. Čałaviek choča choć častkova być aŭtaram svajho žyćcia, tamu jon vyrašaje choć tak rasparadzicca svaim ciełam.
Źniavolenyja pastajanna znachodziacca ŭ atačeńni inšych ludziej i vielmi pakutujuć praz niemahčymaść adasobicca. Kamuści heta treba bolš, kamuści — mienš, ale być časam adnamu — narmalnaja patreba dla čałavieka.
U viaźniaŭ niama takoj mahčymaści, navat padčas myćcia vakoł ich jość ludzi, i ŭsio heta vielmi parušaje asabistyja miežy. Ty maješ tolki łožak i tumbačku, i ŭ luby momant niechta moža ŭvarvacca na hetuju terytoryju.
Kali ŭ minułym hodzie ŭ nas znoŭ pačali źjaŭlacca palitviaźni, ja pisała ŭ sacyjalnych sietkach pra toje, nakolki hetyja ludzi pazbaŭlenyja novych uražańniaŭ. Prapanoŭvała dasyłać im kalarovyja paštoŭki, vybirać ekzemplary z roznymi fakturami.
U źniavoleńni nie tak šmat roznych koleraŭ: navat kali viaźniu pieradaduć spartyŭny kaścium nie taho koleru, jaki dazvoleny, hety kaścium nie prymuć, pryčym dazvolenyja kolery zvyčajna ciomnyja.
Što datyčycca SIZA, ja čuła historyi pra toje, jak ludzi tam radavalisia, naprykład, kali znachodzili padčas prahułki ŭ asfalcie maleńki rastok. Dla ich heta było pieršaje žyvoje, što jany bačyli za šmat dzion. Ludziam važna nazirać za pryrodaj, bačyć, jak źmianiajucca siezony, a ludzi ŭ SIZA pazbaŭlenyja hetaha.
Kab naša niervovaja sistema narmalna pracavała, nam patrebnyja roznyja stymuły, a nie adno i toje ž. Kali ich niama, čałaviek zvalvajecca ŭ depresiŭny stan, jon hublaje adčuvańnie dynamiki času, enierhiju i vieru ŭ lepšaje, adčuvaje pryhniečanaść. Razmyvajucca miežy realnaści, i čałaviek pacichu ruchajecca da miažy psichičnaj normy».
Jak prachodzić adaptacyja da turmy?
«Kali čałaviek užo asudžany, jon prachodzić praz stadyi pryniaćcia niepaźbiežnaha: admaŭleńnie, hnieŭ, handal, depresija i pryniaćcie.
Viazień pavinny pryniać toje, što ź im zdaryłasia, uśviadomić heta i navučycca žyć u novych umovach. Nie varta mocna supraciŭlacca asiarodździu, bo inakš jano prosta źniščyć viaźnia: čałaviek trapić u ŠIZA, jamu nie buduć akazvać miedyčnuju dapamohu i tak dalej.
Adaptacyja da asiarodździa moža zaniać rozny čas, i kožny čałaviek prachodzić stadyi pryniaćcia sa svajoj chutkaściu. Možna ŭsie stadyi prajści za hod, a možna, naprykład, hod znachodzicca ŭ stadyi hnievu. Ale čym chutčej čałaviek projdzie ŭsie stadyi, tym lepiej dla jaho, bo luboje zamarudžvańnie moža vyklikać prablemy sa zdaroŭjem. Bolš za toje, čym bolš čałaviek supraciŭlajecca, tym bolš jaho potym nakryvaje.
Kali my kažam pra palityčnych viaźniaŭ, to i jany, i ich rodnyja majuć mocnaje pačućcio kryŭdy. Hetyja ludzi viedajuć, što jany siadziać niezasłužana, i vielmi pakutujuć praz adčuvańnie taho, nakolki niespraviadlivy śviet.
Tamu im duža patrebnaja sacyjalnaja padtrymka, bieź jaje možna akazacca ŭ depresii ci, naadvarot, pakutavać praz zališniuju ahresiju. Ale kudy prymianić hetuju ahresiju, kali nijakija skarhi nie vypraviać stanovišča? Tady čałaviek razvaročvaje jaje na siabie i pačynaje chvareć, tamu nie dziva, što ŭ blizkich asudžanych paharšajecca zdaroŭje. Kali ž viaźniaŭ pazbaŭlajuć pieradač, spatkańniaŭ, listoŭ, usio heta tolki padmacoŭvaje adčuvańnie niespraviadlivaści, i heta vyklikaje vielmi šmat złości.
Chaču skazać pra pamiłavańnie. Jak čałaviek, što ŭdzielničaŭ u prateście, ja vielmi aburajusia ciapierašniaj inicyjatyvaj [Juryja Vaskrasienskaha] ab pamiłavańni.
Ale, jak psichołah, ja razumieju: turma — heta toj dośvied, jaki nikomu nie patrebny, i treba zrabić usio, kab tam nie być, bo taki dośvied adnaznačna škodzić psichicy. Tamu ja ŭchvalaju vypadki, kali ludzi źjazdžajuć z krainy, kali jany vychodziać na volu na lubych padstavach.
Ciapier my ŭsprymajem tych, chto admaŭlajecca ad pamiłavańnia, jak hierojaŭ. Ale jaki košt hetaha hieraizmu? Źniavoleńnie — adnaznačnaje zło, heta toj dośvied, jaki nikomu nie patrebny».
Jakoj pavinna być turma?
«Kaniešnie, treba rabić usio, kab čałaviek mieŭ mahčymaść zachavać svajo fizičnaje i psichičnaje zdaroŭje, tamu ŭmovy źniavoleńnia pavinny być adekvatnymi.
