Пра што прасіў Джордж Буш і як хавалі Быкава. Успаміны дырэктара беларускай службы «Радыё Свабода»
«Трыццаць год на Свабодзе аўтар адчувае як адзін дзень, таму храналогія кнігі не каляндарная, а танцавальная: крок наперад —два назад, направа — налева, уцёкі…»
Так аўтар апісвае хаду свайго аповеду.
Аляксандр Лукашук узначальваў беларускую службу «Радыё Свабода» з 1998 па 2023 гады. У сваёй новай кнізе «Там, дзе няма цемнаты: Радыё Свабода» ён згадвае сустрэчы з вядомымі палітыкамі і пісьменнікамі, дзеліцца мудрасцямі, якія вынес з досведу працы ў медыя, і крыху раскрывае ўнутраную кухню рэдакцыі.
Адметнасць нашага часу — многія імёны ўдзельнікаў падзей не называюцца з мэтаў бяспекі.
«Наша Ніва» прачытала гэтыя ўспаміны і прыводзіць некаторыя цікавыя моманты.
Урок фінансаў і поспехі ў 2020-м
Лукашук шмат піша пра бюракратыю, з якой даводзілася сутыкацца ў амерыканскіх структурах. Ён апісвае цікавы ўрок фінансавага менеджменту, які атрымаў пасля першага года дырэктарства.
«Мы абмяркоўвалі вынікі з галоўным рэдактарам Джэфам Трымблам, які прызначыў мяне на пасаду, і я пахваліўся, што мы скончылі год з эканоміяй, тысяч трыццаць ці што даляраў. Замест пахвалы Трымбл паглядзеў на мяне з непрыхаванай прыкрасцю і холадна сказаў: «Кангрэс ЗША даў табе грошы не для эканоміі, а для інвестыцыі ў праграму, у людзей, у місію. Калі ты іх не выкарыстоўваеш — ты дрэнны дырэктар».
(…) Лішне казаць, што з таго часу Беларуская служба ні разу не скончыла год з прафіцытам бюджэту».
Лукашук расказвае, што беларуская служба абганяла па паказчыках іншыя замежныя службы «Радыё Свабода» часам у 10 разоў.
Вось як, напрыклад, выглядалі лічбы наведвальнасці ў чэрвені 2020 года, калі медыя яшчэ не было заблакавана і магло рабіць стрымы з беларускіх вуліц:
- 1,5 мільёна ўнікальных карыстальнікаў на сайце
- 96 мільёнаў праглядаў на ютубе, на піку стрым з пікету меў 800 тысяч праглядаў.
Праца на афганскім радыё і ахоўнікі
Больш за год Аляксандр Лукашук працаваў дырэктарам афганскай службы «Радыё Свабоды» (кастрычнік 2004 — пачатак 2006). Так здарылася, што туды не маглі адшукаць пастаяннага дырэктара, таму патрабаваўся хтосьці на часовую замену.
Праўда, на паўдарозе журналіста хацелі вярнуць. Пагоршылася сітуацыя, талібы ўзялі ў закладнікі журналіста інфармагенцтва «Ройтарз». Але на перасадцы ў Дубаі Лукашука не знайшлі, а ў кабульскім аэрапорце разварочваць было ўжо позна.
У Кабуле да Лукашука прыставілі двух аўтаматчыкаў для аховы. А яму пасля абавязковых сустрэч з чыноўнікамі і дыпламатамі хацелася трапіць на нейкі рэпартаж. Дазволілі пайсці на базар рабіць апытанне. Але і аўтаматчыкі хадзілі следам. Пасля патлумачылі: нямецкага журналіста з «Ройтарз» выкралі якраз на рынку.
Радыё вяшчала на дзвюх мовах — пушту і дары. Лукашук згадвае, як яму давялося вырашаць моўную спрэчку ў калектыве.
«Хоць я не ведаў ніводнай з моваў, але праблема была настолькі знаёмая, што развязаць яе не складала ніякай цяжкасці. Бо развязваць трэба было не моўнае пытанне, а пытанне менеджменту, патрабавалася ясная іерархія прыняцця рашэнняў. Я папрасіў аднаго са старэйшых калегаў, аўтарытэтнага гісторыка, стаць моўным дырэктарам службы — і так мы знайшлі агульную афганскую мову, якой, як вядома, няма».
Згадваецца таксама казус, які адбыўся з прагнозам надвор’я на радыё. Прагноз толькі пачалі рабіць, супрацоўнікам падказалі сайты, дзе глядзець інфармацыю. Пасля аказалася, што ў эфіры два тыдні гучаў адзін і той прагноз: журналісты, зачытаўшы, проста перадавалі яго наступнай змене.
«Аляксандр-джан, — супакоўваў Лукашука мадэратар, — у Афганістане надвор’е не мяняеца паўгода. Гэты прагноз у нас да лета».
Як хавалі Быкава
Аляксандр Лукашук быў знаёмы з пісьменнікам Васілём Быкавым. Калі ён у 2003 годзе ляцеў на яго пахаванне ў Мінск, то ўзяў з сабой бел-чырвона-белы значок, які прышпіліў да смокінга, у якім хавалі Быкава.
«Дзяржаўную камісію пахавання ўзначаліў міністр культуры, вяліся няспынныя перамовы, тузалі Ірыну Міхайлаўну (жонку Быкава — НН), спрачаліся, каму даць слова, каму не, ці можна несці труну па вуліцы, ці дазволеная нацыянальная сімволіка, успыхвалі і гаслі чуткі, панаваў звычайны ў такіх справах туман. Які рассеяўся, калі старэйшы сын Васіль пакрыў труну бел-чырвона-белым сцягам і дзяржаўная камісія ўцякла як чорт ад ладану».
Нявыкрутка з КДБ
Журналістам у працы даводзіцца сутыкацца са складанымі дылемамі. Адну з такіх апісвае Аляксандр Лукашук. Было гэта ў 2012 годзе. Ад слухача прыйшоў ліст: на Мінскім метрапалітэне здарыўся акт сабатажу. Нехта пасек кабелі высокага напружання, рух цягнікоў прыпынілі. Журналісты пацвердзілі гэту інфармацыю і паставілі навіну.
У другой палове дня ў «Свабоду» пазванілі з КДБ і выклікалі загадчыка бюро. Паставілі ўмову: ці называеце крыніцу інфармацыі пра метро, ці ў бюро прыйдуць з ператрусам. Часу на роздум далі да 9-й раніцы. Юрысты з Вашынгтона раілі назваць чалавека, каб захаваць бюро.
Лукашук вырашыў сам знайсці таго інжынера, які даслаў інфармацыю — раптам ён пагодзіцца назвацца? Тады не давядзецца рашаць дылему. Ён ведаў прозвішча, таму пачаў абзвоньваць абанентаў з такім прозвішчам. Праз некалькі званкоў удалося знайсці таго сама чалавека. Ён пагадзіўся назвацца — да 9-й раніцы інтэрв’ю з ім было на сайце.
На прэзентацыі кнігі Лукашук расказваў, што ў той раз усё абышлося — наступстваў для інжынера не было. У наш час такое ўжо складана ўявіць.
Прэзентацыя Алексіевіч і непрычасаная крытыка
Для прэзентацыі ў Мінску зборніка цытат пісьменніцы Святланы Алексіевіч, які выдала «Радыё Свабода», доўга шукалі памяшканне. Паўсюль адмаўлялі, але нечакана дазволілі арандаваць Палац рэспублікі.
Лукашук згадвае забаўны момант. Алексіевіч забылася расчоску, таму шукалі, у каго можна ўзяць. У літаратурнага крытыка, які сядзеў першым з краю, яе не было. «У нашым саюзе крытыка непрычасаная, — патлумачыў старшыня незалежнага Саюза беларускіх пісьменнікаў. — А ў другім усе лысыя».
Ахвотных падпісаць кніжку ў Алексіевіч было столькі, што Святлана спісала шэсць ручак. Па аўтографы падыходзілі нават ахоўнікі са службы бяспекі.
Пра што прасіў Буш
Частку кнігі Аляксандра Лукашука складаюць кароткія нарысы з філасофскімі ці гумарыстычнымі назіраннямі за жыццём.
Лукашук разважае, што людзі не любяць слова паліткарэктнасць, бо лічаць, што гэта абмежаванне свабоды слова. «Я стаўлюся да паліткарэктнасці як да правілаў дарожнага руху: яны істотна абмяжоўваюць свабоду руху і таму робяць яго магчымым. Але часам трэба і па бездарожжы».
Забаўны момант — размова з Джорджам Бушам па тэлефоне (былы амерыканскі прэзідэнт удзельнічаў у запісе праграмы «Галасы салідарнасці» ў падтрымку палітвязняў пасля выбараў-2010). Калі Буш пазваніў Лукашуку і спытаў, як маецца, той прызнаўся: хвалююся.
«Не пераймайся, Аляксандр, галоўнае не называй мяне Баракам, і ўсё будзе окей», — пажартаваў Буш.
А аднойчы журналіст папрасіў эканаміста і нобелеўскага лаўрэата Мілтана Фрыдмана, які ў маладосці ездзіў у Савецкі Саюз з экскурсіяй, расказаць, што яго ўразіла найбольш.
Той адказаў: «Цяга да ведаў. Заходжу ў грамадскую прыбіральню, кабінкі без дзвярэй, у кожнай сядзіць чалавек і чытае газету».
«Не вер усяму, што бачыш на сваім шляху», — дзеліцца важнай высновай для журналістыкі Лукашук.
Урок, карысны не толькі журналістам.
«Падлік галасоў як сатанісцкі рытуал». Былы член камісіі расказаў, як у Беларусі фальсіфікуюць выбары12
Каментары