Našy papraŭčyja ŭstanovy na samaj spravie nikoha nie vypraŭlajuć, chutčej, heta sistema pomsty i pakarańnia čałavieka. Naŭrad ci takaja sistema zdolnaja źmianić čałavieka ŭ lepšy bok — bolš vierahodna, što jon stanie tolki bolš asacyjalnym.
Z punktu hledžańnia humanizmu turma pavinna być dastatkova kamfortnaj. Viazień pavinny bačyć pradmiety roznych koleraŭ, jon pavinien mieć mahčymaść vybirać, što jon žadaje pahladzieć, pasłuchać i źjeści, treba dać jamu mahčymaść zajmacca fizičnymi praktykavańniami pa ŭłasnym vybary.
Varta sapraŭdy vypraŭlać ludziej — davać im mahčymaść pracavać ź psichołaham, raźbiracca ŭ ich historyjach, u tym, što vyklikała ich učynki. U kałonii pavinien być psichołah, treba, kab jon dapamahaŭ viaźniam minimizavać stres i lahčej prachodzić adaptacyju da novych umoŭ.
A jašče treba źmianšać terminy, niejak chutčej sacyjalizavać ludziej, dapamahać im zrazumieć, što za ŭčynki jany ździejśnili i čamu takija ŭčynki nieprymalnyja dla hramadstva.
Ale naša hramadstva, na žal, pakul što nikudy nie sydzie ad pomsty złačyncam, bo jano tak uładkavanaje, u im šmat miesca adviedzienaje hvałtu. Na žal, treba jak minimum niekalki pakaleńniaŭ, kab źmianić hetuju sistemu. I pačynać treba nie z turmaŭ, a z taho, kab baćki pierastali kryčać na dziaciej, kab vychavacieli ŭ sadkach i nastaŭniki ŭ škołach stali siabie vieści pa-inšamu».
Jak listavacca sa źniavolenymi?
«Listy zvonku dapamahajuć źniavolenym zastavacca ludźmi, adčuvać padtrymku, suviaź z hramadstvam, ułasnuju vartaść i patrebnaść dla inšych. A heta mienavita toje, što chutka hublajecca tam.
Aproč intehravanaści ŭ hramadstva, tyja, chto doŭhi čas znachodzicca ŭ turmie, taksama hublajuć unutranuju jednaść asoby. Častki ich asoby pačynajuć usio bolš kanfliktavać pamiž saboj, što viadzie da rasščapleńnia psichiki i ŭ vyniku da rasščeplenaha ŭspryniaćcia śvietu.
Tut možna ŭspomnić žančyn, jakija ŭstupajuć u adnosiny z byłymi zekami. Žančyn pryciahvaje, što viazień stavicca da ich vielmi piaščotna, łaskava.
Ale jaho asoba prosta rasščaplajecca na dźvie subasoby — adna ź ich duža stanoŭčaja i ramantyčnaja, a inšaja — niehatyŭnaja i ahresiŭnaja, i heta adno ź ciažkich nastupstvaŭ źniavoleńnia. Nie znajści bolš piaščotnych listoŭ, čym tyja, što pišuć viaźni i byłyja viaźni.
Ciapier ludzi časam chvalacca tym, jakija pryhožyja ci aptymistyčnyja listy im prychodziać ad palitviaźniaŭ — heta jakraz prykład takoj situacyi.
Kali ty chodziš z čałaviekam na spatkańni, to možaš nazirać za jaho pavodzinami, za jaho emocyjami. Navat telefonnaja suviaź — heta ŭžo nie paŭnavartasnyja adnosiny, bo ludzi nie bačać žesty i mimiku adno adnaho, u listavańni ž hublajecca jašče bolš.
Listy — heta adnosiny nie z realnym čałaviekam, a ź jaho vobrazam, z fantazijaj na temu čałavieka. Bolš za toje, u listach ludzi starajucca pakazać siabie ź lepšaha boku, čym na samaj spravie, i niekatorych žančyn moža pryvablivać taki vobraz.
Pisać listy treba, ale varta ŭśviedamlać, čamu my heta robim: naprykład, kab padtrymać čałavieka ci kab adčuć siabie lepiej praz toje, što robiš niešta karysnaje».
Što možna skazać biełaruskamu palitviaźniu?
«Napeŭna, skazała jamu b voś što: žadaju bačyć vas na voli. Dumaju, heta samaje hałoŭnaje. Nie razumieju, navošta kazać im «trymajsia», bo jak, za što i čamu jany pavinny trymacca?
Časam kažuć, maŭlaŭ, čałaviek nie adsiadzić svoj termin, ale ž my nie možam hetaha ni viedać, ni harantavać. My nie možam harantavać, što zaŭtra hetyja ludzi vyjduć. Čym bolš čałaviek spadziajecca, tym bolš mocna jon rasčarujecca, kali nadzieja nie spraŭdzicca, i tym bolš hłybokaj budzie jaho depresija.
Jašče važna, što mienavita ja asabista žadaju bačyć hetych ludziej na voli, to-bok možna adkazvać tolki za siabie. Ja čakaju hetych ludziej i žadaju ich bačyć na voli, dla mianie heta važna. I viaźni pavinny adčuvać hetuju padtrymku ŭ realnych dziejańniach, chacia b u kolkaści karespandencyi, jakuju jany atrymlivajuć».
Što za čamadan nosić kala Łukašenki jahony achoŭnik? Nie, tam nie jadziernaja knopka18
Kamientary